Қарахан мемлекеті
жүктеу/скачать 102,83 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тәуекел хан(1582-1598ж)
| ХАҚНАЗАР ХАН ХАН БОЛДЫ
қырғыз
ноғай башқұрт XVIғ 70-80ж өзбектермен қарым-қатынас жасады. Бұхара ханы ІІ Абдолла мен «қастаспай дос болу» жөнінде «анттастық шарт» жасасты. Ташкент билеушісі Баба сұлтан мен Бұхара ханы Абдаллахтың арасында үздіксіз соғыс болды. 1678ж қарай Баба Сұлтанға қарсы соғыста Хақназар Түркістан мен Сайрам қалаларын қосып алған болатын. 1579ж Хақназар өзінің екі ұлын елшілікке Баба Сұлтанға жібереді. Алайда Баба сұлтан екі ұлында өлтіреді. Өзіде сол Баба Сұлтан мен соғыста қаза табады. Хақназар хан Қасым ханнан кейін қазақ жеріндегі елшілік қарым-қатынасты жаңа деңгейге шығарған бірден бір хан. Тіпті ол Иван Грозный секілді орыс князьдарымен жақсы қарым қатынаста болды. XVIғ 60-70жж Хақназар Ноғай ордасына қарсы жорықтар нәтижесінде қосып алған аумақ: Аралдың солтүстік бойы мен Жайық. «Қазақ хандығында Мамаш хан өлгеннен кейін үлкен келіспеушілік басталды, Дешті Қыпшақ сұлтандары бір-бірімен ұзақ соғысты. Ең соңында Тахир сұлтан хан болып жарияланды.» - деген деректер келтірілген шығарма: «Тарих-и-Рашиди» Хақназардың билігінің соңына қарай Қазақ хандығының батыстағы шекарасы өткен аймақ: Жайық бойы XVIғ Хақназар кезінде Қазақ хандығымен саяси қақтығысқа түскен елдер: Өзбек хандығы, Моғолстан, Сібір хандығы Хақназар өлгенен кейін «оның ұрпағы бұдан былай ххандық етпеді» - деп атап өткен тарихшы: Қадырғали Жалайри Хақназардың билігінің соңына қарай Қазақ хандығының шығыстағы шекарасы өткен аймақ: Балқаштың арғы жағы Тәуекел хан(1582-1598ж) Хақназардан кейін Қазақ тағына Шығай хан(1580-1582ж)отырды. Шығай хан қайтыс болғанан кейін таққа үлкен ұлы Тәуекел отырды. Ол хан болған кезде Қазақ хандығының сыртқы жағдайы нашар болды. Оған бірден бір себеп Өзбек хандығымен арадағы қарым қатынас болатын. 1582ж Тәуекел хан Баба Сұлтанның басын алды. Сыр бойындағы қалалар үшін Абдаллахпенде келісімді бұзды. Сыртқы саясат: Мықты дипломат болды. Ол Моғолдарғада өз билігін орнатты. Сібір ханы Көшіммен соғысты. 1594ж Ресей Империясына елші жіберді, елшіліктің басты мақсаты Ораз Мұхаммед сұлтанды қайтарып алу ж/е Ресейден оқдәрі алу болды. Қазақ-Бұхар соғысы: 1586ж Тәуекел хан мен Абдаллах арасында Бұхар жерлері үшін соғыс басталды. Бұл соғыста қазақтар жеңіске жетті. 1597-1598ж Ташкент пен Самарқан қалалары арасында соғысты, және аз уақыт ішінде Ташкент, Түркістан, Сайрам, Әндіжан, Самарқан жерлерін басып алды. Бұхар қаласы үшін шайқас 1598ж болды. Қазақтар жеңіліс тапты. Осы соғыста ауыр жарақаттанған Тәуекел хан жолда қаза тапты. Тәуекелдің інісі Есім хан өзбектермен келісімге келеді. Оларға Самарқандты беру арқылы, Қазақ-Бұқар соғысын уақытша тоқтатты. Тәуекелге «от қару» беруге дайын екендігін айтып, бірақ одақтастық әрекеттерге уәде бермеген мемлекет: Ресей Қазақтар Бұхар хандығына қарсы бірлесіп күресу үшін одақ құруға тырысқан мемлекеттер: Иран шахы, Ресей Шығай хан туралы толық деректерді келтірген тарихшы: Қадырғали Жалайри «Ержүректігі мен батылдығы және ерлігі жағынан ол Дешті Қыпшақта даңқа бөленді» деп жазды Абдаллах ханның сарай тарихшысы: Тәуекел туралы Ұлдарының бірін қарақалпақ руларының билеушісі, ал інісін қалмақтарды басқарушы етіп қойған қазақ ханы: Тәуекел Есім хан(1598-1628жж) Шын есімі Есмұхаммед. 1565-1628ж өмір сүрді. Ағасы Тәуекелмен бірге шайқастарға қатысып Еңсегей бойлы Ер есім атағын алды. Сыртқы саясат: Сыр бойы қалалары үшін Қазақ-Бұхар соғысы жалғасты. 1603-1624ж қазақ-бұхар шайқастары жалғаса берді. 1621-24ж Есім хан өзбектерге жойқын соққы берді. Ойраттар мен соғыс жүргізді. Арал бойындағы қарақалпақтар үздіксіз көтеріліс ашып, Есім хан оларды ығыстырды. Ішкі саясат: Тұрсын хан 1613ж Есім ханға қарсы шықты. Тұрсын ханның тіреуі болып отырған қол астындағы қатаған руы болатын. Тұрсын хан Ташкент билеушісі, Есім хан Түркістан билеушісі болды. Есім ханның тұсынан бастап Түркістан қазақ хандығының ордасы болды. 1627ж Тұрсын хан мен Есім хан арасында шайқас болды. (Қатаған қырғыны) Есім хан ойраттар мен Балқаш бойында шайқасып, жеңіліс тапты. Осыны пайдаланған Тұрсын хан Түркістан қаласына барып, Есім ханның отбасын қамауға алып, Түркістанды өртеп кеткен болатын. Есім хан бірден Ташкент қаласына барып, Тұрсын ханмен шайқасты. Нәтижесінде Тұрсын хан өліп, қатаған руы қазақ жерінен безіп кеткен болатын. Бұл оқиғаны көзімен көріп сипаттаған Марқасқа жырау. «Есім ханның ескі жолы деген заңдар жинағы» жарық көрді. Заңдар негізінде билердің статусы жоғарылап, ханның билігі кішкене төмендетілді. Заң жинағында ханның, билердің,сұлтандардың,батырлардың міндеттерін анық көрсетті. Үш жүздің басын қосты. Яғни территорияларды бөліп беріп, басқаратын билер мен сұлтандар тағайындады. Есім ханның тұсында құрылтай өткізу уақыты: жылына бір рет. XVIIғ басында ұлыстық жүйенің орнына орныққан әкімшілік бөлініс: Жүздік ұйым Тарихшы Махмұд ибн Уәлидің айтуы бойынша Есім ханның жерленген жері: Қода Ахмет Яссауи кесенесі жүктеу/скачать 102,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|