Абай атындағы ҚазҦпу-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж. 
 
 
0 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж. 
 
 
1 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж. 
 
 
2 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж. 
 
 
3 
 
ЛИНГВИСТИКА. ПСИХОЛИНГВИСТИКА. 
СОЦИОЛИНГВИСТИКА 
 
КЕРЕКУ ӚҢІРІ ТОПОНИМИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНДАҒЫ ЭТНОМӘДЕНИ НЕГІЗДЕР 
Ж.Абдыгалимова – 
ПМПИ-дің аға оқытушысы 
Бейнелі  аталымдар  қазақ  және  тҥркі  тілдеріндегі  топонимиялық  зерттеулер  қазіргі  дейін 
синхрондық  сипаттау  мен  этимологиялық,  лексика-семантикалық,  этнолингвистикалық  талдаумен  шектеліп 
келгендігі  белгілі.    Топонимикалық  зерттеулерде  этноәлеуметтік,  этнографиялық,  шаруашылық 
ерекшеліктеріне қатысты мол деректер келтірілген. Яғни олар осыдан бір-екі ғасырдан астам уақыт бҧрынғы 
қазақ  жерінде,  әрбір  ӛлкесінде  қалыптасқан  топонимикалық  жағдаятынан  хабардар  етеді.  Осы  тҧрғыдан 
алғанда    Кереку  ӛңірінің  қазіргі  кезде  қалыптасқан  топонимикалық  жҥйесін  кӛне  жазбалар  мен  қазіргі 
ғылыми зерттеу еңбектеріндегі топонимдік деректердің негізінде зерттеу қажеттілігімен байланысты.                                                        
Кереку ӛңірінде еліміздің тәуелсіздік алғаннан  кейіндгі  кезеңдегі  саяси-әлеуметтік, экономикалық, 
мәдени,  ӛзгерістер  әкелуі  топонимдік  жҥйесіне  де  ықпал  етті.  Ежелден  табиғи  қалыптасқан  ҧлттық 
топонимдік  аталымдар  кеңес  дәуірі  тҧсында  жасанды  топонимдік  аталымдармен  алмастырылды. 
Нәтижесінде аймақтың жер-су атаулар, әсіресе ойконимдер (елдімекен атаулары) саясаттандырылып ӛзгеріп, 
сол  кезеңдегі  саясатқа  қызмет  етті.  Мысалы,  Октябрь,  Коммунар,  Суворово,  Молодежное,  Никольский, 
Железинка,  ХУІІІ  партсъезд  т.б.    Кереку  ӛңңрінің  топонимдік  жҥйесінде  осындай  тілден  тыс 
экстралингвистикалық  факторлардың    әсерінен  болған  бірнеше  жылдар  аралығындағы  ӛзгерістер  мен 
қалыптасу  ерекшеліктері  аталымдар  жҥйесінде  кӛрініс  тапты.Қазақтың  елінің  кең  байтақ  даласы,  ондағы 
жер-су  және  әр  белес-обасына  белгілеп  ат  қоюы  ежелден  ҧлттық  дҥниетаным  тҧрғысынан  келе  жатқан 
аталым ҥдерісінің бірі. Жер-су атаулары географиялық белгі ретінде қызметімен қатар сол жерді мекендеген 
халықтың,  қауымдыстықтың  салт-дәстҥрі,  ой-санасы,  рухани  болмысын  бойына  жинақтаған  кумулятивтік 
маңызы зор мәдени қҧндылық болып табылады.  
Ежелгі  қазақ  ӛркениетінің  «алтын  бесігіне»  айналған  тҥркі  халқының  кӛне  жер-су,  қала  атаулары 
ҧлтымыздың  мәдени  феномені  ретінде  оның  топонимдік  жҥйесін  айшықтандырып,  ерекшелендіріп  тҧрады. 
Зерттеу жҧмыстың ӛзектілігі қазақы, жалпытүркілік бейнелі аталымдардың ҧлттық қҧндылыққа айналған 
(Атжетер,  Әулиебҧлақ  Әулиетас  Бабалы  Баянауыл  Бӛріқҧлаған  секбҧлақ  Жаманадыр  Жыңғылды 
Итжатпас  Итмҧрынды,  Итшоқы  Итшоқы,  Кҥшікжуған,  Сулысор,  Кҥшікжуған,  Қарағайлыбҧлақ, 
Қарағайлытас,  Қарадің  Қаражал  Найзақара  тауынан  Қарақуыс,  Қаражар,  Қаражыра,  Қарақоғалы, 
Майқайың,  Ақсу,  Қарасу,  Жаңажол,  Бесқарағай,  Баянауыл,  Екібастҧз,  Қҧндыкӛл,  Егіндібҧлақ,  Біржанкӛл, 
Жасыбай,  Ақкӛл,  Қызылтаң,  Сабындыкӛл  т.б)  атауларының  таңбалық  бейнелу  себептерін  анықтауға  да 
байланысты.                                          Тіл  мен  мәдениетті  бірлікте  қарастыру  -  лингвомәдениеттану  саласымен 
байланысты.  В.Воробьев:  «Лингвокультурология  –  это  комплексная  научная  дисциплина  синтизирующего 
типа,  изучающая  взаимосвязь  и  взаимодействие  культуры  и  языка  в  его  функционировании  и  отражающая 
этот  процесс  как  целостную  структуру  единицу  в  единстве  их  языкового  и  внеязыкового  (культурного) 
содержания  при  помощи  системных  методов  с  ориентацией  на  современные  приоритеты  и  культурные 
установления...»  –  [1,  37  б.]  деп  лингвомәдениеттануға  анықтама  берсе,  ал  В.А.Масловa: 
«Лингвокультурология  –  это  наука,  возникшая  на  стыке  лингвистики  и  культурологии  и  исследующая 
проявления культуры народа, которые отразились и закрепились в языке» [2, 8 б.] деген  анықтама береді. 
Лингвомәдениеттану  –  лингвистика  мен  мәдениеттанудың,  соның  ішінде  топонимикаға  қатысты 
қырын  сабақтастыратын тілдің бір саласы. Лингвомәдениеттану – ҧлттық сипаты бар әлеуметтік, танымдық, 
этникалық,  саяси,  руханилық,  тҧрмыстық  қағидалар  мен  заңдылықтарды  тілдік  қҧралдар  арқылы  жеткізуді 
зерттейтін  тіл  білімнің  жаңа  бағыттарының  бірі.  Лингвомәдениеттанудың  ең  негізгі  мақсаты  –  ҧлттық 
болмыстың  тілдегі  кӛріністерін,  тіл  деректері  мен  халықтық  танымдық,  этика-эстетикалық  категориялары 
арқылы рухани мәдениетін танытып, олардың қызметі мен орнын анықтауға негізделген.  Қазақ тіл білімінде 
лингвомәдениеттану  ғылымы  пәніне  қатысты  деректер  Ш.Уәлиханов,  А.Байтҧрсынҧлы,  Қ.Жҧбанов, 
М.Әуезов  еңбектерінен  бастау  алып,    Ә.Марғҧлан,  І.Кеңесбаев,  М.Балақаев,  Ә.Қайдар,  Р.Сыздық, 
Е.Жанпейісов,  Т.Жанҧзақов,  жаңа  бағыттағы  зерттеулерде  Н.Уәли,  Ж.Манкеева,  Б.Қасым,  А.Тҧрышев, 
Қ.Рысберген т.б. тілшілердің еңбектерінен кӛрініс тапты. 
Ҧлттық  мҥддеге  негізделген  таным  мен  тҥсінікті  топонимикалық  аталым  біріліктерін  суреттейтін 
дҥниенің тілдік бейнесі мен таным тҧрғысынан тҧтастықта зерттеудің мәні зор. 
Тілшілер  Т.Жанҧзақов,  Қ.Рысберген  ономастикалық  кеңістік  жайында:  «Әдетте  ономастикалық 
кеңістікті  кез  келген  халықтың,  қауымдастықтың  тілдік  қҧралдарымен  белгіленетін  ақиқат  және  қияли 
нысаналардың  атаулары  мен  есімдері,  яғни  онимдік  бірліктері  қҧрайды.  Ол  атаулар  тілді  тҧтынушы 
халықтың  қалыптасқан  «әлемнің  тілдік  моделіне»  сай,  қоршаған  ортаны  сан  ғасырлар  бойы  қалыптасқан 
дҥниетаным,  ҧлттың  ой-ӛресі  негізінде  бӛлектеу  ерекшелігіне  сәйкес  жасалады»  [3,6  б.].  Ономастикалық 
кеңістік  ӛзіндік  қҧрылымы  бар  ӛріс  жиынтығынан  қҧралады.  Ол  ғаламның  ономастикалық  бейнесі  болып 
табылады.  Қазақтың  жер-су  атаулары  тарихи  уақыт  шеңберінде  ҥнемі  ӛзгеріп  отырады.  Олардың  барлығы 
этномәдени,  әлеуметтік-саяси,  экономикалық,  материалдық  әлеммен  байланысты  болып  келеді.  Жер-су 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж. 
 
 
4 
 
аттары  –  тарихи  мҧралардан  дерек  беретін  ғасырлар  бойы  қалыптасып,  тҥрлі  кезең  мен  дәуірлерде 
ӛзгерістерге ҧшырап осы кезеңге жеткен тілдік таңбалар. Бҧл осы ӛлке мен аймақтың тарихи ҥдерістер мен 
ӛзгерістерге қатысты ӛрбиді. Елдің тарихының іздері сол ӛңірдің топонимиясында қалып отырған, яғни тау 
мен ойы, ӛзені мен кӛлі, қыры мен қыраты, асуы мен белі – бҥкілі ӛткен тарихтың ҥзікті беттерінен кӛрініс 
береді. Бҧлардың тарих ҥшін етер қызметі мол қҧнды деректер. Кең-байтақ елдімекендердегі бҧл атаулардың 
сақталуының,  мҧқият  теріліп,  жинақталып,  есепке  алынуының,  зерттелуінің  зор  маңызы  бар.  Жер-су 
атауларын  халық  тарихы  мен    оның  тілінің  тарихы  арасында  тығыз  байланыстылықты  тыс  қалтырмай, 
оларды терең талдау арқылы, жаңа қырынан зерделеуге мҥмкіндік береді. Тілді танымдық тҧрғыдан зерттеу 
бҥгінгі білімінде ӛзекті мәселелердің бірі. Ҧлттың ӛзін қоршаған дҥниеге деген кӛзқарасы негізінде дамыған 
ментальдік  танымдардың  пайда  болу  жолдарын  когнитивті  лингвистика  саласы  арқылы  анықталады. 
Когнитивті  лингвистика  -  ғылымның  философия,  логика,  лингвистика,  психология,  мәдениеттану, 
жасанды  интелект  сияқты  бірнеше  салаларының  басты  тоғыстыру  арқылы  тілдік  мәселелерді  шешуді 
ҧсынады.  Тілдік  бірліктердің  когнитивтік  тҧрғыда  қҧрастырылуы  адамның  қоршаған  әлемді  қабылдауымен 
байланысты.  Адамның  ойлау  әрекеттері  тәжірибе  арқылы  жинақталған  білім  қорына  әртҥрлі  операциялар 
жҥргізуімен  іске  асырылады.  Жинақталған  білім  таңбалар  арқылы  белгіленеді.  Лексемалардың  мағынасы 
әлем ҥлгілерін, яғни шынайы ӛмір кескіндерін суреттейді. 
 
«Кеңістік»  концептісінің  ішкі  мазҧнын  «атамекен»,  «атақоныс»,  «атажҧрт»,  «кіндік  қаны 
тамған жер» секілді ҥлгілеудің қатысымен анықтауға болады. «Кеңістік» концептісіне енетін «жер бедері», 
«тау»,  «су»  жҥйелеріне  қатысты  жиі  қолданылатын  жалпы  атаулар:  шӛл,  кӛл,  қара  жер,  қыр,  қоныс,  ӛзен, 
жайлау,  дала,  тас  т.б.  Адамның  дҥние,  ӛмір  тануға  ҧмтылуы  –  ӛте  ежелгі  және  табиғи  да  кҥрделі  ҥрдіс. 
Біздің  заманымыздан  бҧрынғы  VI-VII  ғасырларда-ақ  гректер  Апполлон  ордасында  «Ӛзіңді  ӛзің  таны»  деп 
тасқа  ойып  ӛсиет  қалдырғаннан-ақ,  адамзаттың  о  бастан  дҥниедегі  ӛзінің  орны  менен  болмыс-бітімін 
анықтауға қатты мән бергені байқалады. 
Бейнелі  аталымның  жасалуындағы  сананың,  танымның,  ойлаудың  тілдегі  таңбасы  бҥгінгі 
лингвистикада  тың  мәселердің  қатарына  жатады.  Тіл  мен  ойлау  бір-бірімен  байланысты,  заңды  қҧбылыс. 
Тілдегі таным кӛрінісі – таңбаны ғылыми тҧрғыдан саралау, таңба аталым – атау неден басталатынын, қандай 
заңдылықтармен  жҥзеге  асатынын,  оның  белгілері  қандай,  оның  дамуы  және  қалыптасу  ҥрдісін  терең 
зерделегенде, талдағанда ӛз шешімін табады. 
Аталым жасауда халықтың танымдық ой-ӛрістік денгейінің жан-жақтылығымен байланыстылығын 
тіл деректерінің сырына, қҧпиясына терең ҥңілуді қажет етеді. Соның негізінде бейнелі аталымдардың яғни 
тіл  бірліктерінің  жасалуындағы  осы  ҥдерістің  қатысын  зерттеу  тіл  мен  ойлау  арақатынасын  жаңа  қырынан 
тануға  жетелейді.  Жалпы  топонимдердің  семантикасы  кез-келген  жағдайда  адамның  белгілі  бір 
географиялық  нысандарға  тікелей  немесе  жанама  қатынасын  аңғартады,  сол  нысандардың  ішкі  не  сырты 
қасиеттерін, сипатын танытып тҧрады. Сӛйтіп, лексика-семантикалық топтау ҧлттық топонимдердің маңызы 
мен  мәнін  аша  отырып,  адамның  табиғат  пен  қоғамдық  ӛмірге  арақатынасының  дәрежесінен  молынан 
хабардар  етеді.  Халық  ӛмірінің  әр  кезеңдерінде  пайда  болған  мәдени  қҧбылыстар  мен  ӛзгерістердің  ӛмірге 
жаңа  топонимдер  әкелетінін,  сӛйтіп  топонимдер  жҥйесінің  берік  қалыптасуы  мен  қызмет  етуімен  ықпал 
жасап  отыратынын  бағамдауға  болады.  Бейнелі  аталымдар  жер-су  аттарымен  қоса  адам  есімдерін  де  және 
астрономиялық  атауларда  кездеседі.    Бейнелі  аталымдардың  қалыптасуына  кісі  аттарының  ҥлесі  бар. 
Мысалы,  Қаратайқасым,  Қозғанбай,  Қҥрманбай,  Мақаш,  Мақсҧтжыра,  Қоржынбай  т.б.        Халық 
есімдерінің  ішінде  образды  есімдер  кездеседі.  Атап  айтқанда  нақап  аттарда  кӛптеп  кӛрінеді.  Мысалы: 
Таусоғар,  Желаяқ,  Шіңкілдек,  Тоңқылдақ,  Мҧрынтас  Найзатомар,  Аққусор  т.  б.  Сондай-ақ  кӛнеден  келе 
жатқан  салт  бойынша  ырымдап  ат  қоюларда  образдылық  кӛрініп  тҧрады.  Мысалы:  Бҧқабай,  Бҧқа,  Ӛгізбай 
сияқты аттарды жиі кездесуге болады. Аталым қағидасы бойынша әрбір тілдің ӛзіндік негізгі шарты болып 
саналатын адам санасындағы әлем бейнесі оның аталымдық зат пен ҧғымның бір мағынада тілдік таңбамен 
сәйкес келуі. Ҧғым арқылы сӛздің мағынасы мен мәні танылады. Ҧғым таным негізінде айқындалады десек, 
ал  оның  нақты  кӛрінісі  атау  арқылы  жҥзеге  асады,  сӛзжасамдық  тәсілдер  негізінде  қалыптасады.  Таңбалар 
сӛздің  сыртқы  тҧлғасы,  жамылғышы,  ал  оның  ішкі  сипаты  мазмҧн  межесінде  кӛрінеді.  Бейнелі  аталым 
ретінде  сӛзжасамдық  заңдылықтар  мен  әрекеттердің  нәтижесінде  жасалады.  Сонымен  мына  тӛмендегідей 
елдімекендерді  образды  аталымдар  қатарына  жатқызуға  болады.  Барсакелмес,  Қыземшек,  Сабындыкӛл, 
Бӛріқҧлаған,  Бӛрілікӛл,  Бҥркітті,  Қарашоқы,  Біржанкӛл,  Қоңқашбай,  Қарамола,  Жуантӛбе,  Қараӛзек, 
Қарасор, Қарасу, Қызылтҥмсық, Қатынкӛл т. б. Қорыта айтқанда қазақ лингвистикасында уәждеме, аталым 
теориясы негізінде бейнелі аталымдардың ғылыми терең талдануды қажет ететін сала деп айтуға болады. 
 
1.
 
Воробьев В.В. Лингвокультурология. Теория и методы. – М.:  РУДН, 1997.  
    2.    Маслова В.А. Лингвокультурология. – М.: Academia, 2001.  
    3.    Жанҧзақов Т., Рысберген Қ. Қазақ ономастикасы. –Алматы, 2004. 
Резюме 
В  данной  статье  рассматриваются    этнокультурологические  аспекты  образования  топонимики 
Павлодарского региона.                               
Summary 
This article describes etnokulturologicesk aspects of education names of Pavlodar region. 
                                  

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж. 
 
 
5 
 
 
УДК 811:112.2:81.366.573 
 
ОСОБЕННОСТИ ВЫРАЖЕНИЯ ПАССИВНОГО ЗАЛОГА В НЕМЕЦКОМ ЯЗЫКЕ 
Н.Д.Байгашканова -  
Кыргызско-Российский Славянский университет,  
аспирант 
Залог  является  одной  из  ведущих  глагольных  категорий,  которые  играют  важную  роль  в 
организации  субъектно-объектных  отношений  в  структуре  предложения.  Так,  современный  немецкий 
язык в сопоставлении с другими языками, например, со славянскими или тюркскими, характеризуется 
наличием в своей морфологической системе категории залога, структурно репрезентированной в форме 
трихотомической  оппозиции  «актив  ::  пассив  ::  статив»,  где  пассивный  залог,  выраженный  с 
помощью вспомогательного глагола wеrden и перфектного причастия смыслового глагола, в отличие от 
формы активного залога, выступает «в качестве сильного маркированного члена залоговой оппозиции» 
[1; 79–100]. 
В современном немецком языке кроме основного, то есть грамматического способа выражения 
страдательного  залога,  существуют  и  косвенные  средства  выражения  семантического  признака 
пассивного значения. К ним в немецком языке относится конструкция bekommen-Passiv. Еѐ компоненты 
структурно  складываются  из  суммы  двух  глагольных  словоформ,  а  именно  из  спрягаемой  формы 
вспомогательных  глаголов  bekommen, erhalten и kriegen и причастия второго смыслового глагола, ср.: 
нем. Diese Geschichte habe ich von Mirijam erzählt bekommen (Spiegel) (рус. Эту историю мне рассказала 
Мириям; нем. Ich habe diese Angaben im Internet gefunden bekommen (Stern) (рус. Эти данные я нашѐл во 
всемирной паутине; нем. Er hat sie von seiner Schwester gegeben erhalten  (рус. Он получил их от своей 
сестры, досл. отданными своей сестрой и др. 
Конструкция  bekommen-Passiv  является  наиболее  продуктивной  из  предикатов  речи  и 
передачи,    которые  по  своим  валентностным  признакам  характеризуются  двойной  сильной  связью  в 
предложении, ср.: j-m etw. mitteilen, sagen, erwidern, erzählen, erklären, erläutern, versprechen, anbrüllen, 
anschreien, zeigen, schenken, schicken, geben, erteilen, senden, überreichen, aushändigen, anbieten, bringen, 
vorsagen,  vorlegen,  vorschlagen  и  др.,  например:  нем.  Sie  (адресат)  hat  viele  Wunschkarten  (объект)  von 
ihren Freunden (агенс) geschickt bekommen (BM); рус. Ей (адресат) друзья (субъектный агенс) отправили 
много поздравительных открыток (объект); нем. Sie (адресат) hat dieses Buch (объект) zum Geburtstag 
vom  Bruder  (агенс)  geschenkt  bekommen  (J.  Kaske);  рус.  Брат  (субъектный  агенс)  подарил  ей  (адресат) 
эту книгу (объект) на день рождения и др. 
Предикаты  речи  и  передачи  реализуют  в  совокупности  до  трех  участников,  до  трѐх 
партиципантов  элементарной  ситуации,  и  в  рамках  данной  работы  в  зависимости  от  занимаемых  ими 
синтаксических  позиций  мы  будем  называть  их  адресатным  актантом  (рецепиентом  или 
бенефициентивом), аккузативным актантом (прямое дополнение в винительном падеже) и реальным 
или  агентивным  актантом.  Доминирующими  актантами  в  немецкой  конструкции  bekommen-Passiv 
являются  аккузативные  (то  есть  получаемое  –  предметы  и  их  обладатели  –  что?)  и  адресатные  (то 
есть получающая сторона – кто?), например:  
• Wir kriegen die Post nach Hause gebracht (рус. Нам доставляют почту на дом); 
•  Unsere  Familie  bekommt  frisches  Obst  und  Gemüse  auf  dem  Markt  gekauft    (рус.  Наша  семья 
покупает свежие фрукты и овощи на рынке) и др. 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж. 
 
 
6 
 
Выражение  в  срединной  части  аккузативных  актантов  Post,  Obst  und  Gemüse  обусловлено 
билатеральным  воздействием  на  них  двух  встречных  валентностных  сил,  векторно  исходящих  как  со 
стороны  вспомогательных  глаголов  bekommen,  erhalten,  kriegen  в  качестве  присущего  им 
семантического  признака  обладания,  так  и  со  стороны  перфектных  причастий  переходных  глаголов 
gebracht и gekauft. 
Выражение производителя действия – передающей стороны – в конструкции bekommen-Passiv 
носит в большинстве случаев факультативный характер, и если он выражается, то, как правило, именем 
существительным  или  местоимением  в  сопровождении  предлогов  von  и  durch,  ср.:  нем.  Ueber  neue 
Rechtsschreibungsregeln  haben  wir  vom  Herrn  Stobe  mitgeteilt  bekommen  (рус.  О  новых  правилах 
правописания мы узнали от господина Штобе); нем. Es ist schwer, einen hochbezahlten und erwünschten 
Arbeitsplatz  durch  das  Arbeitsamt  angeboten  zu  kriegen  (рус.  Трудно  получить  через  биржу  труда 
высокооплачиваемую и желанную работу) и др. 
Структурно-семантический  анализ  данных  оборотов  позволил  установить  ряд  присущих  им 
признаков. 
1.  Грамматические  субъекты  в  конструкции  bekommen-Passiv  с  семантической  точки  зрения 
характеризуются  ролевыми  признаками  обладателей  либо  получателей  каких-либо  сведений  или 
предметов  материального  мира,  в  то    время  как  выраженный  в  пассивной  конструкции  werden-Passiv 
субъект  может  быть  как  лицом  одушевлѐнным,  так  и  неодушевленным  предметом,  подвергающимся 
каким-либо воздействиям извне. 
2.  В  конструкции  bekommen-Passiv  могут  попутно  выражаться  грамматические  признаки 
отношений, например предшествования, ср.: etw. gesagt bekommen, etw. gesendet erhalten, etw. geschenkt 
kriegen, например: нем. sie hat dieses Buch von ihrem Bruder geschenkt bekommen  (sie bekam dieses Buch 
von ihrem Bruder, nachdem er ihr geschenkt hatte – рус. она получила эту книгу от брата, после того как 
он ей подарил. Носителями данных значений выступают перфектные причастия переходных глаголов. 
Вышеназванные  обороты  выражают,  кроме  всего  прочего,  модальные  и  обстоятельственные 
отношения,  то  есть  возможные  пути  и  способы  передачи  заинтересованному  лицу  той  или  иной 
информации или предмета окружающего мира. 
3.  Грамматические  обороты  bekommen,  erhalten  и  kriegen-Passiv  в  сочетании  с  перфектным 
причастием  полнозначных  глаголов  являются  по  количеству  выражаемых  актантов  трехместными,  а 
по признакам их ролевой дистрибуции – субъектно-объектно-адресатными. 
Если говорить о возможных путях передачи грамматического признака пассива, характерного 
для  конструкции  bekommen-Passiv,  на  русский  язык,  то  техника  их  репрезентации  имеет  сложный  и 
неоднозначный характер.  
Предпринятый анализ данных структур позволяет сделать предварительный вывод о том, что 
не всегда между ними складываются ровные, пропорционально симметричные как в плане глубинной, 
так и в плане поверхностной организации отношения.  
Был проведен анализ следующей структуры на синтаксическом уровне:  
нем. Er hat dieses Buch von seiner Schwester geschenkt bekommen (W. Joho) (рус. Он получил эту 
книгу в подарок от своей сестры) и др. 
В  топологическом  отношении  составные  компоненты  данного  оборота  формализуются  в 
границах предложения следующим образом: 
а) предполевую часть занимают грамматические субъекты  er, то есть принимающая сторона, 
во имя и во благо кого совершается данное действие; 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж. 
 
 
7 
 
б)  в  срединной  части  структурируются  словоформа  hat,  прямое  дополнение  dieses  Buch.  В 
данной  внутриполевой  сфере  представлена  также  передающая  сторона  –  агентивное  дополнение  – 
производитель действия. В нашем случае ими является словоформа von seiner Schwester; 
в) заполевую часть заполняет перфектная форма инфинитива geschenkt bekommen. 
В  целях  реализации  говорящим  того  или  иного  комплекса  вербально-коммуникативных 
интенций  анализируемые  конструкции  могут  подвергаться  различного  рода  структурно-строевым 
трансформациям  путем  включения  в  их  общий  линейно-синтаксический  состав  целого  комплекса 
дополнительных компонентов. Их линейное расширение может происходить, например, за счет: 
1.  дополнительно  открываемых  присловных  связей,  исходящих  как  со  стороны  средств 
выражения форм косвенного пассива, так и других членов предложения; 
2. включения в состав разбираемых конструкций различных групп предикатов. Данная группа 
слов  в  опосредованной  форме  выступает  в  них  в  роли  связующего  звена  между  двумя  их  ведущими 
компонентами, а именно между  грамматическим субъектом и неопределѐнной формой полнозначного 
глагола.  В  семантическом  плане  локализованный  в  периферии  данного  предложения  присвязочный 
инфинитив  в  рамках  разбираемой  предикации  находится  с  подлежащим  «в  таком  виде 
внутрипредложенческой связи, как тяготение» [3, 43–47], например: 
1) Er kann morgen zum Geburtstag ein Buch von seiner Schwester geschenkt 
bekommen; 
2) Er konnte gestern ein Buch von seiner Schwester geschenkt bekommen; 
3) Er könnte heute ein Buch von seiner Schwester geschenkt bekommen; 
4) Er hat in diesem Jahr ein Buch von seiner Schwester geschenkt bekommen können; 
5) Er habe zum Jubiläum ein Buch von seiner Schwester geschenkt bekommen können; 
6) Er hatte voriges Jahr ein Buch von seiner Schwester geschenkt bekommen können; 
7) Er hätte damals ein Buch von seiner Schwester geschenkt bekommen können; 
8) Er glaubte, einmal ein schönes Buch von seiner Schwester geschenkt zu bekommen; 
9)  Er  scheint,  wohl  ein  gewünschtes  Buch  zum  Geburtstag  von  seiner  Schwester  geschenkt  zu 
bekommen; 
10) Er war mehrmals bestrebt, ein interessantes Buch von seiner Schwester geschenkt zu bekommen 
[5, 302-315] и другие. 
Следует  отметить,  что  рассматриваемые  конструкции  могут  употребляться  в  форме 
повелительного  наклонения,  нем.  Wenn  du  dieses  Buch  nicht  hast,  bekomme  es  von  deiner  Schwester 
geschenkt!  (Th.  Press)  и  др.    Сопоставление  данных  структур  позволяет  указать  на  их  функциональное 
сходство в языке. Так, стилистически нейтральной формой будет конструкция bekommen-Passiv, форма 
erhalten-Passiv  встрeчается,  как  правило,  в  диалогах  и  репликах,  а  оборот  kriegen-Passiv  –  в 
просторечье. 
 
1.
 
Мурясов  Р.З.  Сопоставительная  морфология  немецкого  и  башкирского  языков. 
Глагол. – Уфа: РИЦ БашГУ, 2002. – 172 с. 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4 (34), 2010 ж. 
 
 
8 
 
2.
 
Ожегов  С.И.,  Шведова  Н.Ю.  Толковый  словарь  русского  языка.  –  М.:  Азбуковник, 
1997. С.54. 
3.
 
Храковский В.С. (отв. ред.). Проблемы теории грамматического залога. Л., 1978   
4.
 
Храковский В.С.  (отв.  ред.).  Залоговые  конструкции  в разноструктурных  языках.  Л., 
1981 
5.
 
Engel U. Deutsche Grammatik.– Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1996.– 888 S. 
6.
 
Murjazov  R.Z.  Isogrammatische  Merkmale  der  deutschen  Wortbildungen  //  Deutsche 
Sprache. – Berlin: Mannheim, 1994. – S. 66-86. 
 
Тҥйін 
Мақалада  неміс  тіліндегі  bekommen-Passiv  конструкциясының  орыс  тілінмен  салыстыру 
арқылы эквиваленттік субъект-объект қатынастарын білдеретін дәрежелері нақтыланады. 
 
Summary 
The 
article 
is 
concerned 
with 
the 
contrastive 
analysis 
of 
the 
German 
pattern 
bekommen-Passiv and its correspondences in the Russian language.  The paper defines the equivalence degree 
of constructions expressing subject-object relations. 
Keywords: voice, subject, object, passive voice.