Қазақ тіліндегі күрделі пысықтауыштардың мағыналық түрлері Мазмұны
жүктеу/скачать 90,73 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кіріспе
|
Қазақ тіліндегі күрделі пысықтауыштардың мағыналық түрлері Мазмұны Кіріспе 1 1 Күрделі сөйлем мүшелерінің ғылыми-теориялық сипаты 4 1.1.Тұрлаусыз сөйлем мүшелерінің зерттелуі 4 1.2. Пысықтауыштың мағыналық түрлері 23 1.3 Күрделі пысықтауыштың зерттелуі 29 2 Қазақ тіліндегі күрделі пысықтауыштардың мағыналық түрлері 40 2.1. Күрделі пысықтауыштың жасалу жолдары 40 2.2. Күрделі пысықтауыш сөйлем мүшесінің ғылыми зерттелуі 44 2.3 Күрделі пысықтауыштардың мағыналық түрлері 50 Қорытынды 64 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 66 КіріспеДиплодық жұмыстың өзектілігі: Қазақ әдеби тілінің қазіргі даму кезеңінде сөйлемнің әртүрлі мүшелерін әлеуметтендіру ерекше синтаксистік әдіс ретінде ғылыми шығармалар мен қазақ көркем әдебиетінде кеңінен қолданылады. Олардың мұндай белсенділігі көп жағдайда түсіндіріледі: бұл ғылыми әдебиеттердің стилі, олардың ерекшеліктері бойынша, қосымшалардың анықтығы мен дәлдігіне ықпал ететін барлық нақтылау, анықтамалар, нақтылаулар қажет. Мысалы: бұл әдіс, яғни. нұсқаның формасы мен мазмұнын толық сақтай отырып, қатесіз аударма әрекеті сол кезде көркем аудармада болған (А.Сатыбалдиев) 'бұл әдіс, яғни мәтіннің формасы мен мазмұнын толық сақтай отырып, дәл аудару әдісі сол жылдары Көркем әдебиет саласында жиі кездесетін'; Филип-оның мұрагері, болашақ патша Искандер Аристотельге (о. Жәутіков) білім берді 'оның мұрагері, болашақ патша Александра Филип Аристотельді тәрбиелеуге берді'. Бірақ қазіргі уақытта қазақ көркем әдебиетінде ұсыныстың әр түрлі мүшелерін қабылдауды неғұрлым қарқынды пайдалану ойды бөлшектеп білдірудің белсенді тәсілдерінің біріне айналып, орын алды: қырдың құрғақ бозына дағдыланған сұр жорға - батырдың ең сенімді серігі - көк жоңышқа мен жүгеріден, арпа мен күріштен жасалған ірімшік көтерілмей, жарылды (Ғ.мәшінов) 'құрғақ дала шөпіне үйреніп қалған сұр жылқы, батырдың ең сенімді серігі-жоңышқа, жүгері, сұлы, күріш қалың бұтақтарынан бастарын көтермей жарылды. Қазіргі қазақ әдеби тіліндегі синтаксистік әдіс ретінде әлеуметтенудің жандануы республика халқының жоғары білімі мен екі тілділігіне, ауызша сөйлеу нормасының әсеріне ықпал етті. Әлеуметтенуді жандандыру процесінде маңызды емес рөлді сөз тәртібіндегі өзгерістер атқарды. Шынында да, әлеуметтенуді қабылдаудың өзі әр сөйлем үшін белгіленген орынның өзгеруімен байланысты. Мысалы, оны белгілі бір сөзге постпозицияға ауыстыру кезінде анықтама, сондай-ақ басқарушы сөзге постпозицияға ауыстыру кезінде әлеуметтендіру және әлеуметтендіру болады. Сөйлемнің әртүрлі мүшелерін әлеуметтендірудің барлық байқалған жағдайлары сөз тәртібіндегі өзгерістермен байланысты. Әлеуметтену құбылысы синтаксистік әдіс ретінде, қазіргі уақытта өте белсенді мақұлдауға ие болды, эксперименттік мәліметтерді қолдана отырып арнайы зерттеуге қол жеткізілді. Соңғысы, әсіресе ұсыныстың белгілі бір мүшелерін әлеуметтендіруге ықпал ететін негізгі факторларды анықтаған кезде қажет. Өздеріңіз білетіндей, қоғамда басқа факторлардың арасында әлеуметтік мүшелер пайда болатын ерекше интонация маңызды орын алады. Әлеуметтік мүшелер тұрғысынан киімнің интонациясы әлеуметтенудің негізгі факторларының бірі деп айтуға болады. Жоғарыда айтылғандай, әлеуметтену қазақ тілінде орын алды, бірақ тілдің дамуының ертерек кезеңінде әлеуметтену жағдайлары өте сирек болды. Сөйлемнің барлық мүшелерін әлеуметтендіру жағдайлары аударма әдебиетінде кездеседі. Сөйлем мүшелерін әлеуметтендіру сияқты синтаксистік әдіс екі жыл ішінде тек қалыптасу кезеңін бастан өткергенін, сол кездегі аударма әдебиетінде түпнұсқаның кейбір оқшауланған сөйлемдері басқаша сипаттамалық, оқшауланған тәуелсіз сөйлеммен аударылғандығы айтады. Мысалы: капитан Мироновтың командасында сіз өте мейірімді, адал адамсыз 'сіз капитан Мироновтың командасында боласыз, мейірімді және адал адам' сол минутта урядник жас, көркем казак түрінде кірді-орыс "Бұл минутта урядник кірді, жас және әдемі казак". Бұл тұрғыда анықталған сөздің (тұлғаның, құбылыстың, тақырыптың) ең маңызды ерекшеліктерін бөліп көрсету қажет болса, анықтама жиі талқыланады: есікті ашқан бала күтуші қосылды, ол үй анасымен сөйлеседі, біреумен ұрысады (М.Әуезов) "есікті ашқан қызметші, сөз сөйлейтін ана Домна, біреуді ұрып-соғып жүрді".Қазіргі қазақ тілінде осы немесе басқа сөйлемнің мағынасын нақтылау, синтездеу қажет болған кезде кеңінен қолданылады. Пысықтауыш сөздерімен біз пысықтау үшін айтылатын сөздерді айтамыз. Сөйлемде бір нәрсенің әрекетін көрсететін сөз баяндаушы болып табылады. Сондықтан пысықтауш сөздер баяндаушыны нақтылайтын сөздер болып шығады. Олар әңгімеші ретінде қалай жұмыс істейді? Алдымен баяндаушы уақыт, екінші, орын, үшінші, сыни, сыйымды, төртінші, себеп, бесінші, мақсат туралы айтады. Сондықтан модификатор сөздерінің өзі бес топқа бөлінеді. Әр топ, оның пысықтауыш тақырыбына байланысты, деп аталады мерзімді пысықтаушы; мекен-жай пысықтаушы; сыни пысықтаушы; себеп пысықтау; мақсаты пысықтау. Уақытты, сынды, себептерді, іс-әрекеттің мақсаттарын көрсету бұл сөздердің ішкі белгілері бар, сонымен қатар сыртқы белгілері де бар. Әрбір әзірлеуші сөзінің жауап беру үшін өз сұраулары бар. Олар белгі болады. Біз ішкі, сыртқы белгілері бар қайсысын табамыз. Бұл жұмыстың мақсаты: Күрделі мекен-жайды анықтау Уақыттың, орынның, себептің, мақсаттың, әрекеттің көрінісі бойынша пысықтаушы бірнеше семантикалық топтарға бөлінеді: уақыт пысықтаушы, мекен-жайды пысықтаушы, себебін пысықтаушы, мақсатты пысықтаушы, іс-әрекетті пысықтаушы. Мекен-жай-бұл іс-әрекеттің қайдан басталғанын, қайдан басталғанын білдіретін пысықтаудың семантикалық түрлерінің бірі. Мысалы, аулада балалар тобы ойнайды. Балалар қайда ойнайды? (- аулада ойнайды). Әсет университеттен шығып, үйіне қайтты. Әсет университеттен шығумен қайда кетті? (- үйге қайтты). Зерттеу нысаны: пысықтаудың семантикалық түрлерін талдау Зерттеу міндеттері: 1. Сөйлемнің белгісіз мүшелерін зерттеу 2. сөйлемнің күрделі құрамдас мүшесін ғылыми зерттеу. 3. күрделі мекен-жай 4. пысықтаудың семантикалық түрлері 5. күрделі өңдеулерді жасау әдістері Диплодық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан,қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспе зерттеудің өзектілігін негіздейді, оның мақсаты мен міндеттерін тұжырымдайды; зерттеу объектісі мен пәні анықталады. жүктеу/скачать 90,73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|