Адам эмбриологиясының дамуының периодизациясы. Прогенез. Жыныс жасушаларының морфофункционалдық сипаттамасы
жүктеу/скачать 0,64 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Базальді денешіктер
| Арнайы органеллалар
Кірпікшелер мен ширақшалар Олар қозғалыстың арнайы органеллалары, әр түрлі организмдердің кейбір жасушаларында кездеседі. Кірпікшелер цитоплазманың жіңішке цилиндр тәрізді өсіндісі. Бұл өсінді басынан бастап ұшына дейін плазмалық мембранамен қапталған. Оның ішінде көбінесе микротүтіктерден тұратын күрделі құрылым – аксонема орналасқан. Кірпікшенің проксимальді бөлігі (базальды денешік) цитоплазмаға енген. Аксонема перифериясында 9 жұп микротүтікшелер, ал ортасында 2 жеке микротүтікшелерді ажыратады, яғни оның құрылымдық формуласы 2х9+2. Олардың қызметі кірпікшелер мен ширақшалардың өзегін құру. Кірпікшелер және ширақшалармен жабдықталған жасушалар еркін жылжи алады. Кірпікшенің негізгі белогы - тубулин. Оның жиырылу және қысқаруға қабілетсіз. Жиырылғыш белок – динеин. Етті талшықтардың жиырылуы етті белоктар: миозин және актиннің фибриллдерінің қарама - қарсы жылжуы нәтижесінде жүреді. Базальді денешіктер құрылысы жағынан ценртиольдерге ұқсас. Олар кірпікшелер мен ширақшалардың түбінде орналасқан микротүтікшелердің 9 триплеттерінен тұрады. Оның қызметі: аксонема қалыптасуына матрица болу. Қосындылар Жасушаның тіршілік әрекеті үздіксіз жүретін метаболизм процесімен сипатталады. Осыған байланысты жасушада түрлі заттар жиналып және жойылып кетіп отырады. Бұлар цитоплазмадағы қосындылар. Трофикалық, секреторлық, экскреторлық және пигментті қосындыларды ажыратады. Трофикалық қосындыларға белоктар, майлар, көмірсу және аналық жыныс жасушаларының сары уызы жатады. Бұл қосындылар энергия қоры болып табылатын глюкозаның өңделуіне қажет. Жасушада субстрар жетіспеген жағдайда, бұл қосындылар қанға кері сорылып, тіндерде энергия көзі ретінде пайдаланылады. Сондықтан, ұзақ мезгіл бойы аш болған организмнен алынған жасушалардың цитоплазмасында трофикалық қосындылардың мөлшері аз не олар тіпті болмайды. Секреторлық қосындылар – жасушаның сыртына шығарылып, организмнің тіршілік әрекеттеріне қатысатын өнімдер. Олар цитоплазмада гормондар мен белоктардың гранулдары немесе тамшылары ретінде кездеседі. Эскреторлық қосындылар – зиянды зат есебінде жасушалардан шығарылуға тиісті ыдырау өнімі. Оның құрамында ферменттер немесе басқа активті заттар болмайды. Пигментті қосындылар цитоплазманың табиғи боялған заттары. Оларды көру үшін арнайы бояумен бояудың қажеті жоқ. Қайсібір тіннің табиғи түсі олардың жасушаларындағы пигменттердің типі мен мөлшеріне байланысты. Пигменттердің эндогендік және экзогендік топтарын ажыратады. Олар организмнен тыс пайда болып, оның ішіне әр түрлі жолдармен еніп, жасушалардың цитоплазмасында орналасады. Эндогендік пигменттер жасуша ішінде түссіз заттардан синтезделеді. Мысалы үшін, қанды боз – қызыл түске бояйтын гемоглобин. Тері жасушаларында меланин деп аталатын пигменттің маңызы зор. Ол организмді ультрокүлгін сәулесінен қорғайды. Сондай - ақ жүрек бұлшық еті, нерв, бауыр жасушаларында кездесетін липофусцин пигментін жатқызуға болады. Бұл пигменттің мөлшері адамның жасына сай өзгереді, сондықтан оны “қартаю пигменті” деп атайды. жүктеу/скачать 0,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|