«автожол» факультеті
жүктеу/скачать 4,3 Mb. Pdf көрінісі
|
Жоқ Иә Басы Программа операторын ендіру Операторды трансляциялау Операторды орындау Соңғы оператор Операторды ішкі пішінде кӛрсету Алғашқы модуль Жоғарғы деңгейлі тілдегі программа 29 Компилятор программаның барлық операторларын трансляциялайды, ал программаның орындалуы жалпы алғанда оның қатынасуынсыз ӛтеді, яғни жеке операторларды трансляциялау кезеңдері тікелей бірінен соң бірі ӛтеді және программаның орындалуынан толық оқшауланған болады. Программаны компиляциялаудың қысқартылған схемасы мына суретте кӛрсетілген. Компилятор Жоғарғы деңгейлі тілдердің кӛпшілігі үшін комбиляторлар жасалған. Интерпретаторлар жасалған тілдердің мысалына BASIC және FOCAL тілдерін атауға болады. Компьютерлердің программалау жүйесінде комбилятордың екі түрі бар. Бірінші түрдегі комбиляторлар бастапқы модульді машина тіліндегі объектік программаға түрлендіреді, яғни объектік модульді ассемблар тіліндегі объектік программаға түрлендіреді. Екінші түрдегі комбилятор қалыптастырған осы программадан объектік модульді алу үшін қосымша ассемблерді пайдалану қажет болады. Windows операциялық жүйесінің стандартты программалары. 1. WordPad текстік редакторы. WordPad редактор текстік құжаттарды құруға мүмкіндік береді. Алайда кейінгі шығып жатқан мамандандырылған текстік редакторларға қарағанда мүмкіндігі тӛмендеу. Редакторды іске қосу үшін Іске қосу (Пуск), Программалар (Программы, Стандартты (Стандартные), WordPad командасын орындау қажет. WordPad редакторы текстік құжаттарды пернелерде теріп дискілерде сақтауға, оларды ӛңдеуге – ішкі кӛрінісі мен шрифтін ӛзгертуге, құжат ішінде символдарды іздеу мен ауыстыру әдістерін іске асыруға, графиктік суреттерді қосуға, оның беттерінің параметрлерін ӛзгертуге және қағазға басып шығаруға мүмкіндік береді. 2. Блокнот. Жоқ Иә Басы Программа операторын іздеу Кезектегі операторды трансляциялау Соңғы оператор Объектік программа Объектік модуль немесе тӛменгі деңгейлі тілдегі программа 30 Блокнот – кішігірім текстік файлдармен жұмыс істеуге арналған редактор. Оның мүмкіндігі кӛптеген қарапайым текстік редакторлар мүмкіндіктеріне қарағанда тӛмендеу, бірақ жылдам істейді. Оның бір талассыз жақсы жағы бар – ол қарапайым әрі жинақы жұмыс істеуге мүмкіндік береді, жедел жадта тіптен ешқандай орын алмайды десе де болады және басқа программалардың қатарласа жұмыс істеуіне ешбір кедергісін тигізбейді. Блокнот тексті форматтамай (шрифтін ӛзгертпей, безендірмей) тек қана оның сӛздерінен тұратын файлдарды құрады, дискіде сақтайды. Кӛптеген жағдайларда, мысалы, командалық файлдарды дайындау, редакциялау немесе модем арқылы басқаларға жіберілетін тексті дайындау кезінде де бұл шынында да жылдам істейтін, таптырмайтын қосымша программа екеніне кӛзіңіз жетеді. 3.Paint графикалық редакторы. Графикалық редактор – графиктік бейне түріндегі суреттер салуға және оларды ӛңдеуге арналған арнайы бағыттағы программа. Paint – Windows жүйесінің стандартты программалар тобына кіретін қарапайым нүктелік графикалық редактор. Бұл программа едәуір күрделі әрі тартымды, түрлі-түсті және ақ-қара суреттер, схемалар, сызбалар салуға мүмкіндік береді. Бұл редакторды игеру онша қиын емес, оның құрамында сурет салу, сызу және оларды ӛңдеуге арналған стандартты қарапйым құрал-жабдықтар (инструменттер) бар, дайындалған бейнелер файлдардың кең тараған графиктік форматында сақталады. 4. Калькулятор. Калькулятор программасы – бүгінгі күндері тіпті тӛменгі класс оқушылары да кӛптеп қолданатын компьютерлік калькулятор болып табылады. Программа екі режимде жұмыс істейді: - стандартты (жады бар қарапайым арифметикалық калькулятор) режим; - ғылыми (қиын да күрделі есептеулер жүргізуге арналған қуатты калькулятор) режимі. Есептеуге қажет сандар тышқанмен немесе пернелер кӛмегімен енгізіледі. Енгізілген цифрлар мен есептеулер нәтижесі индикатор бетіне шығарылады. 5. Сағат. Сағат – Windows ортасының ағымдағы уақыт пен мерзімді (датаны) кӛрсету үшін қолданылатын ең қарапайым программасы. Сағат программасының экраны екі қалыптың бірінде болуы мүмкін: - тақырып қатары және менюі бар; - тек тақырып қатары ғана шығады, ал меню қатары жасырын күйде болады. Бір күйден екіншісіне ауысу үшін тышқан жұмыс аумағында тұрғанда, оны екі рет сырт еткізу керек. Сағат кәдімгі циферблаты мен тілдері бар күйде немесе тек сан арқылы уақытты кӛрсететін индикатор (цифрлық) күйінде бола алады. Оның сыртқы кӛрінісін Параметрлер менюі командаларымен ӛзгертуге болады. 31 Бақылау сұрақтары: 1. Операциялық жүйенің атқаратын қызметтері? 2. Операциялық жүйенің түрлерін атаңыз? 3. Транслятор дегеніміз не? 4. Транслятордың жұмыс кезеңін атаңыз? 5. Интерпретатор дегеніміз не? 6. Комплятор дегеніміз не? 32 №4 ДӘРІС Тақырыбы: MS Word – мәтіндік редакторы. 1. WORD редакторын iске қосу және онымен жұмыс iстеудi аяқтау. 2. Word редакторында жаңа құжат құру және мәтінді форматтау. 1.WORD редакторын iске қосу және онымен жұмыс iстеудi аяқтау. Microsoft Word (MS Word) – дүние жүзі елдеріне кең тараған мүмкіндігі мол мәтіндік редактор. Word арқылы мәтінді теру, редакциялау, құжатта түрлі кестелер дайындау және қарапайым геометриялық фигуралар салуға болады. Құжатқа Windows операциялық жүйесінің басқа қосымшаларында дайындалған түрлі мәліметтік үзінділерді, суреттерді кірістіру де қиын емес. WORD-пен жұмыс iстеудi бастау үшiн Windows жүйесiнiң басқа программалары сияқты оны бастапқы инсталляциялық дискеттерден немесе компакт-дискiден компьютерге жазып орнатып алу керек. Орнатылған WORD редакторын iске қосу бiрнеше жолмен орындалады: 1.Бас мәзірдiң Iске қосу Программалар Microsoft WORD қатарында тышқанды шерту арқылы; 2.Windows жүйесiнiң Менiң компьютерiм немесе Жолсерік (Проводник) терезелерiнiң бiрiн пайдалану арқылы; 3.WORD редакторына бұрын дайындалған құжаттың шартбелгiсiне тышқанды екi рет шерту арқылы алдымен WORD программасы жүктелiп, сонан соң кӛрсетiлген құжат терезеге оқылады; 4.Жұмыс үстелiндегi WORD редакторының жарлығында тышқанның сол жақ батырмасын екi рет шерту арқылы; 5.Есептер тақтасында WORD редакторының жарлығында тышқанның сол жақ батырмасын бір рет шерту арқылы. Редактормен жұмысты аяқтау кез келген стандартты тәсiлдермен жүргiзiле бередi, мысалы: - Файл Шығу (Выход) мәзір командаларын таңдау арқылы; - редактор терезесiнiң тақырып жолының оң жақ жоғарғы бұрышындағы Жабу батырмасын (Х) басу арқылы; - тiкелей Alt+F4 пернелерiн басу арқылы т.б. Егер программамен жұмысты аяқтау барысында мұның алдында ӛзгертiлiп, бiрақ дискiге жазылмаған құжат бар болса, онда редактор экранға сұхбат терезесiн шығарып, ӛзгертiлген құжатты дискiге жазу (Иә) керектiгiн, ал жазбасаңыз (Жоқ) оны да растап беруiңiздi ӛтiнедi. Word редакторының негiзгi терезесi ондағы орналасқан Құжат 1 терезесiмен бiрге 1-суретте кӛрсетiлген. Word редакторына тән қосымша элементтердi қарастырып ӛтейiк: 33 1-сурет.WORD мәтіндік редакторының терезесі. 1 – тақырып қатары – жүйелік мәзір, құжат аты және терезені басқару батырмаларынан тұрады; 2 – мәзірлер қатары – Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблица, Окно және Справка мәзірлері орналасқан; 3 – Форматтау саймандар тақтасы; 4 – Стандартты саймандар тақтасы; 5 – кӛлденең сызғыш – құжаттың ӛрісі мен азат жолды реттейді; 6 – жұмыс аймағы – құжаттың негізгі мәтіні бейнеленеді; 7 – кӛлденең және тік жылжу белдеулері; 8 – құжат пішінінің режім түймелері; 9 – Сурет салу саймандар тақтасы; 10 – қалып-күй қатары. MS Word мәтіндік редакторының Форматтау және Стандартты саймандар тақтасындағы батырмаларды әр қолданушы ӛз қалауынша ӛзгерте алады. MS Word мәтіндік редакторында мәтiндi бейнелеу режимдерiн iске қосу немесе қоспау тәртiптерi белгiлi бiр пернелiк командалармен орындалады. Оған қосымша, сол режимдi қарама-қарсы күйге ауыстыру қалып қатарына жалғаса орналасқан қажеттi индикаторға тышқан курсорын жеткiзiп, оны екi рет шертумен де орындалады (2-сурет). 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 34 2-сурет. Мәтінді бейнелеу режімдері. Мәтінді бейнелеу режимдерiнiң батырмалары қалып қатары маңындағы кӛлденең жылжу алабының сол жақ шетiнде орналасады да мына режимдерден тұрады: - қалыпты режим (обычный режим) батырмасы – бұл кӛру режимi үнсіздік бойынша редакторға кiргенде бiрден орнатылады. Ол мәтiндi форматтау элементтерiн қарапайым түрде кӛрсете отырып, беттердi бӛлу шекараларын пунктир-сызықшамен бейнелеп, символдарды теру, түзету және кӛру процессiн жылдам орындайды. Бұл форматта суреттермен және кадрлармен жұмыс iстеуге болмайды; - электрондық құжат режимi – парақты экранда құжат мәтiнiн оқуды оңайлататын күйге келтiредi. Бұл режимде парақ белгiленбей, әрiптер iрiленiп қатар ұзындығы жол енiнен шықпайтындай етiп бейнеленедi. Мәтiннiң сыртқы түрi қағазға түсетiн бейнесiне сәйкес келмейдi. Бұл форматта суреттермен және кадрлармен жұмыс iстеуге болады; - беттердi белгiлеу (разметка страницы) режимi мәтiн қағазда қалай орналасса, айнытпай солай бейнелейтiн режим болып есептеледi, мұнда форматтау, мәтiндi түзету ӛте ыңғайлы, ӛйткенi қағаз шеттерi (поля) айқын кӛрiнiп тұрады; - құрылым (структура) режимi, мәтiндi түйiндеп құжатты толық бейнелемей, тек тақырыптарын кӛрсете алады, сол себептi мәтiн тақырыптарын бастан аяқ қарап отырып, оны бақылау мүмкiндiктерiн бередi. Ал оны түйiндемей, ашылған күйде бейнелесек, ӛте кӛлемдi мәтiн ӛңделгенде, оның белгiлi бiр бӛлiктерiн түгелдей жылжытуға, кӛшiруге және оның құрылымын байқап отыруға ыңғайлы тәртiп болып саналады. Қалып-күй немесе қалып қатары негiзгi терезенiң тӛменгi жағында орналасқан, онда терiлiп жатқан құжат жӛнiнде бiрқатар мәлiметтер бар. Қалып-күй қатары кӛрiнбей тұрса Сервис Параметрлер командасын орындап, оның Сыртқы түр (Вид) астарлы бетiндегi Терезе тобының Қалып қатары (Строка состояния) атты қасиетіне қанатбелгі қою қажет. Қалып-күй қатарының элементтерiн қарастырып ӛтейiк: Қалыпты режім (обычный режим) Электрондық құжат (Режим Web-документа) Беттердi белгiлеу (разметка страницы) Құрылым (структура) режимi 35 Элемент аты Атқаратын қызметі Стр.1 Теріліп немесе түзетіліп жатқан терезедегі бет нӛмері (1-бет); Разд.1 Терезедегі мәтін бӛлігі нӛмірін кӛрсетеді, бұл элемент бӛліктерден тұратын Басты құжат (Главный документ) үшін ғана қажет; ¼ Мәтіннің басынан есептегенде курсор тұрған орын 1 бетте, ал құжат барлығы 4 беттен тұрады; На 11,8 см Курсор тұрған ағымдағы жолдан сол беттің жоғарғы шетіне дейінгі қашықтық, курсор экранда кӛрініп тұрғанда ғана кӛрсетіледі; Ст 24 Осы беттің жоғарғы шетінен курсорға дейінгі қатарлар саны, курсор кӛрініп тұрғанда ғана кӛрсетіледі; Кол 5 Осы қатардың басынан курсорға дейінгі символдар саны, табуляция символдары мен бос орындар да есепке алынады ЗАП Бұл да курсор кӛрініп тұрғанда ғана кӛрсетіледі. Макрокомандаларды жазу (записать) режимі іске қосылған күйде екенін кӛрсетеді, бұл режимді іске қосу тышқанмен ЗАП батырмасын кӛрсетіп тұрып, оны екі рет шерту арқылы орындалады; ИСПР Түзетулерді (исправления) белгілеу режимі екпінді күйде, олар құжаттың соңғы нұсқасына қандай ӛзгерістер енгізілгенін білдіреді, бұл режимді де іске қосу немесе алып тастау тышқанды екі рет шерту жолымен жүргізіледі; ВДЛ Белгілеулерді кеңейтетін (расширить выделения) F8 пернесі екпінді күйде, яғни фрагменті белгілеп алып оны кеңейту режимі іске қосылған, бұл режим белгілеулер кӛлемін F8 арқылы кеңейтуге болатынын (бір символға, сӛзге, сӛйлемге т.б.) кӛрсетіп тұрады. Белгіленген кӛлемді кішірейту – Shift+F8 арқылы, ал белгілеуді тоқтату – Esc арқылы орындалады; ЗАМ Символдарды ауыстыру (заменить) режимі екпінді күйде тұрғанын кӛрсетеді, символдарды сыналап енгізу тәртібі (вставка) орындалса, ол солғын түске боялады. Бір тәртіппен екіншісіне ауысу ЗАМ батырмасында тышқанды екі рет шерту арқылы жүргізіледі; мәтіннің синтаксистік қатесін тексеру кезінде оң жақтағы аймаққа шығатын кӛрсеткіш белгі. Тексеру кезінде кітап бетімен жылжып келе жатқан қалам кӛрініп тұрады. Қате табылса «Х» белгісі шығады, оны түзету үшін тышқанды сол белгіде екі рет шерту керек; Мәтінді фондық режимде дискіге жазу кезінде шығатын кӛрсеткіш. Оң жақ шеткі бос аймаққа қозғалып тұрған осы белгі шықса, сақтау әрекетінің орындалып жатқаны; Мәтінді фондық режимде баспаға шығару кезінде шығатын кӛрсеткіш. Принтер белгісінің жанындағы бүтін сан басылып жатқан мәтіннің бет нӛмірін кӛрсетеді. Баспаға шығаруды жедел тоқтату үшін принтер белгісінде тышқанды шерту жеткілікті. Кӛлденең орналасқан горизонталь сызғыш арқылы тышқан кӛмегiмен: абзац алдындағы азат жол басын; беттiң сол жақ және оң жақ шеттерiнде қалдырылуға тиiс бос орындар (поля) аумағын; мәтiн iшiндегi кестелердiң (таблица) бағаналары (тiк жолдарының) енiн; 36 кӛлденең табуляция позицияларын ӛзгертуге, олардың жаңа мәнiн бекiтуге болады. Тышқан курсорымен осы шамалардың мәндерiн ӛзгерткенде, олардың тек сол абзацқа (курсор тұрған) қатысты екенiн естен шығармаған абзал. Ал ендi тiк орналасқан вертикаль сызғыш терезенiң оң жақ жақтауы бойында орналасқан. Оның кӛмегiмен беттiң жоғарғы және тӛменгi жақтарында қалдырылатын бос орындар аумағын (поля) және де кестелер қатарлары биiктiгiн ӛзгертуге болады. Тiк, яғни вертикаль сызғышты кӛрсетпей алып та тастауға болады, онда сiздiң мәтiнiңiзге берiлетiн орын ұлғаяды. Дегенмен ол бейнеленiп тұрса, мәтiндi форматтау жұмыстары жылдамырақ орындалады. 2.Word редакторында жаңа құжат құру және мәтінді форматтау. Word ортасында бұрын дискiге жазылған құжатты ашу үшiн Файл Ашу (Файл Открыть) командасын орындағанда немесе стандартты саймандар тақтасындағы батырмасын шерткенде экранға сұхбаттық терезе шығады (3-сурет). Бұл терезедегі бумаларды таңдау қатарынан құжат орналасқан дискіні, буманы және құжатты таңдаймыз. Құжатты қатты немесе иiлгiш дискiден, әйтпесе желiдегi басқа дискiден де ашуға болады. 3-сурет. Бұрыннан бар құжатты ашу терезесі. Қажетті құжатты белгілеп алып тышқанның сол жақ батырмасын үздіксіз екi рет шертемiз немесе жанама мәзірден Ашу батырмасын таңдаймыз. Жаңадан құжатты құру терезесiн ашу үшiн: 1. Файл мәзірiнiң Құру (Создать) командасын таңдау қажет; 2.Оның Жалпы (Общие) iшкi бетiн таңдап алып, Жаңа Құжат (Новый документ) белгiсiнде тышқанды екi рет шертеміз. Жаңа нұсқа (шаблон) немесе шебер кӛмегiмен құжат ашу үшiн сол құжат типiне сәйкес iшкi парақты таңдап, қолданылатын нұсқа немесе шебер белгiсiне курсорды алып барып тышқанды екi рет шерту керек. Қалаған нұсқа бойынша жаңа құжатты таңдаған соң ОК батырмасын басамыз. Мысалы, Резюме типін таңдау 4-суретте келтірілген. 37 4-сурет. Жаңа нұсқа (шаблон) немесе шебер кӛмегiмен құжат ашу терезесі. Word редакторында жаңадан құрылған құжатты дискiге жазып сақтау үшін: 1)Файл ... деп сақтау командасынан кейін шыққан сұхбаттық терезедегі бума аты кӛрсетілген қатардан Диск 3,5 (А:) командасын таңдаймыз. Файлдың атын және типін ӛз қалауымызша ӛзгертуімізге де болады (5-сурет). 5-сурет. Қажатты иілгіш дискіде сақтау. Кӛрсетiлген уақыт аралығы ӛткен сайын құжатты автоматты түрде сақтап отыруға да болады. Бұлай iстеу компьютер кездейсоқ ӛшiп қалғанда мәлiметтi жоғалтып алмауға мүмкіндік бередi. Мысалы, құжатты автоматты түрде сақтау аралығы 3 минут болса, компьютер ӛшiп қалғанда, жоғалатын мәлiмет кӛлемi соңғы 1-2 минутте терген мӛлшермен ғана шектеледi. Ал алдыңғы мәліметтер автоматты түрде сақталады. Компьютердi қайта iске қосқанда автоматты түрде жазылып қалған мәлiмет қалпына келедi. Бiрақ автоматты күйде сақтап қою iске қосылып тұрса да, жұмыс соңында құжатты толық дискiге жазып қою абзал. Ӛйткенi қалыпты күйде жұмыс аяқталғанда және файл толық сақталған кезде автоматты күйде жазылып қалған уақытша мәлiмет толық ӛшiрiледi. Құжатты автоматты түрде сақтайтын уақыт аралығын ӛзгерту үшін: 1.Сервис мәзірiнiң Параметрлер командасын таңдап, оның Сақтау (Сохранение) атты iшкi бетiн ашу керек; 38 2. Автоматты сақтау әрбір: қасиеттер бӛліміне қанатбелгі қою қажет; 3.Минуттер жазылатын ӛрiске есте сақтау жиiлiгiне тиiсті сан енгiзiледi, ол сан аз болған сайын кездейсоқ жағдайларда жоғалатын мәлiмет кӛлемi азайады; 4. Жұмыс соңында Файл Сақтау командасын орындау немесе Саймандар тақтасынан батырмасын басу керек. ОК батырмасын басып берілген сұхбаттық терезеден шығамыз (6-сурет). 6-сурет. Автоматты сақтау бӛлімі. Бір бума ішінде бірдей атпен кеңейтілмесі әртүрлі болып келетін бірнеше файлдарды сақтауға болады. Ол үшін Файл Сохранить как ... командасы таңдалады да, шыққан сұхбаттық терезеде тек қана файл кеңейтілмесі ӛзгертіліп отырады (7-сурет). 7-сурет. Сақтау командасының сұхбаттық терезесі. 39 Мәтiнді форматтау үшiн қажеттi бӛлiктi ерекшелеу қажет. Егер форматтайтын бӛлiк алдын-ала ерекшеленбесе орындайтын әрекет жүзеге аспайды. Мәтінді ерекшелеу тәсілдері: Ерекшеленетін объект Ерекшелеу тәсілі Кез-келген элемент немесе мәтін бӛлігі Тышқанның сол жақ батырмасын басулы күйде ұстап тышқан курсорын ерекшеленетін мәтіннің бір шетінен екінші шетіне жылжытамыз; Сӛз Қажетті сӛзде тышқанның сол жақ батырмасын үздіксіз екі рет шерту; Сӛйлем CTRL пернесін басулы күйде тышқанның сол жақ батырмасын қажетті сӛйлемде бір рет шерту; Абзац Белгіленген абзац ішінде тышқанның сол жақ батырмасын үздіксіз үш рет шерту; Әр жерде орналасқан бірнеше абзацты белгілеу Бірінші абзацты белгілеп алған соң CTRL пернесін басулы күйде ұстап тышқанның сол жақ батырмасымен қалаған абзацтарды белгілейміз; Мәтіннің тіктӛртбұрышты блогы ALT пернесін басып тұрып тышқанның сол жақ батырмасын басулы күйінде курсорды керекті орынға дейін жылжыту; Барлық құжатты түгелдей Түзету жүктеу/скачать 4,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|