І тарау. М. Дулатовтың педагогикалық идеяларының теориялық негіздері
жүктеу/скачать 141,5 Kb.
|
|
Мазмұны І тарау. М. Дулатовтың педагогикалық идеяларының теориялық негіздері 1. М.Дулатовтың педагогикалық-психологиялық көзқарастары. 2. М.Дулатовтың ғылыми еңбектерінің тәрбиелік мәні. II тарау. М.Дулатовтың педагогикалық идеяларының әдіснамасы 2.1. М.Дулатовтың этнопедагогикалық мұрасы 2.2. М.дулатов еңбектерін оқу тәрбие үрдісінде пайдалану жолдары. III. Қорытынды IV. Пайдаланған әдебиеттер. V. Қосымша. Кіріспе
Қазақ халқының үлы ағартушы-педагогтары, ойшылдары мен қоғам қайраткерлері А.Байтүрсынов, М.Жүмабаев, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, Х.Досмүхамедов өз еңбектері аркылы қазақ этнопедагогикасының қалыптасуына теориялық алғышарттар жасады. Олар бүкіл қазақ халқына үлттық тәрбие беру, ол үшін қазақтың үлттық меқтебін жасау, ол мектептегі үлттық тербиенің мақсаты, міндеттері, мазмүны, әдістері мен қүралдары жөне нәтижесін негіздеді. Сол арқылы олар XX ғасырдың басында қазақ халкының болашағын ойлап, онын. мектебінің үлттық болуы, қазақ тілінің тазалығын, мектептегі білім мазмүнынын, қазак халкының үлттық мәнімен, оның үлттық рухымен бірлікте болуын дәлелдеді. Қазақ үлтынан түңғыш педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесіне 1962 жылы ие болған профессор Т.Тәжібаев өзінің 60-шы жылдардың басында жазған "Ауылдағы қазақ балала.рының төрбиесі және Қазақстанньщ мектептері" атты мақаласында "Қазақтардың мөдени өмірінде фольклор, музыка, қолданбалы өнер және халықтың тәрбиелік дөстүрлері басты рел атқарған" дей келіп, қазақ балаларының ауылдардағы тәрбиесі халықтық педагогика негізінде жүргізілгенін айтып, қазақ педагогикасының тарихында алғаш рет "Халыктық педагогика" терминін былай ендіріпті: "Халықтың сан ғасырлық тәжірибесін, ойы мен мүң-мүқтажын білдіретін мақалдар мен мөтелдерде қазақтың халықтық педагогикасы көп жинакталған" [144]. Қазак халык, педагогикасын зерттеу қажеттігі туралы қазақ ғалымдары арасынан ең алғаш пікір айтқан профессор М.Ғабдуллин еді. Ол өзінін, "Ата-аналарға тәрбие туралы кеңес" атты ғылыми-зерттеу еңбегінде былай деп ой қозғаған: "Қазақ халқыньщ өмірінен орын алған тәрбиенін, тарихын жан-жақты түрде қарастыру өз алдына зерттелетін мәселе. Біздің мақсатымыз - революцияға дейінгі қазақ арасында жас үрпақты еңбек пен ерлікке төрбиелеуде халықтың нені арман еткенін және баланы жастайынан тәрбиелегенде өсе келе кім болуын көздегенін шолып өту. Мүндай шолудың керек болып отырған себебі, біріншіден, халқымыздын, бала тәрбиелеудегі өткен кездегі арман-мақсатымен танысу, екіншіден, оларды бүгінгі күннің тілек-міндеттерімен салыстыру еді" [145]. Мүндағы автордың мақсаты қазақ халқының сан ғасырлық үлттық төлім-тәрбиелік дәстүрлерімен елді таныстыра отырып, болашақ зерттеушілерге халқымыздың өмірінен орын алғаи тәрбиенің тарихын зерттеу қажеттігін, оны зерттейтін ғылымды анықтау керектігін керегендікпен болжауы еді деп толық айтуға болады. Ғылыми айналымға "этнопедагогика" терминін түңғыш рет ендірген шуваш ғалымы, профессор Г.Н.Волков екені XX ғасырдың 60 жылдары ортасында белгілі болды [285]. Ал Қазақстанда "этнопедагогика" терминін түңғыш рет 1978 жылы профессор Қ.Жарықбаев өзінің "Револгоцияға дейінгі Қазақстанда педагогикалық ой-пікірдің даму тарихынан" атты өдістемелік үсынысында берген еді [147]. Сондай-ақ ол 90-шы жылдары "Халықтық педагогика - халыктың тәрбиелеу және оқыту туралы білімдерінің қосындысы", ал "Эгнопедагогика - халықтық тәлім-төрбиені, оның тәжірибесін қорытындылап, жүйелейтін теориялық сипаттағы ғылым саласы" [366] деп, оларға өз анықтамаларын нақты жасап, қазақ этнопедагогикасы бойынша зерттеу проблемаларын анықтап берді. Осындай әдіснамалық негіздерге сүйенген казақ ғалым-педагогтары 1990 жылдан бастап қазақ халық педагогикасы мен оның тарихын зерттеуге ерекше кірісті. Қазақстанда қазақ этнопедагогикасы және онын, тарихы бойынша педагогика ғыльшдары докторы ғылыми дәрежесіне 14 адам ие бслды, оның жетеуі - Әмірғазин К., Балтабаев М., Ералин Қ., Қалиев С, Қожахметова К., Наурызбай Ж., Үзақбаева С. - қазақ этнопедагогикасьшан; жетеуі - Жарықбаев К,, Ильясова А., Көбесов А., Қүнантаева К., Халитова I., Тәнекеев М., Әлсатов Т. - қазақ этнопедагогикасының тарихынан қорғаған. Ал педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесіне қорғалған диссертациялардың саны 89 болды, олардың 60-ы қазақ этнопедагогикасынан, 29-ы казақ этнопедагогикасының тарихынан қорғалды. Барлығы - 103 диссертация болды [181-285]. Қазақ этнопедагогикасынан ғылыми-зерттеу жүмысы соңғы 10 жылда ерекше қаркынмен жүргізіліп жатқанын жөне олардың нотижелері республиканың үздіксіз білім беру жүйесіне ендірілу барысын 1-кестеден көруге боладьь") 1-кестеден қазақ этнопедагогикасынан диссертациялык зерттеулер кеңес доуірінде, оның 1920-1970 жылдары 8-ақ, 1971-1990 жылдар арасында 15-ақ жүмыс орындалғанын, ал 1991-2000 жылдар арасында 47 жүмыс қорғалғанын көруге болады. Осыдан үлттық сипаттағы тәрбиеге 70 жылда 23-ақ, ал егемендік алған 10 жылда Қазақстанда 47 диссертация қорғалғаны кеңестік дәуірде үлпык. тәрбиеге тиым салынғанының әсері көрініп түр. Қазір ҰЛТВЫК мектеп жасау, оида үлтгық төрбие беруге ерекше назар аударылып жлтқаны, қоғамымыздын. болашағы сол тәрбиеге тікелей байланысгы екеніне көзіміз жете бастады. Дегенмен, жоғары оқу орындарыпда болашақ мүғалімдерді үлттық тәрбиеге дайындау проблемасы әлі де болса ерекше зерттеуді қажет етеді. Қазақ этнопедагогикасының туу кезеңі - XIX ғасырдың екінші жартысы және ол осы түстағы ағартушы-демократ, ойілыл зиялылардьщ еңбектерімен тығыз байланысты десек тс, шын мөнінде, сол ғасырдың аяғына дейін қазақ (ііюпедагогикасы мен этнопсихологиясы дербес ғылым дорежесіне көтеріле алмады. Оның бірнеше себептері болды. Ьіріншіден, Қазақстаңца қоғамдық ғылымдардың сан-салалы тараулары бір-бірінен дараланып, ғылыми терминдер әлі қалыптасып жетілмеген болатын. Екіншіден, әр ғылым счласын жеке ғылыми түрғьща зерттейтін ғалымдар жетіспеді. Үшіншіден, ғылым салаларын өрістетерлік ғылыми-техникалық материалдық база (арнаулы зерттеу мекемелері мсн баспа орындары) болмады. Кейін еліміздің экономикалық және мөдени-әлеуметтік омірінде болған өзгерістер мен ілгерілеулер ғылым мен мөдениеттің, оқу-ағарту ісінің өркен жаюына мүмкіндік туғызды. Көптеген арнаулы орта жөне жоғары оқу орындары апіылып, ғылым мен мөдениеттің өр саласынан білікгі маман кадрлар кебейді. Ғылымның сан-саласын қамтитын ғылыми-ісрттеу институттары ашылып, оларға басшылық жасайтын орталық -Қазақстан Үлттық ғылым академиясы қүрылды. Республикада соңғы 60 жыл ішінде педагогика ғылымының дамып, қалыптасуына ондаған баспа^, орындарының, ғылыми-өдістемелік арнаулы журналдар мен' газеттердің ашылуы, жыл сайын жүздеген оқулықтар мен овдаған ғылыми-педагогикалық зертгеу еңбекгерінің шығуы да игі өсерін тигізді. Бүл істе 1933 жылы Қазақ КСР Халық ағарту комиссариаты жанынан түңғыш күрылған Педагогика ғылымдарының ғылыми-зерттеу институты үлкен рөл атқарды. Педагогика, психологая ғылымдарының терминдерін қалыптастырып, арнайы зерттеу еңбекгері мен оқулыктарын, сөздіктерін жасауда, сейтіп бүл ғылым салаларын қалыптастыруда 1920-1935 жылдары Ә.Диваев, ПІ.Қүдайбердиев, А.Байтүрсынов, С.Торайғыров, М.Жүмабаев, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, Х-Досмүхамедов, М.Әуезов, Қ.Кемеңгеров, Қ.Жүбанов, Н.Қүлжанова, М.Жолдыбаев, Ш. Әлжанов сияқты біртуар зиялы азаматтар орасан зор еңбек сіңірді. 1950-1980 жылдарда Ә.Сыдықов, Р.Г. Лемберг, А.П. Нечаев, Т.Төжібаев, Е. Бекмаханов, Ә.Сембаев, Ә.Қоңыратбаев, Ш.Кәрібаев, С.Қожахметов, Дазақстандағы ұлттық тәлім-тәрбиелік ой-пікірлер тарихының түп тамыры көне мәдени мүра-халықтық пе-дагогика мен VI ғ. Орхон-Енісей жазуларынан баста-лып, орта ғасыр ойшылдарыньщ парасатты тәлімгерлік ой толғаныстарымен толысып, XIV—XIX ғ.ғ. ақын-жы-раулардьщ терме, толғауларында жалғасып, XIX ғ. екін-ші жартысында өмір сүрген қазақтын. ғұлама ағартушы-демократ ұлдары: Шоқан, Ыбырай, Абай, Сүлтанмахмұт еңбектері арқылы өркен жайғанымен, шын мәнінде Қа-зан төңкерісіне дейін педагогика, психология ғылымдары дербес ғылымдық дәрежеге кетеріліп жетпеген еді. Оньщ бірнеше себептері болды. Біріншіден, Қазақстанда қо-ғамдық ғылымдардың сан салалы тараулары бір-бірінен дараланып бөлініп шығып, ғылыми терминдері қалып-тасып жетілмеген болатын. Екіншіден, әр ғылымның салаларын жеке-жеке ғылыми түрғыда зерттеуші ғалым-дардьщ жоқтығы, үшіншіден,— ғылым салаларын өріс-тетерлік ғыльши-техникалық материалдық базаньщ (арнаулы зерттеу мекемелері мен баспа орындарыньщ) болмауы себеп болды. Қазан төндерісінен кейін еліміздің саяси-экономика-лық және мәдени-әлеуметтік емірінде болған үлы өзге-рістер мен жаңалықтар ғылым мен мәдениеттің, оқу-* ағарту ісінің барлық саласыньвд өркен жаюына толық мүмкіндік туғызды. Көптеген арнаулы орта және жоғары оқу орындары ашылып, ғылым мен мәдениеттің әр сала-сынан білікті маман кадрлардьщ көбеюіне жағдай жа-салды. Ғылымның сан саласын қамтитын ондаған ғылы-ми зерттеу институттары ашылып, оларға б^асшылықжа-сайтын орталық Қазақстан ұлттық Академиясы қүрыл-ды. Оларда 4,5 мыңнай астам ғыльши қызметкерлер еңбек етті. Оның ішінде Академиянын, 53 толык мүшесі, 85 мүше-корреспонденті, 204 ғылым докторлары, 1486 ғылым кандидаттары бар. Республикада соңғы 50 жыл ішінде педагогика ғылы-мының дамып қалыптасуына ондаған баспа орындары-ның ашылып, 5 ғылыми-методикалық арнайы журнал-дар мен 2 газеттің халыққа қызмет етуі, жыл сайын жүздеген оқулықтар мен ондаған ғылыми педагогикалық зерттеу еңбектерінің шығуы да игі әсерін тиғізді. Бұл істе 1933 жылы Қазақ ССР Халық ағарту комйссариаты жанынан тұңғыш құрылған педагогика ғылымдарының ғылыми-зерттеу институты үлкен рөл атқарды. Педаго-гика, психология ғылымдарының терминдерін қалыптас-тырып, арнайы зерттеу еңбектері мен оқулыктарын жа-сауда, сөйтіп бұл ғылым салаларын қалыптастыруда 1920—1935 жылдары Ш. Қүдайбердиев, А. Байтұрсынов, М. Жүмабаев, Ж- Аймауытов, М. Дулатов, X. Досмұха-медов, Қ. Кемеңгеров, Қ. Жүбаиов, С. Асфендияров, Н. Қүлжанова, Жолдыбаев, Ш. Әлжанов сиякты біртуар асыл азаматтар орасан зор еңбек етсе, ал 1935—80 жыл-дарда М. Әуезов, Ә. Сыдықов, Р. Г. Лемберг, А. П. Не-чаев, Т. Тәжібаев, Е. Бекмаханов, Ә. Сембаев, Ә. Қоңы-ратбаев, Ш. Кәрібаев, С. Қожахметов, М. Мұқанов, М. Ғабдуллин, Қ. Бержанов т. б. ондаған көрнекті педагог ғалымдар белсене ат салысып, бірнеше моногра-фиялық зерттеу еңбектерін қалдырып кетті. Сейтіп, пе-дагогика, психология ғылымы шын мәнісінде XX ғ. ал-ғашқы 20—30-жылдарында қоғамдық ғылымдар сала-сынан белініп, жеке ғылым саласы болып қалыптаса бастадыГЛ Осыі\Я?н байланысты ұлттық тәлім-тәрбие ілімінің іргетасын қалаушы ірі ғылым қайраткерлеріиің педаго-гикалық және психологиялык ой-пікірлеріне ерекше тоқ-талып, оқу құралының IV—V тарауларында арнайы сөз етуді қажет деп таптық. жақтарына ерекше мән беріп, халыңтық тәрбиенің негіз-деріне рылыми талдаулар жасады. Алайда, Қазан төңкерісінен кейінгі кеңестік дәуірде халык педагогикасын зерттеу, оны тәжірибеде ңолдану ісіне немңүрайлық көрсету, ңала берді адамдардың сана-сындағы ескі ңоғамдың идеялардың қалдығы деп ңарау өріс алды. Ол идея коммунизм кезінде бір тіл, бірыңғай мәдениет болады деп ңараушылықтан, пролетарлық жаңа мәдениет жасаймыз деген жалған үраннан туындаған еді. Көне мәдениет кереметтері - мешіт-медреселерді, шіркеу-лер мен храмдарды ңирату, халыңты діннен, үлттьщ тілден, салт-дәстүрден бездіру, тарихи ескерткіштерге мән бермеу, жер-су, ауыл-село, ңала аттарын кеңестік саясат-қа негіздеп өзгерту, т.б. солақай саясаттың әсерінен туын-даған теріс әрекеттер болатын. Бүл солақай саясаттың салдарынан үлттьщ мәдениет ондаған жылдар тоңырауға үшырады. Тек кеңестік дәуірдің 1970-1990 жылдарында ғана халыңтық педагогиканың прогрессивтік мәнін ғылы-ми түрғыда қарастырып зерттеу ісі біртіндеп қолға алы-набастады. Халың педагогикасын кеңестік дәуірде ғылыми-тео-риялың, әдістемелік жағынан жан-жаңты түңғыш зерттеуші академик Г.Н.Волков болды. Халың педагогикасын ғылыми-педагогикальщ түрғыда зерттеудің ңажеттілігі туралы пікірлер (1970-1990 ж.ж. арасында) профессорлар В.Ф.Афанасьев, В.Х.Артюнун, А.Ш.Гашимов, И.Я.Ханбиков, К.Пирлиев, А.Ф.Хинти-бизде, А.Э.Измайлов, т.б. еңбектерінде де айтылған бо-латын. Этнопедагогикалық зерттеулердің кеңестік дәуірдегі маңызы мен мәні, ңажеттілігі мен көкейкестілігі жөнінде және оны ғылыми педагогиканың қүрамдас бөлігі деп ңараудың керектігі туралы педагог-ғалымдар И.Т.Ого-родников, В.М.Коротов, А.Г.Гордина, М.Ф.Шебаевалар да кезінде келелі пікірлер айтңан еді. жүктеу/скачать 141,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|