Алматыкiтап баспасы
жүктеу/скачать 50,27 Mb. Pdf көрінісі
|
| Арал теңізі
Қазақстан мен Өз- бекстанның шегарасында орналас- қан. Бір кездері ауданы бойынша дүниежүзінде 4-орынды иеленген. Қазіргі сәтте алабының ауданы – 17,16 мың км 2 , бұл 1960 жылдарда- ғы көлемінен төрт есе кіші. 1989 жылы Арал екі су айдынына бөлініп қалды. Аралдың екі бөлігінде де су дең- гейінің төмендеуі жерасты сулары- ның тартылуын және деңгейінің төмендеуін туындатты. Бұл сол жердің шөлге айналу процесін же- делдетті. Климат та өзгерді: жазда бұрынғыдан да ыстық, қыста суық болатын болды. Кезіндегі теңіз жағалауында жайқала өскен шөптесін- дердің орнына қазіргі кезде галофиттер мен ксерофиттер – тұзды топырақтар мен құрғақ ауаға бейімделген өсімдіктер пайда болды. Теңіздің балықшаруашылығы маңызын жоғалтты. Порттар жабылды. Жалаңаштанған теңіз табанының ауданы – 54 мың км 2 , бетін тұз, кей жерлерін пестицидтер мен түрлі ауылшаруашылық улы химикат- тарының шөгінділері жапқан. Қатты дауыл тұзды, шаңды және улы химикаттарды 500 км-ден астам жерге ұшырады. Ауамен таралған бұл заттар табиғи өсімдіктерді және ауылшаруашылық дақылдарын жояды немесе өсуін тежейді. Көкарал су бөгеті Кіші Арал теңізіндегі су деңгейін реттеу үшін са- лынған, өйткені су жіңішке арнасы арқылы Кіші Аралдан Үлкен Аралға қарай ағып кететін. 2 рет бөгет тұрғызуға әрекет жасалды. Алғашқы- сы құмнан 1992 жылы салынды, бірақ 1993 жылдың көктемінде бұзыл- ды. Ал екінші құмды су бөгетінің құрылысы 1997 жылы аяқталды, ол темір-бетон тақталармен күшейтілген болса да, бұл су бөгетін 1999 жылы теңіз дауылы бұзып кетті. 2001 жылы Қазақстан Үкіметі толық 56-сурет. Арал теңізі 122 Ал ма ты к i та п ба сп ас ы жарамды бөгет құрылысын салу үшін Дүниежүзілік банкке несие беру туралы өтініш жасады. 2005 жылы тамыз айында бөгет құрылысы аяқталды (56-сурет) . Бөгет салу нәтижесінде: • Кіші Аралдағы су деңгейі 12 метрге дейін артты; • Судың минералдылығы 23‰-ден 17‰-ге дейін төмендеді; • Өнеркәсіптік балықтардың саны мен алуан түрлілігі артты; • Микроклимат өзгерді; • Арал қаласынан теңізге дейінгі арақашықтық 100 км-ден 25 км-ге дейін қысқарды. Балқаш – ағынсыз, жартылай тұщы көл, дүниежүзіндегі ірі көлдердің ішінде 13 орында тұр. Сарыарқа мен Балқаш маңы жа- зығы арасында орналасқан. Көл- дің ауданы – 16,4 мың км 2 , орташа тереңдігі – 5,8 м, теңіз деңгейінен биіктігі – 340 м, жартылай пішін- ді және ұзындығы – 600 км. Көлге Жетісудың ірі өзендері құяды. Сарыесік түбегі көлді 2 бөлікке бөледі – батыс және шығыс, олар бір-бірінен химиялық құрамы мен тереңдігі бойынша ерекшеленеді. Көлде көптеген аралдар бар, олардың ішіндегі айрықша ірілері: Бас- арал мен Тасарал . Шөл даланың климаты орнаған, жазы +30˚С-қа дейін ыстық, қыста ауа температурасы –14˚С-қа дейін төмендейді. Көлде кеме жылына 210 күндей қатынайды. Негізінен балық, сонымен қатар құрылыс материалдары тасымалданады. Көлде ба- лықтың 20-дан астам түрі кездеседі, өнеркәсіптік маңызы бар. Іле және Балқаш көкбасы, сазан, көксерке, алабұға, қаяз балықтары ме- кендейді. Балқаш көлінің экологиялық жағдайы айрықша алаңдатуда. Көл жағалауында орналасқан ең ірі елді мекен – Балқаш қаласы. Ол көл- дің солтүстік жағалауында орналасқан. Қала түзуші кәсіпорын – тау- кен-металлургиялық комбинаты. Экзогендік типті көлдерге мұздықтық және тоғандық көлдер жа- тады. Олар биік таулы Тянь-Шань, Жетісу Алатауы тауларында кез- деседі. Суффозиялық шөккен көлдер және ескі арналы көлдер. Олар Қазақстанның солтүстігінде көбірек кездеседі (57-сурет) . 57-сурет. Балқаш көлі 123 Ал ма ты к i та п ба сп ас ы 1. 8-сыныпта өткен көлдерге сипаттама беру жоспарына сүйеніп, Алакөл, Марқакөл, Теңіз көлдеріне сипаттама беріңдер. Нәтижесін ақпараттық график түрінде көрсетіңдер. 2. Қандай қолданбалық мәселелер үшін көл сипаттамасының әрбір элементін зерттеу қажет? Ойланып жауап беріңдер. 3. Параграф соңындағы геодеректі мұқият оқыңдар. Ол бойынша өз ойларыңды білдіріңдер. жүктеу/скачать 50,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|