Ахметов кенжебай. ӘДебиеттану әліппесі
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
7be5d3766e972ff5b9970344856a2dc2
| Бесiншi әңгiме
немесе Өнер және әдебиет Сұрақ. Өнер жайындағы жалпы әңгiме барысында өнердiң бiр түрi ретiнде әдебиет те аталып өттi. Өнер түрлерiнiң ерекшелiктерiн айқындайтын белгiлерге тоқталған тұста дүниенi эстетикалық тұрғыдан қабылдау әдебиетте сөз арқылы жүзеге асады деген үлгiде ғана айтылды. Ендi әдебиет тақырыбына кеңiрек назар аударатын сәттiң де орайы келген сияқты. Жауап. Олай болса, әңгiменi қазiргi бiздiң түсiнiгiмiздегi әдебиеттiң туу, жетiлу, қалыптасу тарихына қатысты қысқаша шолудан басталық. Әдебиеттiң түп-тамыры қадым замандардағы халықтың ауызекi шығармашылығында жатыр. Бiртiндеп жер бетiнде мемлекеттердiң пайда бола бастауы әдебиеттiң де сипатын өзгерттi. Алайда әдебиет көне дәуiрдегi жазба жәдiгерлерден бiрден ара-жiгiн ажыратып әкеткен жоқ. Ежелгi ескерткiштердiң қай-қайсында да, дiни кiтаптарда да сөз өнерi мифологиямен, дiни аңыздармен, алғашқы ғылыми балаң түсiнiктермен астасып жатады. Көне мұралардағы мұндай синкреттiк сипат олардың эстетикалық-көркемдiк құндылығына қылау түсiре алмайды. Өйткенi бұларда көрiнiс тапқан дiни, мифологиялық сананың өзi құрылымы жағынан көркемдiкке бейiм. Ежелгi өркениеттiң (Мысыр, Қытай, Иудей, Үндi, Грекия, Рим, т.б.) жазба мұрағаттары бүкiл адамзатқа ортақ әдебиеттiң өзегi болып табылады. Әдебиет тарихы сан ғасырларды қамтып жатқанымен, “жазба түрдегi сөз өнерi” мағынасындағы әдебиеттiң қалыптасып, танылуы буржуазиялық қоғамның пайда болуымен байланысты. Осы дәуiрде, басқа да қоғамдық құбылыстармен бiрге, өткен дәуiрлердiң сөздiк-көркемдiк туындылары да аса маңызды жаңаруларды бастан өткерiп, жаңа тұрпатты әдеби тiрлiкке, яғни 44 ауызша айтылып, есту арқылы қабылдаудан оқу арқылы қабылдауға бет түзедi. Осымен орайласа, әдеби өмiрде дәстүрлi маңыз иеленген “поэтикалық тiл” нормалары да күйреп, әдебиетте жалпыхалықтық тiл кеңiнен қолданыла бастады. Әдебиеттiң тiлдiк “материалы” әмбебаптық сипатқа бейiмделдi. Эстетикада бiртiндеп (XIX ғасырда Гегельден бастап) алдыңғы планға әдебиеттiң мазмұндық және руханилық қасиеттерi шығып, өзге де философиялық, ғылыми, публицистикалық, т.с.с. жазбаша ой түрлерi қатарына (өнердiң өзге түрлерi қатарында емес!) қабылданып үлгердi. Алайда ХХ ғасырдың ортасына қарай әдебиеттi дүниенi шығармашылықпен игеру түрi, өнерге тән шығармашылық iс ретiнде түсiнушiлiк орнықты; сонымен бiрге әдебиет өнер жүйесiнде ерекше орын иеленетiн көркем шығармашылықтың өзгешелеу түрi болып есептелдi. Әдебиеттiң осынау даралық сипаты нәтижесiнде “әдебиет және өнер” деген тiркес қалыптасты. Қазiргi түсiнiк бойынша, әдебиет, өзге де өнер түрлерi сияқты, обьективтi өмiр шындығын қабылдау мен бейнелеудiң көркем де бейнелi (образды) түрi, болмысты рухани-тәжiрибелiк игеру тегi. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|