Қазақстан республикасының білім жәНЕ
«Бірақ қалай дегенмен, екі рулы елді дүрліктірген жанжалдың кінәлісі –
жүктеу/скачать 2,15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сол жапырақтарға қарауы мұң екен, Жәнібек өзінің де шөліркеп, әлденені аңсайтынын сезді, тереңде жасырынып жатқан
| «Бірақ қалай дегенмен, екі рулы елді дүрліктірген жанжалдың кінәлісі –
тіпті де Ұзақ емес-ті. Оған себепкер Қараменде мен Жұмықтоғас жуандарының арасында көптен бітеу жарадай сыздап жүрген бақастық болатын. Тек, өзі шығайын деп тұрған көзді Ұзақ байғұстың аңдаусызда түртіп қалғаны рас. Оқиға былай болып еді...». Осыдан кейін қаламгер өзі дәл бұл сәттен біраз уақыт бұрын, басқа жерде болған оқиғаны егжей- тегжейлі баяндайды. Себебі оны еске түсірмесе, сурет толық болмай, ел арасындағы жанжалдың басталу сылтауы түсініксіз болар еді. Мына мысалда объективті ретроспекция кейіпкердің еске түсіруі арқылы көрінеді: «Сол жапырақтарға қарауы мұң екен, Жәнібек өзінің де шөліркеп, әлденені аңсайтынын сезді, тереңде жасырынып жатқан сағыныш күйіндей. Қалай да әкесін тезірек көргісі келіп кетті. Сол бір танауынан арғыны көрмейтін бақытсыз жанға деген аяныш сезімі меңдеді. Әкесін ең соңғы рет көргенін есіне алған. Көз алдында сот жиналысы көлбеңдеп тұра қалды». Келтірілген екі мысалда ретроспекция осының алдындағы мазмұндық-нақты ақпарды вербалды түрде ресімдейді (былай болып еді, есіне алған). Әрине, ретроспекцияның тілдік ресімделуі сан алуан болып келеді. Алайда автордың объективті ретроспекциясы мен оқырманның субъективті ретроспекциясы бір-бірімен мүлде сәйкеспеуі де мүмкін. Ол оқырманның өзі оқып отырған мәтіндегі қандай оқиғаларды Ре по зи то ри й К ар ГУ 48 өзектендіргеніне, ол өзектендіруге не себеп болғанына, сол арқылы өзі тудырған ассоциацияларға байланысты болады. Проспекция категориясы мәтінде баяндалып отырған оқиғадан соң не болатынына тілдік құралдармен сілтеу жасайды. Оқырман оқиға қалай өрбитінін білгендіктен де, оның жай-жапсарын, себеп-салдарын толық, тереңірек түсінуге ұмтылады. Проспекция көркем мәтіннің бәрінде және үнемі көріне бермейді. Бірақ оқырман жалпы мазмұндық-нақты ақпарға сүйене отырып, сюжет желісінің жалпы дамуын шамалай алады. Поэзия мәтіндерінде бұл санаттарды нақтылау қиынға түседі, себебі ондағы семантикалық тығыздық, толыққандылық, толымдық, шоғырлылық нәтижесінде мәтін санаттары бір-бірімен кірігіп, астасып, тұтасып кетеді. Аталған эксплицитті вербалданған санаттарды жекелеген зерттеушілер мәтін прогрессиясы және стагнациясы деп те атайды [66; 11]. жүктеу/скачать 2,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|