Эколого-краеведческие  практикумы,  археопалеонтологические

320 

 

Эту  модель    используется  в  работесо  школами  сельской  зоны,  где  нет 

соответствующего разнообразия организаций дополнительного образования 

с  соответствующим  кадровым  потенциалом.  Реализация  идет  по  двум 

направлениям: работа с учащимися и работа с педагогами. 

1. Детско-юношеский  центр  экологии  и  туризма  предоставляет 

дистанционные  элективные  курсы,  в  рамках  работы    заочной  эколого-

краеведческой  школы,  которые  помогают  обучающимся  вести  научно-

исследовательскую 

деятельность, 

выбирать 

темы 

актуальных 

исследовательских проектов и научных руководителей. 

2. Виртуальный  методический  кабинетоказывает  инструктивно-

методическую  помощь  педагогам,  реализующим  программы  дополни-

тельного  образования  в  форме  интернет-конференций,  консультаций, 

семинаров,  практикумов,  мастер-классов,  курсов  по  повышению 

квалификации,  обмена  опытом  работы,  информационно-издательская 

деятельность. 

Модель  социального  партнерства:  вданной  модели  отмечается 

максимальная  степень  интеграционного  взаимодействия  со  школами, 

колледжами, 

вузами, 

организациями 

культуры, 

здравоохранения, 

туризма  и  спорта,  экологическими  и  неправительственными  организа-

циями,  общественными  объединениями.  Это  обеспечивает  возможность 

привлечения  их  образовательных  ресурсов,  которые  создают  реальную 

основу  для  формирования  нового  типа  образовательного  пространства, 

способствует 

разностороннему 

личностному 

развитию 

каждого 

обучающегося, поиску путей его профессионального  самоопределения. 

В  детско-юношеском  центре  экологии  и  туризма    накоплены 

резервы, налажено сотрудничество, имеется программно-методическое и 

техническое  обеспечение,  которое  в  условиях  интеграции  позволяет 

создать систему непрерывного образовательного пространства.  

Необходимо 

выстроить 

четкую 

систему 

взаимодействия 

с 

учреждениями  основного  образования,  которая  будет  напоминать  один 

большой  организм,  в  котором  каждый  выполняет  поставленную  перед 

ним задачу и находится в состоянии планомерного развития. 

Реализация  вышеперечисленных  моделей  расширит  компетенции 

обучающихся  по  основным  и  профильным  предметам,  сформирует  к 

данным предметам повышенный интерес,простимулирует научно-иссле-

довательскую  деятельность,актуализирует  процесс  их  профессио-

нального  самоопределения,  расширит  знания  о  сферах  профессио-

нального  труда  и  поможет  адаптироваться  к  жизни  в  современных 

условиях.  

 

321 

 

БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ МАМАНЫНЫҢ  

АРНАЙЫ БАЛАБАҚШАДАҒЫ ЗИЯТКЕРЛІК МӘДЕНИЕТІН 

ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 

 

А.К. Мустафа  

№26 мектеп-гимназиясы, Екібастұз қ., Павлодар облысы 

 

Қазақстан  Республикасы  Президенті  Н.Ә. Назарбаевтың  қалыптасқан 

дәстүрі  бойынша,  2007  жылғаы  28-ші  ақпандағы  Қазақстан  халқына 

Жолдауында  Республикадағы  әлеуметтік,  саяси-мәдени  жағдайларға 

кеңінен  талдау  жасап,  елдің  негізгі  даму  басымдықтарын  атап  көрсетті. 

Қол  жеткен  нәтижелер  –  Қазақстанның  әлемдегі    бәсекеге  барынша 

қабілетті  50  елдің  қатарына  қосылуына  мүмкіндік  туғызатыны  анық. 

Жоғарпы  білім  беру  қызметкерлері  үшін  алтыншы  міндеттің  маңызы 

ерекше, онда «Білім  беру реформасының ойдағыдай жүргізілуінің басты 

өлшемі  –  тиісті  білім  мен  білік  алған  еліміздің  әрбір  азаматы  әлемнің 

кез-келген  елінд  қажетке  жарайтын  маман  болатындай  деңгейге 

көтерілу» – деп атап айтты. 

Қазіргі  ақпараттық  технологиялардың  қарқынды  даму  кезеңінде 

орта  білім  беретін  оқу  орындарының  оқу  үдерісінің  тиімділігі  болашақ  

педагог-психологтың  кәсіби  дайындығына  да  тікелей  қатысты.  Сол 

себепті арнайы балабақша мекемелерінде, педагог-психолог мамандарының 

зияткерлік  мәдениетін  дамыту  өзекті  мәселе.  Себебі:  арнайы  мекеме-

лерде  тәрбиеленетін  немесе  білім  алатын  бүлдіршіндермен  жұмыс 

атқарылатын мықты мамандардың жеткіліксіздігі барлығына аян. 

Заманауи  білім  беру  немесе  тәрбиелеу  әдістері  жеке  индивидуал-

дылықпен  терең  педагогикалық  құзырлықты  қажет  етеді.  Бұл  үрдіс 

арнайы  психологиялық  білімсіз  жүзеге  аспайды.  Физиологиялық 

дамуында  ақауы  бар  балалармен  жүргізілетін  психологиялық  жұмыста, 

баланың психофизиологиялық дұрыс дамуына тиянақты баға беру болып  

табылады.  Бұл  мәселені  комплексті  диагностикалық  жұмыс  жүргізіл-

геннен кейін, жүзеге асыру қажет. 

Қазіргі  кезде  жалпы  балалардың  денсаулық  жағдайы  күрт 

төмендегені  байқалады.  Себебі  көптеген  балабақшадағы  балалар, 

балабақша  мекмесінің  арнайы  бағдарламасын  меңгере  алмайды.  

Сондықтан  мектепте  білім  алуға  дайын  болмайды.  Заманауи  жағдайда 

психологиялық балаға әсер ету деңгейінің жоғарлануын талап етеді. Сол 

себепті  білім  ордаларында  практикалық  психология  қызметі  жүзеге 

асуда.  Психологиялық  қызметтің  ең  басты  бағыты  болып,  баланың 

психологиялық даму ерекшеліктерінің диагностикасын анықтау.[1] 

Балабақшадағы психологиялық қызмет міндеттері 

– Баланың 

жас 

ерекшелігіне 

сәйкес 

тұлғалық 

және 

интеллектуалдық дамуын анықтау; 

322 

 

– Психологиялық-педагогикалық  зерттеу  негізінде  әр  балаға  жеке 

қарым-қатынасты қамтамасыз ету; 

– Баланың 

интеллектуалдық 

және 

тұлғалық 

дамуындағы 

ауытқуларды жеңу және олардың алдын алу. 

Арнайы  мектепке  дейінгі  ұйымдарда  білім  сапасын  арттыру  аса 

маңызды  мәселе,  ол  үшін  жалпы  және  негізгі  жағдайларды  жақсарту 

басты міндет болып табылады.  

Біріншіден,  білім  мен  тәрбие  беруге  арналған  дамытушы  ортаны 

жабдықтау қажет десек, ол мектепке дейінгі кезеңнің өзіндік ерекшелігі 

мен құндылықтарын сақтайтын, баланың балалығына бағытталуы шарт.  

Екіншіден,  тәрбие  мекемесінің  басшысы  мен  тәрбиеші  педагогтар 

қауымы кәсіби шеберліктерін үнемі шыңдап, білімін жетілдіруге жүйелі 

көңіл  бөліп,  ұжымның  шығармашылық  бағыт-бағдарын  айқындап,  оны 

жүзеге 

асыруға 

белсенділікпен 

ат 

салысуға 

және 

жағымды 

психологиялық  ахуалдың  тұрақтануына  ықпал  ету  қажет.  Сондай-ақ, 

отбасының  сұранысы  мен  талап-тілектерін  қанағаттандыру  және  білім 

мен  тәрбиенің  балаға  берілген  үрдісі  жайында  ата-анамен  үнемі 

бірлескен ынтымақты негізде жұмыс істеу де өте маңызды.[2] 

Үшіншіден,  балабақшада  еңбек  етуге  толық  жағдай  жасалып, 

тәрбиелеу  мен  білім  берудің  технологияларын  сауатты  меңгеріп,  жаңа 

педагогикалық  әдіс-тәсілдер  жүйесін  кәсіби  шеберлікпен  игеріп,  оны 

тәжірибеде пайдалануға шығармашылықпен үлес қосып отырса.  

Баланы  тәрбиелеу,  дамыту  және  білім  беру  мәселелерінде  отбасы 

мен балабақша ұжымының бірлескен өзара тығыз байланыста болуы.  

Білім  беру  жүйесінің  негізгі  мақсаты  –  тұлғаны  оқыту,  тәрбиелеу, 

дамыту.  Бұл  мақсаттар  өзара  тығыз  байланыста  болғанда  ғана  нәтижелі 

болады. Баланы өмірге дайындау үшін дамытудың маңызы ерекше. Даму 

барысы:  

1.Зердесін дамыту  

2. Эмоциясы мен сезімдерін дамыту  

3. Күрт қиыншылықтарға төтеп бере алуын дамыту  

4. Өзіне-өзінің сенімділігін, өзін-өзі қабылдау, жақсы көруді дамыту  

5. Танымдық үрдісін дамыту  

6. Өзін-өзі алып жүре алуын, дербестігін дамыту  

7.  Өзін-өзі көрсете алуына, өзін-өзі жетілдіруге ынтасын дамыту. 

А.  Едігенова  бойынша  баланың  бүкіл  өмір  бойында  оның  даму 

үрдісі жүреді. Даму үрдісінде баланың таным белсенділігі арта түседі. 6 

жастағы  балалар  заттарды  түсіне,  түріне,  көлеміне  қарап  ажырата 

бастап,  олардың  құрылысын,  пайдалану  тәсілдерін  білгісі  келеді. 

Күнделікті  өмір  барысында  бала  шындық  дүниенің  құбылыстары  мен 

заттарын  анықтай  білуге,  адам  баласының  жинақтаған  бай  тәжірибесін 

үйренуге  талаптанады.  Балалардың  бір  нәрсені  құмартып  білуге 

талаптануын  таным  ынтасы  дейді.  Балалар  өте  байқағыш,  еліктегіш,  әр 

нәрсеге үңіле қарайды, көп нәрселер оларды ойлантады.  

323 

 

Балалар әдетте өзіне түсініксіз оқиғалардың, құбылыстардың сырын 

білуге  құмартады.  Күн  сайын  олардың  алдында  жаңа  сұрақтар  туады. 

Сол  сұрақтың  жауабын  олар  ересектерден  күтеді,  өйткені,  олардың 

түсінігінше, ересектердің білмейтіні болмайды. Мұндай ерекше сұрақтар 

балалардың  ақыл-ой  еңбегімен  шұғылданудағы  ниетін,  ықыласын 

сипаттайды.  Сондықтан  ересек  адамдар  бала  сұрағын  жауапсыз 

қалдырмауға  тырысқан  жөн.  Себебі  сұрағына  жауап  ала  алмаған  бала 

келешекте  сұрақ  қоюдан  жасқаншақтайды  және  бұл  баланы  дүниені 

тануына кері әсер етуі әбден мүмкін. [3] 

В.С.  Мухина  бойынша  мектеп  жасына  дейiнгi  және  бастауыш 

мектеп  жасындағы  балаларда  мiнез-құлық  мотивациясы:  мiнез-

құлықтың  саналы  регуляциясы  күшейедi,  мотивтер  мен  қажеттiлiктер 

көлемi  ұлғаяды,  рухани  және  материалды  қажеттiлiктер  сферасы 

кеңейедi,  қарым-қатынасқа  деген  қажеттiлiк,  жетiстiкке  жету,  басқару-

шылыққа  қажеттiлiк  сияқты  әлеуметтiк  қажеттiлiктер  нығая  түседi.  Көп 

бiлу,  басқалардан  жоғары  болу,  өзi  жасай  алу  сияқты  қарапайым 

қажеттiлiктер пайда болады 

Т. Рибоның  айтуынша,  баланың  шығармашылық  қабілеті  тәжір-

белілігіне  байланысты  дамиды  деп  тұжырымдайды.  Мектеп  жасына 

дейінгі  кезең  –  қиялдың  тез  дамитын  уақыты.  Сондықтан  қиялдың 

дамуын  төрт  ерекше  кезеңдерге  бөлуге  болады  (2  жастан  6-7  жасқа 

дейінгі аралықта):  

1.  Бірінші  кезең  баланың  қабылдауының  ерекшелігіне  байланысты 

(бір заттан басқа бір затты көре бастауы);  

2. Екінші кезең – қиялдың ойыншықтарды жандандыру  құдіретінің 

байқалуы;  

3. Үшінші кезең – ойындағы рөлдерге байланысты өзгеруі;  

4. Төртінші 

кезең 

– 

бала 

қиялында 

өзіндік 

көркемдік 

шығармашылықтың басталуы (бейнелерді қайта құруы, жасауы).  

О.М.  Дьяченко  мен  А.И.  Кирилованың  тәжірибелік  зерттеулерінде 

бала дамуында қиялдың екі түрі (сезімдік және танымдық) жүзеге асады. 

Танымдық  қиялдың  басты  міндеті  –  ақиқат  өмірдің  белгілі  бір  түрде 

бейнеленуі.  Сезімдік  қиял,  белгілі  бір  жағдайға  байланысты  қайшылық 

болғанда,  баланың  өзіндік  «Мені»  қалыптасқанда  және  оның 

құрастырудағы  бір  механизм  болады.  Е.Е.  Кравцованың  зерттеуінде 

қиялдың даму қызметінде үш түрлі компонентті бөліп көрсетті:  

1. Көрнекілікке сүйену;  

2. Өткен тәжірибесін қолдану;  

3. Ерекше ішкі позицияны қолдану.  

Осы  үш  компоненттің  қолдануында  халық  ертегісінің  айрықша 

орнын анықтап, зерттеуге мән берілді. [4] 

Мектеп  жасына  дейінгі  кезеңде  қиял  –  қоғамдық  тәжірибені 

меңгерудегі  алғышарттары  болып  келеді,  өйткені  балалар  қоршаған 

ортаны,  адамгершілікті,  эстетикалық  идеяларды  өзіндік  көзқараспен 

қабылдайды.  Баланың  қиялы  ересектерге  қарағанда  әлсіз.  Л.С.  Выгот-

324 

 

скийдің  тұжырымына  сүйенсек,  «Бала  қиялының  дамуы  біртіндеп, 

шамасына  қарай  қабылдауынан  басталады.  Қиялда  болатын  барлық 

образдар, қаншама таңғажайып болып көрінгенмен де, баланың өмірден 

көрген-білгенінен  негізделеді.  Кейде  бала  өмірде  кездескен  кейбір 

жағдайларды  өзіндік  қабылдаумен  түсіндіргенде,  бізге  үлкендерге 

күтпеген таңқаларлықтай болып естіледі».  

С.Л. Рубинштейннің айтуынша «Қиял – бұл образдық форманы іске 

асыру, 

өзгеріске 

енгізу» 

деп 

түсіндіреді. 

Л.С. Выготский 

мен  

А.Н.  Леонтьев  қиялдың  ерекшелігіне  қарай  оған  арнайы  психикалық 

процесс деп қарауға мән береді.  

Атақты  психолог  Л.С.  Выготский  баланың  қиялы  біртіндеп  өмір 

тәжірибесінің  молаюына  байланысты  қалыптасады  деген  қорытындыға 

келеді.  

Қазіргі  кездегі  психологтар  мен  педагогтар  баланың  жеке  басының 

дамуындағы қиялдың маңыздылығының ең тиімді жолы шығармашылық 

жұмыста  көрсету,  үйрету,  көркемдік  әдебиетте  нақтылау,  өз  бетінше 

жұмыс  жасауына  жағдай  жасау,  яғни,  еркіндік  беру  керектігін  айтады. 

Сонымен қиялдың дамуы төмендегідей үш компоненттен тұрады:  

Бірінші  дәрежеде  қиял  қоршаған  болмыспен  байланысты,  дайын 

нәтижені ойластыруға мүмкіндік береді. [5] 

Екінші  дәрежеде  баланың  өткен  тәжірибесімен  байланысты,  бірақ 

сонда да заттық байланыстың рөлі бар.  

Үшінші  дәрежеде  қиялдың  дамуы  балаға  ақиқаттан  қиялдың 

қозғалысының  жоғарғы  формасы  –  ой  –  пікірден  оның  іске  асуына 

байланысты. [6] 

Сонымен,  қорыта  айтқанда,  біздің  тәжірибемізге  негіз  болған  5-6 

жастағы  балалардың  құрастырған  ертегілері  мен  қызықты  әңгімелері 

ұйымдасқан  түрде  мағыналы,  жүйелі,  өз  бетінше  еркін  жүргізілген 

жұмыс,  қиялдың  дұрыс  дамуына  апаратын  көп  жолдың  бірі  болды  деп 

есептейміз. 6 жасар бала өз қиялында алуан түрлі жағдайлар құра алады 

және  баланың  өзі  сонда  әртүрлі  жағынан  көрінеді.  Ойын  барысында 

қалыптаса отырып, қиял басқа да іс-әрекет түрінде өте алады. Тілі және 

қиялы  жақсы  дамыған  бала  қызықты  сюжетті  тез  арада  жанынан  ойлап 

шығара  алады.  Қиялдың  үздіксіз  жұмысы  –  баланың  айналадағы  әлемді 

танып-білуінің  және  игеруінің  маңыздылығы,  бұл  жеке  тәжірибе 

аумағынан  шығудың  әдісі  В.С.  Мухина  теориясы  бойынша  өзінің 

бастамалары  жағынан  баланың  қиялы  сәбилік  шақтың  соңында  пайда 

бола  бастайтын  сананың  белгілер  функциясымен  байланысты.  Белгілер 

функциясын  дамытудың  бір  желісі  заттарды  басқа  баламалармен  және 

олардың  бейнелеулерімен  алмастырудан  тілдік,  математикалық  және 

басқа  белгілерді  пайдалануға,  ойлаудың  логикалық  формаларын 

меңгеруге  әкеледі.  Екінші  желі  нақтылы  бұйымдарды,  оқиғаларды  қиял 

арқылы  толықтыру  мен  алмастыру  мүмкіндігінің  пайда  болуы  мен 

кеңеюіне,  жинақталған  түсініктердің  материалынан  жаңа  бейнелер 

құруға жетелейді. [7] 

325 

 

Баланың қиялдауы ойын үстінде қалыптасады. Алғашқы кезде қиял 

заттарды 

қабылдаудан 

және 

ойын 

іс-әрекеттерін 

орындауынан 

ажыратылмайтындай.  Ойын  үстінде  қалыптасқан  қиял  мектепке  дейінгі 

бала  іс-әрекеттерінің  түрлеріне  де  ауысады.  Бала  сурет  салғанда, 

ертегілер  мен  тақпақтарды  ойлап  шығарғанда  қиял  неғұрлым  айқын 

байқалады.[8] 

Сондай-ақ  мектепке  дейінгі  шақта  зейіннің,  естің,  қиялдың 

дамуында  ұқсастықтар  бар.  Егер  сәбилік  шақта  өзінде  қабылдау  мен 

ойлау 

іс-әрекеттері 

ретінде 

анықтауға 

болатын 

бағдарлау 

іс-

әрекеттерінің  ерекше  формалары  ретінде  бөлінсе,  мектепке  дейінгі 

кезеңде  мұндай  іс-әрекеттер  үздіксіз  күрделілене  және  жетіле  түседі,  ал 

зейін, ес, қиял ұзақ уақыт жеке сипат ала алмайды. Бала бірдеңеге назар 

аударарлықтай,  көргені  мен  естігенін  жадында  сақтарлықтай,  бұрын 

қабылдағанының  аумағынан  шығарлықтай  арнайы  іс-әрекеттерді  игере 

білмейді.  Мұндай  іс-әрекеттер  тек  мектепке  дейінгі  кезеңде  қалыптаса 

бастайды. [9] 

В.С. Мухина  бойынша  мектепке  дейінгі  бала  әрекетінің  жаңа 

түрлерін, үлкендердің оған қойған жаңа талаптарын игерудің ықпалымен 

баланың  алдында  бір  нәрсеге  зейінін  шоғырландыру  және  оған  зейін 

қою,  материалды  есте  ұстау  және  оны  жаңғырту,  ойынның,  суреттің  т.б 

ой  желісін  құру  сияқты  жаңа  ерекше  міндеттер  пайда  болғанда  ғана 

бетбұрыс жасалады. Осы міндеттерді шеше білу үшін бала үлкендерден 

үйренген  тәсілдердің  қандай  да  біреуін  пайдаланады.  Міне,  сонда  ғана 

зейіннің, естің, қиялдың арнайы іс-әрекеттері қалыптаса бастайды.[10] 

Мектепке  дейінгі  кезеңде  баланың  зейіні  төңіректегі  заттарға  және 

осылар 

арқылы 

орындалатын 

іс-әрекеттерге 

қатысты 

ынтамен 

сипатталынады.  Бала  бір  нәрсеге  ынтасы  өшпей  тұрған  кезде  ғана 

зейінін  шоғырлайды.  Жаңа  бір  нәрсе  пайда  болысымен-ақ  баланың 

зейіні  лезде  соған  ауады.  Сондықтан  балалардың  ұзақ  уақыт  бір  іспен 

шұғылдануы сирек болады. [11] 

Д.Б. Эльконин  пікірінше,  мектепке  дейінгі  кезеңде  балалар  іс-

әрекетінің күрделенуіне жалпы ақыл-ой дамуының ілгеруіне байланысты 

зейін  күшті  шоғырланып,  тұрақтылыққа  ие  болады.  Мысалы,  мектепке 

дейінгі кезеңдегі кішкентайлар бір ойынды 30-50 минут ойнайтын болса, 

5-6  жасқа  жеткенде  ойынның  ұзақтығы  1,5  сағатқа  дейін  созылады. 

Мұны  ойында  адамдардың  күрделірек  іс-әрекеттері  мен  қарым-

қатынастарының  бейнеленуімен  және  ойынға  үнемі  енгізілетін  жаңа 

ахуалдардың  қолдау  табуымен  түсіндіруге  болады.  Балалар  суреттерді 

көргенде,  әңгіме,  ертегі  тыңдағанда  зейін  тұрақтылығы  арта  түседі. 

Мысалы,  мектепке  дейінгі  шақтың  соңында  суретті  көру  ұзақтығы  екі 

есе  артады,  мектепке  дейінгі  кішкентайға  қарағанда  алты  жасар  бала 

суретті  жақсырақ  түсінеді,  оның  өзіне  қызықты  жақтары  мен  егжей-

тегжейлерін бөліп алады. [12] 

326 

 

Бірақ  мектепке  дейінгі  кезеңде  зейіннің  негізгі  өзгеруі  баланың 

алғаш рет өз зейінін меңгере білуінде, оны саналы түрде белгілі заттарға 

құбылыстарға  бағыттай  білуінде  және  кейбір  тәсілдерді  пайдалана 

отырып,  соларға  зейін  қоя  білуінде.  Мектепке  дейінгі  шақ  ішінде  өз 

зейінін  ұйымдастыру  үшін  сөзді  пайдалану  күрт  өседі.  Мұны,  атап 

айтқанда,  мектепке  дейінгі  ересектер  үлкеннің  нұсқауы  бойынша 

тапсырманы  орындағанда  мектепке  дейінгі  кішкентайларға  қарағанда 

нұсқауды  10-12  рет  жиі  қайталады.  Сонымен,  баланың  мінез-құлқын 

реттеуде  сөздің  маңызының  жалпы  өсуіне  байланысты  мектепке  дейінгі 

шақта ықтиярлық зейін қалыптасады.  

 

Әдебиет 

 

1. Возрастная и педагогическая психология. Тексты. – М.: МГУ, 1992. 

2. Вопросы нравственного воспитания школьников. /Сборник статей: Изд-во 

Ленинградского Университета, 1960. 

3. Выготский Л.С. Педагогическая психология. – М., 1991. 

4. Выготский Л.С. Проблема возраста./ Собрание сочинений. – М.,1984. 

5. Грэйс Крайг. Психология развития. - СПб., 2000. 

6. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. - М., 1996. 

7. Кисловская В.Р. Школьники в среде сверстников и взрослых – Алма-Ата, 1975. 

8. Кулагина И.А. Возрастная психология: Развитие ребенка от рождения до 17 

лет. – М., 1998. 

9. Леонтьев А.Н. Проблемы развитие психики – М., 1981. 

10. Мухина В.С. Возрастная психология. – М., 1998. 

11. Обухова Л.Ф. Детская психология: Теория, факты, проблемы. – М. 1995. 

12.  Оклендер  В.  Окна  в  мир  ребенка.  /  Руководства  по  детской  психо- 

терапии. – М., 1997. 

 

жүктеу/скачать 18,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: