1 мамыр — Қазақстан халқының бірлігі күні 9 мамыр —

06

ТҰЛҒА

30 СƏУІР ЖЫЛҚЫ ЖЫЛЫ 

 ҚАЗАҚСТАН-ZAMAN 

Сот жүйесін 

жаңа деңгейге 

көтерген

Қ

айрат Мәми еліміздің Жоғарғы  сот  са-

ласын  1999  жылдан  2009  жылға  дей-

ін басқарған және қазір де жетекшілік  

жасап  келеді. Жоғарғы  сот төрағасы, Бас  про-

курор, Парламент  Сенатының төрағасы преро-

гативасында  артықшылықтарға ие  бола  оты-

рып, бірде-бір жолсыздықтарға бармады. Осы  

жылдар  ішінде  оның  бастамашылдық  идея-

лары  мен  тікелей  басшылығының  арқасында 

отандық  сот  жүйесін  жалпы    танылған  стан-

дарттар  мен  халықаралық  талаптарға  жауап  

беретін  жаңа  деңгейге  көтеруге  ықпал    еткен 

тұжырымды құжаттар мен құқықтық норматив-

тер дүниеге  келді.

Еліміздегі  сот  жүйесінің  дамуы  тәуелсіз 

Қазақстанның  жоғары  құндылықтары  адам, 

оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары бо-

лып табылатын демократиялық, өркениетті және 

әлеуметтік  мемлекет  ретінде  қалыптасуымен 

тығыз  байланысты.  Мұның  өзі,  сайып  кел-

генде,  қоғамда  демократия  дәстүрлерінің 

қалыптасуына азаматтық қоғам сегменттерінің 

нығаюына  жол  ашып    берді.  Демократиялық 

реформалардың  мақсаты  —  экономиканы 

басқаратын,  реттейтін    билікті  халық    алдын-

да жауапты  және  есепті ету. Демократиялық  

талаптар  болмаған    жерде  басқарушы    билік 

бизнес  элитамен  бірігіп  экономикалық  даму  

жетістіктерін  аз  санды  төбе  топтың  пайдасы-

на, баюына, ықпалының  күшеюіне жұмсайды. 

Демократия  ұран  үшін, еліктеушілік үшін емес, 

ұлттық  мәселелерді  шешу  үшін  қажеттігін  осы 

бір  құбылыстың  өзі-ақ  дәлелдеп  берді.  Ал 

демократиялық  құрылыс  өздігінен  жасанды 

түрде  жасалынбайды. Ол үшін саяси жүйенің 

барлық  сегменттерін қамтитын саяси  рефор-

малар іске асырылуы қажет. Ол үшін, ең бірін-

шіден, құқықтық  база керек. Ал заңның күштілігі 

—  қоғам  тұрақтылығының    кепілі.  Сондықтан 

заңдылықты күшейту соттардың саяси жүйедегі 

орны мен маңызын арттыруға тәуелді. Соттар 

заң  алдындағы атқарушы билік, бизнес элита, 

қарапайым  азаматтардың  бірдей  жауапкерші-

лігін    қамтамасыз  етпейінше,  демократиялық  

саяси  жүйе    бол-

майды.  Демократиялық 

қоғам  құру    үшін  алдымен 

заңдылық  салтанат  құрған  құқықтық 

мемлекет  жасап  алуымыз  керек  екендігі  

ақиқат  еді.  Тәуелсіздігіміздің    елең-алаңында 

құқықтық  мемлекет құруда  жан-жақты рефор-

малардың  жүргізілуі    сондықтан    болса  керек. 

Бұл  бағыттағы  жұмысқа  Қайрат  Әбдразақұлы 

барлық білігін жұмсай  білді.

Тәуелсіздіктен кейінгі жылдары қоғам өмірінің 

барлық саласында  өзгерістер кеңінен  етек жай-

ды. Осы  жолда сот жүйесі де бастамашылдық  

қасиетке  басымдық    беріп,    жаңа  биіктерге 

көтерілді.  Сот жүйесінің сапалы өзгерістерінің 

бастауларына  Қазақстан  Республикасының 

1995  жылғы  Конституциясы,  ел  Президентінің 

Конституциялық заңды күші бар 1995 жылғы 20 

желтоқсандағы «Қазақстан Республикасындағы 

соттар  және  судьялардың  мәртебесі  туралы» 

Жарлығы      ықпал    етті.  Аталған  заңнамалық 

актілердің  негіздерін  тұңғыш  Президентіміз 

Н.Назарбаевтың  бейтарап  және  әділ  сот, 

құқықтық  мемлекеттегі  соттың  басты  рөлі, 

сот  төрелігінің  халыққа  қолжетімділігі,  сот 

жүйесінің ашықтығы мен транспаренттілігі, сот 

қызметкерлерінің  жоғары  мәртебесі  жөніндегі 

құқықтық идеялары мен көзқарастары құрады.

2000  жылғы  кадрлар  саласындағы  және 

бірқатар басқа да өкілеттіктерді Әділет минис-

трлігінен  Жоғарғы  Сот  пен  жаңадан  құрылған 

Соттарды  ұйымдық  және  материалдық-

техникалық  қамтамасыз  ету  комитетіне  беру 

арқылы  сот  билігін  атқарушы  биліктен  бөлу 

жөніндегі  шешім  судьялардың  тәуелсіздігін 

қорғау  қажеттігінен  туындады.  Осы  амал 

арқылы кейбір шенділердің сот төрелігін жүргізу 

процесіне  процессуалдық  емес  әсер  етуге  де-

ген  талпыныстарына  тосқауыл  қойылды.  Бұл 

тұрғыда Жоғарғы Сот төрағасы Қ.Мәмидің сот 

билігін  нығайтуға  қосқан  үлесі  елеулі  болды.  

Бұл  кезеңде бұрын-соңды болмаған өте көп іс 

тындырылды. Сот төрелігін жүргізуге алқабилер 

тартылды,  қамауға  рұқсат  беру  прокуратура-

дан сотқа ауысты, кейіннен сот төрелігі инсти-

туты болып қайта құрылды. Басты мақсаты екі 

жылда болашақ судьяларды әзірлеу болып та-

былатын Сот академиясы ашылды.

Өткен  уақыт  өлшемінде  еліміз  сот  жүйесі 

Қазақстан  мемлекеттілігінің  қалыптасуы  мен 

нығаюына өз үлесін қосты деп айтуға толық не-

гіз бар.

Сот — орган емес,  ол — мемлекеттік  билік. 

Сот  шешімдерінің әділдігіне  қарап, қоғам оған  

баға  береді. Халық — Құдайдың бір  аты.Төл  

Конституциямыздың  3-бабында:  «мемлекет-

тік  биліктің  бірден-бір бастауы — халық» деп  

көрсетілген.  Соттарға  көрсетілген  құрмет,  бі-

рінші  кезекте, мемлекетке көрсетілген құрмет.  

Кісілік  келбеті жоғары  

адамдар көп болған 

сайын, елдік  қасиет  те 

тамырын тереңге жая  

түседі.  Өзін сыйлағанды 

өзгелер де  құрметтейді. 

Бірақ ол үшін сыйлататын 

дәрежеге  жету  міндет. 

Бүгінде бізге үлгі  болып 

жеткен сауапты істердің 

бәрі — сол  заманнан 

көшкен ғибраты мол  

құндылықтар.  Сондай  

құндылықтарды өз  бойы-

на сіңіріп,  оны  болашақ 

ұрпақтарға тасымал-

дап, алға сүйреп келе  

жатқан  азаматтардың 

бірі — Қайрат  

Әбдразақұлы Мәми.

Ол — кеңестік дәуірде  

ер жетіп, білімі  мен  

білігін тиянақтап, өзінің 

таным-түйсігімен, уақыт 

талабын сергек  сезіну 

қабілетімен жастайынан 

атқа  мініп,  ел  басқару 

ісіне  араласқан 

қайраткер. Қандай  

қызмет  жүктелсе де, 

қабілет-қарымын жоғары  

деңгейде танытып, өзіне 

сеніп тапсырылған са-

ланы жетістіктерге же-

телеп  кететін жігерлі 

жұмыстары елдің  есін-

де.

қайраткер Қайрекеңнің кісілік келбеті ме

н ұлтжанд

ылық қасиеті туралы сыр-толғау

«Биікке шықсаң, көзің  

ашылады, жақсымен 

сөйлессең, көңілің ашы-

лады», — депті ата-баба-

ларымыз.  Жақсы  адам  

алтын кітаппен  тең.  

Өйткені  сол  кітаппен  

сусындаған басқалар өз 

өмірлеріне өнеге  алады.  

Өмір  жолы өзгелерге 

өнеге  тұтуға тұрарлық 

қайраткер-азамат,  заң  

ғылымдарының  до-

кторы, профессор 

Қайрат Әбдразақұлы  

Мәми ер жасы 60-қа 

толып  отыр. Ананы  хан 

көтерген, әкені бас 

уәзір  еткен, бауырды  

жарастырып, ағаны  

табыстырған  елшілік  

жастағы Қайрекең әлі 

де мемлекет  күзетінде 

тұр.  Жаны таза, адам-

гершілігі мол, жүрек-

құмырасы  жауhарға  

толы азаматқа мемле-

кеттік істе ізгілік тілейміз.

ҚАРА ҚЫЛДЫ ҚАҚ ЖАРҒАН 

Қ а з і р 

е л і м і з д і ң   

сот    билігі  қоғамды 

ілгері    жетелеуші  қуатты 

интеллектуалдық  күшке ие. Халық өз  

құқығын тек  заң  арқылы қорғай  алатынына 

көзі  жетіп, сотқа  бұрынғыдан да көбірек  жүгіне  

бастады. Бұл  жерде: «Екі жақты тыңдап  алмай, 

үкім шығарма», — деген Солон принципі еске-

рілген. Мұның өзі қоғамның  дағдарыссыз  да-

муына, сонымен  қатар қайырымдылық, өзгені 

құрметтеу  сияқты  құндылықтарды  алғашқы  

планға шығаруға  ықпал  етеді.

   Адамдар  түрлі  заңдармен  басқарылады: 

1)  табиғи  құқықпен;  2)құдіретті  құқықпен. 

Ол    діннің  құқығы,    яғни  канондық  құқықпен; 

3) халықаралық құқықпен. Оны ғаламдық аза-

маттық      құқық    деп  те  қарастыруға    болады; 

4) жалпы  мемлекеттік құқықпен. Барлық адам-

зат  қоғамдарын  құрған  адами    даналықпен 

өлшенеді;  5)  қоғамдық  азаматтық  құқықпен. 

Ол  арқылы азаматтар өзінің дүние-мүлкін қор-

ғайды. Адам  ақыл-ойының ең  биік мақсатынан  

туындаған    бұл    заңдар  адамдарды    бас-

қаратын  негізгі  ұстанымдармен    шатастырмау 

үшін  керек.

Құқықтық 

мемлекет құрудағы 

ерен еңбегі

Қ

азақстанның  құқықтық  жүйесі  барлық 

халықаралық 

талаптарға 

жау-

ап  береді.  Оның  бастамашылдық 

қасиеті    барлық  саяси    мәнге  ие.  Оны  

халықаралық    қауымдастық  та    мойындаған. 

Жақында  Финляндияның  Жоғарғы  әкімшілік 

сотының  бұрынғы  төрағасы  Пекка  Халлберг: 

«Қазақстанның  құқықтық  жүйесі  «де-юре», 

барлық  халықаралық  талаптарға  жауап  бере-

ді.  «Де-факто»  болса,  әрине,  біздің  еліміздегі-

дей,  сіздердің  елдеріңізде  де  мәселелер  бар. 

Өйткені  бұл  үнемі  дамып  отыратын  үдемелі 

үрдіс»,  —  деп  еліміздегі  құқықтық  жағдайға 

жоғары баға берді.

Қазақстан  —  Орталық  Азиядағы  гүлдену-

ші  мемлекет.  Қазақстан  аймақ  елдерін 

экономикалық  дамуға  жетелейтін    локомотив 

іспеттес. 

Біздің  еліміздің  соңғы  74  жылдағы  тарихы 

Кеңес  Одағының  тарихымен  сабақтас.    Егер 

одан әрі тереңірек үңілсек, қазақ елінде мүлдем 

басқа құқықтық жүйе болды. 

Тәуелсіздік  алған  алғашқы  күннен  бастап 

Қазақстан  өз  алдындағы  басты  мақсат-мін-

дет  ретінде  құқықтық  мемлекет  құру  жолын 

айқындады. Бұл Конституцияда көрініс  тапты. 

Осы міндет бойынша бүгінде барлық меморган-

дар жұмыс жасауда.

2012  жылы    Құқықтық  саясатты  зерт-

теу  орталығы  Қазақстандағы  БҰҰ  Даму 

Бағдарламасымен бірлесіп «Қазақстанның сот 

жүйесін  бағалау»  тақырыбында  зерттеулердің 

нәтижесін  таныстырды.  Қазақстанның  сот 

органдарының  қызметін  бағалау  бойынша 

алғашқы  тәуелсіз  әлеуметтік  зерттеу  2012 

жылы  сәуір-мамыр  айларында  жүргізілді  және 

ол    еліміздің  14  облысынан  6000-нан  астам 

қазақстандықты қамтыды.

Зерттеудің негізгі мақсаты соттардың жұмыс 

сапасына  және  сот  қызметінің  көрсетілуіне 

азаматтардың сенімділік, қанағаттану деңгейін 

анықтауды  көздеді. 

Зерттеулер  сот  төрелігі  жүйесінің  айқындық 

және  есептілік  механизмдерін  нығайтуға 

бағытталды.  Шара  БҰҰ Даму Бағдарламасының 

Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы  Сотымен 

бірлескен жобасы шеңберінде жүргізілді.

Қазақстан  судьялары  корпусы  ақпараттық 

және коммуникациялық технологиялардың да-

уларды  шешу  мен  құқық  қорғау  саласындағы 

маңыздылығын, 

сондай-ақ 

халықаралық 

құқықтық ақпараттандыру жүйесін дамыту және 

оған әр адамның қол жеткізуін қамтамасыз ету 

үшін одақтасу қажет екендігі  алға  тартылды.

Соңғы    жылдары  бірқатар    елдердің  сот 

төрелігін  жүзеге  асырушы  органдары 

азаматтар  мен  ұжымдардың 

құқығын  қорғау  тиімді-

лігін қамтамасыз 

е

т

у 

мақсатында 

дыбыс 

жазба-

лар,  телефон  және  бей-

неконференция 

байланысын 

және  жаһандық  ақпараттық  ғаламтор  

желісі  мүмкіндіктерін  пайдалана  бастады. 

Қазақстанда бүгінгі күні бұл бағытта көп жұмыс 

жүзеге асты. Мамандандырылған ауданаралық 

экономикалық соттардың қорына «Электрондық 

сот төрелігі» жүйесі енгізілді. Қазақстандықтар 

осы  жүйе  арқылы  сотқа  өз  талаптарын 

электрондық  тәртіппен  бере  алады,  сот  хат-

тамасына ескерту айту мүмкіндігіне ие болып, 

сот хаттамасының электрондық нұсқасын беру 

туралы  өтініштерін  жібере  алады.  Бүгінде  кез 

келген  адам  үйінен  шықпай-ақ  немесе  жұмыс 

үстелінен  ұзамастан  ғаламтор  желісі  арқылы 

сот актісімен танысып, оның тұжырымы мен не-

гіздемесін  анықтай  алады.  Барлық  сот  актіле-

рін Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 

ресми  ғаламтор-қорынан  табуға  болады.  Бей-

неконференц  байланыс  сотталушыны  сот  про-

цесіне алып келмей-ақ сот процестерін өткізуді 

және  өзге  аймақтарда  тұратын  іске  қатысы 

бар  куәлардан  еш  кедергісіз  жауап  алуды 

қамтамасыз етеді. 

Жоғарғы сот осы бейнеконференциялық  бай-

ланыс арқылы жергілікті соттардың судьялары 

мен  сот  қызметкерлерін  қашықтықтан  оқыту 

және  Жоғарғы  сот  төрағасының  азаматтарды 

қабылдауын жүзеге асырған. 

Республика соттарына «электронды бақылау 

өндірісі»  (ЭБӨ)  деп  аталатын  жоба  енгізілу-

де,  яғни  соттардың  ресми  сайты  арқылы  сот 

процесіне  қатысушылар  іс  жүргізу  құжатының 

жүргізілуі  туралы  барлық  ақпаратты  ала  ала-

ды.

Қазақстан  Республикасы  Судьялар  одағы 

Халықаралық  Судьялар  Қауымдастығына 

толыққанды мүше болып қабылданған.

Қазақстан Республикасының сот жүйесі соңғы 

жылдары  айтулы  кезеңдерді  өткеріп,  бірша-

ма оң қадамдарға қол жеткізді. Сот реформа-

сында  тәжірибенің  озық  үлгілері  қолданылып, 

сот  жүйесі  уақыт  озған  сайын  халықаралық 

стандарттарға  сай  жетістіктерге  қол  жеткі-

зіп  келеді.  Ал  сот  билігінің  халық  үшін  ашық, 

қолжетімді,  жариялылық  бағытты  ұстануы  — 

мемлекет  тарапынан  қойылып  отырған  басты 

талаптардың бірі.

Соттар  қызметінің  тиімділігі,  олардың 

шығарған  шешімдерінің  әділдігі,  жедел  және 

толық  орындалуы  кез  келген  мемлекеттің 

дамуының  негізгі  көрсеткіші  екендігі  ақиқат. 

Қазіргі  таңда  жалпы  сот  әділдігін  жүзеге  асы-

ру  мақсатында  сот  қызметкерлеріне  барлық 

жағдайлар жасалған. 

жүктеу/скачать 10,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: