1 зертханалық-ТӘжірибелік сабақтарды өткізуге арналған жалпы нұСҚаулар
Орталық жүйке жүйесіндегі тежелу құбылыстары
жүктеу/скачать 1,58 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1 зертханалық жұмыс. Жүйке орталықтарындағы тежелуді зерттеу. Сеченовтың тәжірибесі
- 2 зертханалық жұмыс. Жұлын рефлекстерінің өзаралық тежелуі
- 3 зертханалық жұмыс. Тежелу бойынша Гальтонд тәжірибесі
3.3 Орталық жүйке жүйесіндегі тежелу құбылыстарыТежелу бұл физиологиялық процесс, қозудың және жүйке ұлпаның өткізгіштігінің төмендеуімен айқындалады. Тежелу қозуды басады және оның пайда болуына бөгет болады. Тежелу күйінде болған қозу ұлпалары қозуды таратпайды және өздеріне тиесілі эфекттірлердің қозуына әсер етпейді яғни, жүйке ұлпасында қозу импульстері пайда болмайды, бұлшық еттер жиырылмайды, бездер секрет бөлмейді. Орталық жүйке жүйесіндегі тежелуді алғаш рет 1862 жылы И. М. Сеченов ашқан. Ол ас тұзы кристаллдарының әсерінен бақаның бас миы дөңестерінің қозуы жұлын рефлекстерінің айтарлықтай уақыттың ұлғаюын туындататындығын көрсетті. Осы тәжірибе Сеченовтік тежелу деп аталды. Осы тәжірибе негізінде И. М. Сеченов келесі қорытындыға келді, көру дөңестерінің аумағында жұлын рефлекстеріне тежелегіш әсер ететін жүйке түзілімдер болады. Осы тежелудің механизмі әлі толық айқындалмаған. Бірақ пессимальді тип бойынша жүзеге асырыла алады. Орталық жүйке жүйесіндегі тежелу процесінің ашылуы физиологияның дамуында үлкен рольді иемденді, өйткені ол ашылыс тежелу табиғатын және орталық жүйке жүйесінде қозу мен тежелу процестерінің арақатынасын зерттеуге негізгі тірек болды Тежелу дегеніміз қандай да бір іс-әрекеттің бәсеңдеу немесе тоқтау құбылысы. Бірақ та тежелу де қозу тәрізді табиғаттағы белсенді құбылыс.Тежелу ағзадағы қалыптан тыс әсердің нәтижесінде тез өзгеріп отыратын тұрақсыз құбылыс. Дайындалуға арналған сұрақтар 1. Тежелу дегеніміз не? 2. ОЖЖ-де тежелудің қандай түрлері болады? 3. Тежелу құбылысын алғаш рет қай тәжірибеден және кім байқаған? 4. Тежелу механизмі қалай өтеді? Сабақтың мақсаты: 1) орталық жүйке жүйесінде тежелу құбылысының болатындығын анықтау; 2) орталық жүйке жүйесіндегі екі рецептор аймағында бір мезгілде тітіркену әсерінен тежелу құбылысы пайда болатынын көрсету. Жұмысқа қажетті құрал-жабдықтар: бақалар, тақтайшалар, препоравальдық жиынтық, 0,5 % күкірт қышқылының ерітіндісі, тұз түйіршігі, фильтр қағазы, электростимулятор, секундомер. 1 зертханалық жұмыс. Жүйке орталықтарындағы тежелуді зерттеу. Сеченовтың тәжірибесіЖұмыстын барысы: бақаны шүберекке орап, бас терісін және бас сүйектерін алып тастап, миға зақым келтірмей көру төмпешіктерін ашады да, оның алдынан скальпельмен кесіп, үлкен ми сыңарларын алып тастайды (сурет). Бақаны штативке іліп, 2–3 минуттан соң артқы аяғына 0,5 % күкірт қышқылы ерітіндісімен әсер етіп, рефлекс уақытын анықтайды. Сонан соң аяғын шаяды да, көру төмпешігіне тұз түйіршігін салып, әрбір 2 минут сайын рефлекстің пайда болуын байқайды. Тежелу байқалғаннан соң тұзды Рингер ерітіндісімен жуып, қайта рефлекс уақытын анықтайды. Сосын жұлын мен сопақша мидың арасын кесіп, тағы рефлекс уақытын анықтаймыз. Нәтежесін кесете бойынша салыстырып қорытынды жасалады (кесте). 2 зертханалық жұмыс. Жұлын рефлекстерінің өзаралық тежелуіЖұмыстын барысы: кеуде омыртқа тұсынан бақа денесін бөліп (спинальды бақа), штативке іледі. Бақаның аяғын 0,5 % күкірт қышқылының ерітіндісіне салып, рефлекс уақытын анықтайды. Сонан соң бір мезгілде бір аяғына күкірт қышқылымен, екінші аяғына пинцетпен әсер етіп, рефлекс уақытын анықтайды. Нәтижесі бойынша қорытынды жасалады. 3 зертханалық жұмыс. Тежелу бойынша Гальтонд тәжірибесіЖұмыстын барысы: еркек бақаның алдыңғы миын алып тастап, көзінің ортасынан жоғары жақ сүйегін кесіп тастайды да, екі саусақпен бүйірінен көтереді. Қандай рефлекстің пайда болатынын байқайды. Сосын алдыңғы аяқты пинцетпен қысып қайталаймыз. Шығармашылық тапсырмалар: 1) тәжірибе нәтижелерін кесте бойынша құрастыру; 2) Сеченовтың тежелуін схема арқылы суретін салу; 3) кейбір аурулар кезінде адамда қозудың жұлыннан бас миға өтуі бұзылады, кері бағытта қозудың таралуы қалыпты. Осы жағдайда тізе рефлексі сақтала ма, Қол терісіне қойылған шаншу сезіле ме, Аяқтардың өз еркімен қозғалысы мүмкін бе; 4) адам өт қабынсыз, бір өкпемен, бір бүйрекпен, жарты бауырмен өмір сүре алады, ал 0,5 г ғана салмағы бар гипофиз безін алып тастаса өліп қалады неге екенін түсіңдіріңіз. Студенттердің өздік жұмысы (СӨЖ) тақырыптары: 1) орталық жүйке жүйесінің жеке бөлімдерінің физиологиясы; 2) артқы және ортаңғы мидың физиологиясы; 3) аралық мидың физиологиясы; 4) қозу мен тежелу процестерінің арасындағы ауқымдық ара байланыс қалай қалыптасады. жүктеу/скачать 1,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|