Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ
жүктеу/скачать 5,87 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Принципы: индивидуальности
- комфортности
- добровольности
- С О Ц И О
- АКТИВНОЕ ЕДИНОЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ ПРОСТРАНСТВО ДОУ
Әдебиеттер 1.
Даналардан шыққан сөз. ‒ Алматы:«Мектеп», 1987. 2.
Аманбаева М.Б., Ходжашева М.Р. Табиғатты аялау – ата салтымыз, тәрбиеге мән берген дана халқымыз //Биология және қоршаған орта. ‒ 2007. ‒ №1. ‒ Б. 7-9 3.
Құрманбаева З. Тыйым сөздер – тәрбие құралының бір бөлшегі //Дәстүр. ‒ 2013. ‒ №6. ‒ Б. 52 Кривых Сергей Викторович, доктор пед. наук, профессор, Проректор по учебно-методической работе ФГБОУ ДПО «Институт повышения квалификации специалистов профессионального образования», г. Санкт-Петербург
286
Моделирование воспитательно-образовательного процесса предполагает построение системы, функционирующей аналогично исследуемому процессу. Наличие отношения частичного подобия позволяет использовать модель в качестве заместителя или представителя изучаемой системы. Создание упрощенной модели системы – действенное средство проверки истинности полноты теоретических представлений (Арнаутов В.В. [1, с.19]). При разработке нашей модели мы исходили из вывода Л.С. Выготского о «трехсторонне активном» воспитательном процессе: «активен ученик, активен учитель, активна заключенная между ними среда» [4, c.89]. Если рассматривать процессуальный аспект с позиции личностной ориентации, то он будет заключаться в изменении мотивации усвоения содержания образования и применения знаний, т.е. самоутверждении ребенка через использование этих знаний в практике. В этом случае реконструкция процессуально-методической стороны обучения требует разрешения фундаментальных вопросов о том, через какие ситуации познания и жизнедеятельности необходимо провести дошкольника, чтобы он овладел соответствующим личностным опытом, какова технология создания таких ситуаций. Именно такой подход мы избрали в реализации нашей модели на практике. При таком подходе в содержание предшкольного образования не включаются элементы начального школьного образования: нет обучения буквам и чтению, цифрам и арифметике, есть богатый выбор игровых ситуаций и видов деятельности, имитирующих жизнедеятельность человека во всех ее проявлениях. При этом используются как внутренние резервы единого образовательного пространства ДОУ, так и большие возможности социокультурной среды, в которой находится детское образовательное учреждение: природные и культурные объекты города, учреждения дополнительного образования, культуры и спорта. Обратимся к принципу общей и социальной психологии «внутреннее через внешнее», согласно которому внутреннее развитие детерменировано внешней социально богатой, культуротворческой средой. Такой внешней средой в узком смысле слова является образовательная среда ДОУ, в широком – вся окружающая действительность. «…Окружающая человека среда, какой бы она ни была – естественная или искусственная, биологическая, социальная или культурная, внешняя или внутренняя, всегда, «со времен Адама и Евы» присутствует в нашей жизнедеятельности и участвует в нашем становлении. Следовательно, она непременно участвует в образовательном процессе как его непременная составная часть…» [5, c.142] и определяет мотивацию к учению как опыту социального собственного роста и преодоления возрастающих трудностей. В результате раскрывается биохимическая, психическая, интеллектуальная, духовная, социальная индивидуальность ребенка и развивается каждая из трех компонентов жизнедеятельности: получение информации, жизнедеятельность и творчество. ДОУ – открытая система, при гармоничном сочетании внешней и внутренней среды формируется образовательное пространство дошкольного заведения. Уже изначально каждый ребенок приходит в ДОУ со своим личностным опытом, ведь по-разному проходит детство. «Любая судьба уникальна, у каждого ребенка свой внутренний мир, опосредованный его историческим временем, ближайшим окружением, случайными событиями» [2, c.55].
287
И этот опыт нарастает, видоизменяется, преобразуется в процессе жизнедеятельности во взаимодействии с окружающей средой. Педагогически целесообразны как специально организованное образовательное пространство ДОУ, так и окружающая ДОУ социокультурная среда – это постоянно расширяющаяся сфера жизнедеятельности растущего человека, включающая в себя все больше богатство опосредованных и непосредственных связей человека с миром культуры и природы. Исторический опыт, передовая практика и выполненные в последние годы исследования показывают, что учебно- познавательная деятельность оказывается эффективной, когда органически сочетается с другими – общением, игрой, экономической и технической практикой [8, c.62]. На рисунке 1 представлена пространственно-средовая модель предшкольной подготовки. В нашей пространственно-средовой модели предшкольного образования средовое влияние, обеспеченное единым образовательным пространством, является естественным фактором педагогического воздействия, решающим фактором становления личности ребенка и подготовки его к школе. Каждая структурная часть предметно-пространственной среды несет свою смысловую нагрузку и специфические функции для адаптации и социализации дошкольника. Обустраивая предметно-пространственную среду крайне
необходимо ориентироваться на субъект, для которого эта среда создается, учитывать его личностно-психологические, физиологические, антропометрические, возрастные, соматические и другие качества.
288
СОЦИАЛЬНЫЙ ЗАКАЗ Цели: - создание условий для достижения единого старта детей дошкольного возраста при поступлении в первый класс; - выравнивание уровня развития и готовности детей к поступлению в школу как важнейшей составляющей успешности обучения; - сохранение и укрепление психического и физического здоровья ребёнка, при необходимости коррекция незначительных нарушений в физическом, интеллектуальном, речевом и эмоциональном развитии детей; - обеспечение преемственности дошкольного и начального общего образования.
С О Ц И О К У Л Ь Т У Р Н А Я С Р Е Д А АКТИВНОЕ ЕДИНОЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ ПРОСТРАНСТВО ДОУ С О Ц И О К У Л Ь Т У Р Н А Я С Р Е Д А
- уход от жестко регламентированного обучения школьного типа,
обеспечение свободного выбора деятельности; - обеспечение активности детей в различных формах, широкий набор различных видов игр, игровых ситуаций, игровых сооружений, педагогических приемов; - использование многообразных форм организации занятий, включающих разные специфически детские виды деятельности; - обеспечение взаимосвязи занятий с повседневной жизнью детей, их самостоятельной деятельностью (игровой, художественной, конструктивной и др.); - создание развивающей предметной среды, функционально моделирующей содержание детской деятельности и инициирующей её; - широкое использование методов, активизирующих мышление, воображение и поисковую деятельность детей, введение элементов проблемности, заданий открытого типа, имеющих разные варианты решений; - широкое использование субъектного опыта путем создания игровых ситуаций, позволяющих каждому ребенку проявить инициативу, самостоятельность; - создание эмоционально-значимых для детей ситуаций; - формирование детского сообщества, обеспечивающего каждому ребенку чувство комфортности и успешности.
Рис. 1 - Фрагмент пространственно-средовой модели предшкольной подготовки
289
Предметно-пространственное окружение дошкольника: помещение ДОУ, гардероб, коридоры, туалеты, лестницы, игровые комнаты, кабинеты для занятий, столовая, актовый и спортивный зал – их обустройство по принципу гигиены, эстетики и этики, а также обустройство двора – оказывают психологическое влияние на его состояние, а, следовательно, на активность и продуктивность деятельности, успешность физического, социального и духовного развития. Мы бы расширили этот круг пространственного окружения внешним видом членов педагогического коллектива, этикой и гигиеной питания, нормами поведения, принятыми в ДОУ. Однако предметно-пространственное окружение становится фактором воспитания дошкольника лишь в том случае, когда оно «очеловечено», когда за предметами видятся отношения, когда за вещами угадываются ценности, когда материальные средства выступают для всех жителей ДОУ как условие наилучшего душевного состояния и комфортности каждого члена коллектива. Тогда предметный мир ДОУ становится фактором духовного развития дошкольника. Оформление предметно-пространственной среды ДОУ должно обеспечить нормальное физическое и психическое здоровье ребенка, для чего необходимо учитывать требования эргономики, возрастной цветопсихологии и, конечно, эстетические требования. Задачей предметно-пространственной среды является способствование развитию новообразований у детей и благоприятному выходу из кризиса. И если основой комфортного развития ребенка от рождения до года является имидж взрослого (родителя) как посредника между младенцем и миром вещей, то в 1-3 года ребенку необходимо создать развивающую предметно- пространственную среду,
наполненную игрушками, предметами (не
травмоопасными, не ядовитыми, эстетичными и т.п.). Сюжетно-ролевые игры дошкольников помогают в будущем адаптироваться в мире взрослых, поэтому необходимо построить предметно-пространственную среду для ребенка этого возраста таким образом, чтобы он мог освоить как можно больше ролей: родителя, учителя, врача, водителя, парикмахера, научиться быть клиентом, пассажиром, учеником и т.п. Способность увидеть в элементах предметно-пространственной среды что-то новое, ранее неизвестное стимулирует эвристическая функция дизайна. Особенно важно, при оформлении дошкольных и учебных заведений использовать такие элементы предметно-пространственной среды, которые способствовали бы развитию воображения детей (абстрактные игрушки, нетрадиционные подходы к оформлению интерьеров и т. д.). Говоря об оформление основных помещений учебного заведения, подчеркнем, что интерьер всегда должен отвечать функциональному назначению, обеспечивать благоприятную психологическую среду, вызывать эстетическое чувство и удовлетворять информационную потребность. Известный французский цветопсихолог Л. Мужо писал: «Мы восхищаемся искусством садоводов, но почти всегда забываем великого волшебника - солнце. И действительно, без солнца нет света, а без света - цвета» [10]. Не просто окна, а большие окна. Недостаточное солнечное освещение дополняется флуоресцентными трубками, которые, однако, сами по себе в учебном заведении не годятся: они ярко светят, но «казарменно», не позволяют уснуть, но утомляют. Сейчас вместо них стали использовать натриевые лампы накаливания высокого давления, дающие более теплый и более 290
мягкий свет. Если использовать традиционные лампы накаливания, то не надо экономить на мощности, и достаточно яркий желтовато-оранжевый свет является вполне уютным, способствуют хорошему настроению и творческому мышлению. Но они не терпят вмешательства естественного света. Крайне необходимо педагогу, работая над созданием интерьера помещения для занятий, учитывать специфику предмета не только с позиции его содержания, но и с позиции необходимого психологического настроя на усвоение знаний именно этого рода. Предметы гуманитарного цикла требуют максимального раскрепощения, атмосфера предметно-пространственной среды должна
способствовать снятию зажимов и комплексов, помогать учащимся высказывать свою точку зрения, чувствовать себя уверенно и спокойно. Изучение точных дисциплин требуют максимального сосредоточения. Некоторые предметы в основном задействуют сенсомоторный аппарат (трудовое обучение, рисование и т.п.), создавая интерьер таких кабинетов педагогу необходимо владеть полными знаниями из области эргономики по организации рабочего места. Кроме специфики изучаемого предмета при оформлении интерьеров помещений в ДОУ нужно учитывать географический дизайн, тепловой и световой климат помещения, возрастные особенности восприятия детей и личностно- психологические особенности педагога, работающего в этом помещении. Практически все эти проблемы полностью или частично можно решить при помощи цветового оформления помещения. Для этого необходимо знать основы цветопсихологии, прежде всего то, как цвет воспринимается человеком. Г.Фрилинг и К.Ауэр [9] разработали классификацию цветов по психологическому воздействию на человека. Деятельность ребенка осуществляется в условиях определенного предметного пространства. Предметный мир детства – это не только игровая среда, но шире – среда развития всех специфически детских видов деятельности. Ни один из них не может полноценно развиваться на чисто вербальном уровне, вне предметной среды. Деятельность осуществима только при условии, что у ребенка есть соответствующие объекты и средства, сформированы необходимые способы действия. В старшем дошкольном возрасте мышление дошкольника, приобретая некоторые черты обобщенности, остается образным и опирается на реальные действия с предметами и их заместителями. Высшие формы образного мышления, формирующиеся в старшем дошкольном возрасте, являются итогом умственного развития дошкольника, который подводит его к порогу логики (Венгер Л.А., Поддьяков Н.Н. [3, 7]). Событийно-деятельностное пространство – это совокупность событий и ответных реакций на них, попадающих в поле восприятия ребенка, служащих предметом оценки, поводом к раздумью и основанием для жизненных выводов. Деятельность – непосредственный путь освоения, усвоения и присвоения мира субъектом, который вступает во взаимодействие с окружающей его средой: материальной или социальной. Деятельность должна быть максимально разнообразной, чтобы протекало широкое освоение действительности, и развивались самые разнообразные умения и навыки, столь важные для жизни дошкольника [6, c.176].
291
Созидательность, мотивированность, рефлексия – обязательные условия включения деятельности в личностный опыт жизнедеятельности школьника. Именно в событийно-деятельностной среде на практике осуществляется богатство связей человека с миром природы и культуры, социализация ребенка. Согласно Выготскому: «Личный опыт воспитанника делается основной базой педагогической работы ... В воспитательном процессе личный опыт ученика представляет из себя все. Воспитание должно быть организовано так, чтобы не ученика воспитывали, а ученик воспитывался сам... В основе воспитательного процесса должна быть положена личная деятельность ученика». [4, c.82]. Педагог может целенаправленно воспитывать детей лишь при постоянном сотрудничестве с ними, с их средой, с их желаниями и готовностью действовать самим. Педагогическое воздействие на событийно-деятельностное пространство дошкольника заключается не в том, что ему закрывают глаза и не позволяют воспринимать и реагировать на негативные или преждевременные для него события, а в том, что осуществляется педагогическая интерпретация происходящего, и благодаря ей ребенок видит картину ценностных отношений. Лишенное педагогической интерпретации событие, даже самое необычное, увы, не становится фактором его личностного развития. Необходимо заставить ребенка стать участником случившегося: выразить свое отношение, сопереживать. Приобщенность дошкольника к происходящему – главное
условие педагогического воздействия на событийно-деятельностное пространство. Литература 1.
Арнаутов В.В. Опыт инновационно-моделирующей деятельности по проектированию образовательных процессов // Педагогика. – 1998. - № 1. - C. 18 - 23. 2.
Бим-Бад Б.М. Щит и оборона детства. – М.: Изд-во Российского открытого университета, 1995. – 68 с. 3.
дошкольного воспитания /Под ред. Л.А. Венгера. М., 1986. – 59 с. 4.
Выготский Л.С. Педагогическая психология /Под ред. В.В. Давыдова. – М.: Педагогика, 1991. – 480 с. 5.
малая образовательная среда воспитания индивида //Избранные труды. Т. 3. – Тюмень: ТОГИРРО, 2000. – С. 193 - 198. 6.
1. Теоретические основы. – Новокузнецк: ИПК, 2000. – 191 с. 7.
Поддьяков Н.Н. Умственное воспитание детей дошкольного возраста / Под ред. Н.Н. Поддьякова. Ф.А. Сохнина. - М., 1988. – 74 с. 8.
проектирования образовательных систем. – М.: Логос, 1999. – 272 с. 9.
Фрилинг Г., Ауэр К. Человек-Цвет-Пространство. - М., 1973. – 123 с. 10.
Черепанова В.Н. Педагогическая имиджелогия. – Тюмень: ТОГИРРО, 1998. – 171 с.
292
Күршім гимназиясы, ШҚО
Еліміздің экономикалық, әлеуметтік – мәдени саласы өскен сайын, қоғам дамуының барлық саласындағы болып жатқан өзгерістерге сай білім беру саласы да өзгеріп жаңару үстінде. Бұрынғы кеңестік дәуірде туып – өскен адамдардың түсіне кірмеген ақылы оқу жүйесі пайда болып, мемлекеттік және мемлекеттік емес білім ордалары қатар дамып, өсіп өркендеу үстінде. Олардың барлығы да қоғамның сұранысына сай ақыл-ойы кемелденген іскер де білімді шәкірттер даярлап шығаруға ат салысады. Осы орайда білім ордасының табалдырығын жаңа ғана аттаған жас бүлдіршіндердің дүние танымын қалыптастыру, жеке тұлға ретінде қасиеттерін шыңдап тәрбиелеу барысында бастауыш білім сатысының орны ерекше екенін айтпасақ та белгілі. Дегенмен, бүгінгі дәстүрлі білім жүйесі өзінің айтарлықтай нәтижелілігіне қарамастан, қоғамның өте жылдам, тез қарқынмен өзгеріп жатқан үрдістерінің аясында дағдарысқа ұшырап қалатыны да рас. Бұрынғы қолданыста жүрген оқу бағдарламалары мен оқулықтар оқытудың негізгі мәні адам тәрбиесі, жеке тұлғаның қалыптасуы екеніне жеке көңіл бөлмегенін де енді аңғарып отырмыз. Себебі дәл қазіргі уақыт, ең алдымен адамның ақыл-ойы мен қабілетіне қойылар талапты өте күшейтіп жіберді. [2,б.61] Білім таяз адамдар бұдан былай өмір ағымына ілесе алмайтын өмір тәжірибесі көрсетіп отыр. Ендеше бұдан шығатын қорытынды: мектепте оқушының жеке тұлға ретінде дамуы мен тәрбиеленуіне тікелей ықпалы тиетін жаңаша көзқарастарды батыл енгізу қажет. Бұл тұжырым Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында айқын көрсеткен: «Білім беру жүйесінің басты мақсаты – ұлттық және жалпы адамзаттық мәдени құндылықтар негізінде жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдайлар жасау». [6,б.11] «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында ұлт Көшбасшысы: «Бала тәрбиелеу – болашаққа ең үлкен инвестиция. Біз бұл мәселеге осылай қарап, балаларымызға жақсы білім беруге ұмтылуымыз керек», - деп көрсеткен болатын. [5,б.3] «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деген тамаша ел нақылы бар. Ғылымы мен техникасы қарыштап дамып келе жатқан мемлекеттердің бастауыш сатысындағы білім беру жүйесі қатты қызықтырады. Бастауыш саты білімнің бастауы. Адамның тұлға болып қалыптасуы осы кезден бастау алады. Сондықтан келе жатқан жаңа буын оқушысының қазіргі алып жатқан білімі болашақтағы жаңа техника мен дамыған ғылымның іргетасы болап қалануы керек. Сондықтан қазір бастауыш саласында жүрген , біраз тәжірибе жинап үлгерген бастауыш сынып мұғалімдері шетелдердің білім беру жүйесімен, технологиясы туралы біліммен қарулануы қажет. Өйткені ол сол жинаған тәжірибесінің арқасында екі технологияны салыстырып, өзіне бейімдеуге, біздің менталитетке, технологиялық қолжетімділікке икемдеп, жас және дара ерешеліктерді ескеріп, пайдалысын, ұтымдысын іріктеп алып, жаңа модель жасауы мүмкін.
293
Қазіргі заманғы қоғам дамуының әрекеті, әлемдік және отандық педагогика, психология ғылымдарының жетістіктерін, әсіресе, дамыта оқыту, оқушылардың даму ерекшеліктері туралы проблемалар, ұзақ жылдар бойы екшеліп жинақталған мектептің озық тәжірибесі негізгі мектептің бастауыш сатысында білім беру мақсатының приоритеттерін түбегейлі өзгерту қажеттігін туғызып: бірінші кезекке, бұрынғыша оқушыны пәндік білім, білік, дағдыларының белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу әрекетін қалыптастыру негізінде оқушылардың жеке бас тұлғасын тәрбиелеу, функционалдық сауаттылығын дамыту мақсаты қойылды. Білім беруде оқушының тәрбиесі мен дамуына приоритет берілуі, сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Білім Заңы мен Қазақстан Республикасындағы Жалпы білім беретін мектептердің тұжырымдамасына орай мектеп құрылымы мен оның қызметіндегі өзгерістер оқушыларға сапалы білім беруді талап етеді. [1,б.12] «Субъектік» ұғымын қарастыру «субъект» категориясына талдау жасаумен байланысты болып келеді. Субъект ұғымына классикалық анықтама берген Ф. Гегель, субъект ретінде сыртқы ортаны белсенді танушы және оған өзінің тәжірибесімен әрекет етуші адам ретінде түсіндіреді. «Субъектік» ұғымы А.Н. Леонтьев, С.Л. Рубинштейн, А.В. Петровский, В.И. Слободчиков еңбектерінде өз әрекеттерінің иесі, мақсаттылыққа ие, нақты құндылық бағдары бар, өзіндік ұйымдасқан, өзіндік жетілуге және өзіндік дамуға бағытталған іс- әрекет субъектісі ретінде анықталады. [5,б.3] Талданған еңбектер негізінде бастауыш сынып оқушысының субъектік белсенділігі деп бастауыш мектеп оқушысының үнемі өзгеріп отыратын білім беру және әлеуметтік мәдени жағдайларға табысты бейімделе алуы, оның мұғаліммен бірлескен іс-әрекетінде дербестік көрсете алуы, өнімді педагогикалық өзара әрекеттестік жасауы, өзінің дамуына қатысты жағдайды туғызудағы жауапкершілікті түсінуі деп атауымызға болады. Бастауыш сынып оқушысының білім беру іс-әрекетінің, білім беру жағдайындағы өз мінез-құлқының субъектісі болуы өте маңызды, өйткені ол белсенді бастамаға ие, өзіндік ұстанымға, өзінің қайталанбас даралығына, бастан кешулеріне, әрекеттеріне қатысты бастауыш мектепте тәжірибе жинақтайды Қазіргі білім беру жүйесінде оқушыға тек қана білім беріп қана қоюды мақсат ету немесе көнерген тәрбие құралдары арқылы оқушыларды тәрбиелеу үрдісінің нәтижесі мардымсыз болары анық. Қоғамдық өзгерістірді жете түсініп, қоғам ағымына шәкіртін ілестіре отырып тәрбиелеу, яғнм қоғамның әлеуметтік мәдени жағдайларын негізге ала отырып, оқушыларының дара және жас ерекшілігіне сай ұғындыру, қоғамдық әлеуметтік мәдени жағдайларды білім беру, тәрбиелеу құралы ретінде ұтымды пайдалана алу жолы мен әдіс-тәсілдерін зерттеу кезек күттірмес мәселе. Бастауыш сынып оқушысының бойында субъектікті дамытуға бағытталған іс-шаралар кешенін ұйымдастыру өте тиімді. Берілген жағдайды жүзеге асыру бастауыш сынып оқушысының білім беру үдерісі барысында өзіндік қажеттіліктері мен мотивтерін жүзеге асыра алуымен байланысты болып келеді. Бұл жағдайда оқушының белсенділігі өзіндік логикаға, берілген материалды өмірмен байланыстыруға, өмірде қолдана білуге негізделеді. [1,б.3] Бастауыш сынып оқушысы не себепті оқып отырғанын, оны қалай 294
пайдалануға болатынын, жалпы алған білімінің өмірге қажеттілігін саналы түрде түсініп, қолдана білуі керек. Бала тәрбиесінде жүрген білікті ұстаз кез келген жағдайда баланы қызықтыруды, білім алуға деген құштарлықты ояту жолында өте шығармашылық танытуы керек. Осы орайда орыстың ұлы педагогы В. А. Сухомлинский: "Сабақ жасөспірімдердің интелектуалды өмірінде құр ғана сабақ болып қоймас үшін, ол қызықты болуы керек. Осыған қол жеткенде ғана мектеп жасөспірімдер үшін рухани өмірдің тілеген ошағына, мұғалім осы ошақтың құрметті иесімен сақтаушысына, кітап-мәдениеттің баға жетпес қазынасына айналады"-деп айтқан екен. Десек те, осыны, яғни оқушыны қызықтыруды ақпараттық технологияларды (интербелсенді тақта,т.б.) пайдаланып, «секіріп жүрген қояндар» арқылы жүзеге асырумен байланыстырып қана қоятын әріптестеріміз баршылық. Ол зейіні тұрақсыз болып келетін бастауыш сынып оқушысының біраз уақыт қана есінде сақталуы мүмкін немесе сол сабақта берілген мағлұмат емес, есінде «секіріп жүрген қояндар» ғана қалуы мүмкін. Үйіне барғанда ата-анасы сабақта не өткендігі жөнінде сұрағанда, «сабақ қызықты болды, мұғалім бізге тақтадан секіріп жүрген қояндарды көрсетті» деген жауап беретұғын болса, біздің сабаққа қояған білімділік мақсатымыздың орындалғандығы қайда? Міне, осыған орай бастауыш сыныпта оқу әрекеті қалыптасуының қуатты жүретіні, оның мазмұны оқу тапсырмалары түрінде берілетіндігі, оқу тапсырмаларын өздігімен шешіп орындайтын ортақ тәсілдеріне үйрету, бір пәннен алған білім, білік, дағдыны екінші пәнді оқытуға тірек ету, байқалған кемшіліктерді түзетуді оқушылардың өздері орындайтындығы, әрбір орындалған тапсырманың мақсатын анықтауы, т.б. мәселелер қамтылады. Оны іс жүзіне асыру жүйелі жұмысты қажет етеді. [4,б.22] Бастауыш сыныптың 2 сыныбынан бастап оқушылар математика пәніне көбейту және бөлу амалдарымен танысып, оқи бастайды. Бірде сынып ішінде «Мен Отанымды мақтан етемін!» атты тәуелсіздік күніне орай мәнерлеп оқу сайысына залды безендендіру жұмысымен оқушыларымен айналысып жатқан едік. Қабырғаға шарларды іліп жүрген оқушыларыма жалпы шарлардың санын шығаруды тапсырдым. 3-3-тен 8 қатарға қанша шар керектігін алдын ала есептеу қажет болды. Біраз оқушылар шарларды 3-3-тен санап бөлуді бастады. Сонда бір оқушы 3-ке 8-ді көбейту керектігін, сонда 24 шарды оңай санап ала салсақ уақытты ұтатынын сыныптастарына түсіндіріп әлек болып жатқанын байқадым. Сол күні таңертең ғана осы тақырыпта сабақ өткендігін және оқушымның осы практикалық жұмыста пайдалана алғандығына қатты разы болдым. Осы жағдайды ұтымды пайдаланып, математика пәні аса қажет екендігін, сол пәнде алған білім- білік, дағдыны пайдалана алу арқылы уақытты ұтқандығымыз жөнінде түсінік бердім. Мектепішілік жүргізілетін жәрмеңкеге қатысу оқушыларыма математикалық білімді пайдалану мүмкіндігі берілді. Байқасам, кейде оқушыларым қарапайым санды өрнектің мәнін таба алмай тұрады, сенде 200 теңге бар еді, анаң тағы 210 теңге қосты. Сенде қанша теңге бар? деп өзгертіп жіберсем, оңай тауып жіберетіндігі қызық! Яғни ол оқушы дүкенде, практикалық тұрғада пайдаланып жүр, бірақ соны біз беріп отырған математикамен байланыстыра алмай тұрғаны анық.
295
Математика пәнінде оқушыларға экономикалық тәрбие, үнемдеу туралы да тақырыпқа сай тапсырмалар әзірлеуге болады. Алғаш ұстаз ретінде мектеп табалдарығын аттаған уақытта сабақ құрылымын, жоспардың дұрыс орындалуын, оқушыларымның үлгерімі жоғары болуын негізгі мақсат етіп қойдым. Бірнеше жылғы жұмыс тәжірибемнің арқасында өз жұмысымның мақсаты біраз толықты деп айтсам артық болмайды. Қазіргі таңда оқушыларымның шын мәнінде субъектілігін дамыту керектігін түсіндім. Бастауыш сынып оқушыларын қоғамнан бөлек, тек қана білім беру стандарттарына сай білім-білік дағдымен қаруландырумен қатар қоғамға бейімдеп оқытып, тәрбиелеу біздің сол оқушы алдындағы басты парызымыз, оның болашақ өмірінің жарқын болуына жол салуымыз деп түсінген жөн. Аймақтық компанентерді, қоғамда болып жатқан оқиғаларды, әлеуметтік-мәдени жағдайларды сабақ барысында, тәрбие үрдісінде пайдалану ұстаз
шығармашылығының бір жағы деп қарастырғанымыз жөн. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарында оқушының функционалдық сауаттығын арттыру
үшін оқу
жоспарларын, оқу
бағдарламаларын, оқулықтарды бейімдеп жасау керектігі анық көрсетілген. Оқулықта тақырыпты жете ұғындыру, іс-тәжірибелік тұрғыда орындай отырып, терең түсінуге арналған тапсырмаларды уақытына келтіріп, мемлекетіміздегі айтулы күндерге қатысты мазмұнда берілсе деген ойдамын. Мысалы, 16 желтоқсан қарсаңындағы математика пәніндегі есептер сол мазмұнда болса, құба-құп деген ойдамын. Мәселен, 3 сыныпта мына мазмұндағы мәселе есепті ұсынғым келеді: «мектеп оқушылары Тәуелсіздік күні қарсаңындағы мерекеге дайындық үстінде. Сыныптағы 25 оқушының 4-тен 1 бөлігі ән айтады, 5- тен 1 бөлігі Отанға арналған өлең құрастырды. Ән орындайтын оқушылар мен өлең құрастырған оқушылардың санын есепте.» Дәл осы кезде қазақ тілі пәнінен Сырбай Мәуленовтың «Мен елімді сүйемін» атты шығармасынан «Туған ел! Бұл кішкентай үйіңнің табалдырығынан басталады. Содан шетсіз, шексіз қияға өрлеп кете барады. Оның жұпар атқан жусаны, оның кеудеңе құйылған мөлдір ауасы, жота өрлеген жалғыз аяқ жолдары – осының бәрі-бәрі сенің туған еліңді құрайды.» деген үзіндіні алып, тақырыпқа сай тапсырмаларды орындатқызуға болады. Мәселен, сөйлем мүшелерінің байланысын көрсет. Осы тапсырманы кез келген ұстаз өрбітіп, сабақтың тәрбиелік мақсатын оңай жүзеге асыра алады. Сонымен қатар, еліміздің әлеуметтік мәдени жағдайы мен оқу бағдарламасын біртұтас етіп, байланыстыру мүмкіндігі туады. Оқушылардың да қызығушылығы артып, қоғамдағы болып жатқан жағдайлармен байланыстыра отырып, білім алуға мүмкіндігі артады деп ойлаймын. Әдебиеттік оқу пәнінде осы кезде «Туған жерге қыс келді» бөлімімен тұспа- тұс келетіні де түсінікті және орынды. Десек те, осы мерекеге қатысты бір шығарма берілсе, өмірмен байланыстыра отырып, талдауға мүмкіндік болар еді. Тәрбие сағатының да тақырыбын осы мерекеге қатысты ойластырып өткізуге болады. Биылғы жылы оқушыларыма жылдағыдай, тәуелсіздікті алу жолындағы небір халық басынын кешкен нәубат замандарға тоқталамын. Ол туралы білім-білік, дағдысын жетілдіруді мақсат етумен қоса, қазіргі Украина мемлекетіндегі жағдайға тоқталу керек деп ойлаймын. Себебі, аңсап келген
296
тәуелсіздікті алақанда ұстап қалу, мемлекет ретінде даму жолының оңай еместігін, халықтың біртұтастығы, досығы, татулығы басты байлық екендігін оқушыларым терең түсінуі керек. Қазір шетелде болып жатқан жағдайларды жас ерекшелігіне сай біліп, біздің елдегі тыныштықты сезінуі, бағалауы керектігін ұғындыру басты мақсат екендігі анық. Қазіргі әдебиеттік оқу бағдарламасында және оқулықта берілген шығармалар мен тапсырмалардың оқушының функционалдық сауаттылығын арттыруға мол мүмкіндік беретінін айта кеткен жөн. Мәселен Абай Құнанбаевтың «Адам болам десеңіз» атты өлеңінен кейін «Бүгін Сәуле тағы да өлең жаттамай келді. Мұғалім басқа балалардан сұрағанша, өлеңнің бір шумағын ғана жаттап үлгерді-ау әйтеуір. Сәуле өзінің тапқырлығына мәз болды: бұл жолы да «екілік» алудан аман қалды. Сәуленің іс-әрекетіне өз көзқарасыңды білдір. Абай ата Сәулеге не дер еді? Өлеңді пайдаланып жауап бер.» деген тапсырма өте ұтымды қойылғандығын байқадым. Оқушыларым қызу талқыға салып, сабақ өте мазмұнды өтті. Тіпті, оқушылар кейде өзара үй тапсырмасын шала орындап келген сыныптастарына «Біреу үшін үйренсең, Білгеніңнің бәрі – тұл» деп Абай атаның өсиетін есіне салып жатқанының куәсі болдым. Ұлт емес, адамзаттық тұлғаға айналған Абай атамыздың өсиетінен кез келген өмірлік сұрақтарға жауап алып, оны өмірлік ұстаным етіп алған адам адаспайды. Қазіргі таңда ата-аналарды мектепке тартып, олармен бірлесе жұмыс атқаруға ұмтылу керектігі белгілі. Мектептен тыс шараларда ата-аналармен түрлі спорттық шаралар ұйымдастырылып жатады. Онымен қоса, интеллектуалдық сайыстарды да ұйымдастырудың әсері мол. Отбасындағы баланың мектепте алып жүрген білімін көрсетуіне, оған ата-анасының мақтаныш сезімін туғыза отырып, оқушының өзіне деген сенімін арттырып, тұлғалық ерекшелігін көрсетуге мүмкіндік беретініне сенімдімін. Отбасылық құндылықтарды дәріптеуге отбасы күніне қарсы дәстүрлі түрде ұйымдастырып жүрген шараларымның бірі. Тіпті, ата-аналар мектеп қабырғасында жүргендегі мағлұматтарды есіне түсіргенше, баласының тықылдап жауап беріп тұрғанына қатты қуанып, ортақ бір тапсырманы орындау барысында баласының қолқанат болып тұрғанына таңғалып та жатады. А.С.Макаренко, В. А. Сухомлинский сынды ұлы ұстаздардың еңбектерін оқып, оқушының жүрегіне жолды қарапайым өмірлік оқиғалардан, қоғамда болып жатқан өзгерістерді ұтымды, тапқырлықпен пайдалана білгендіктерін түйдім. Олардың тәжірибелік жұмыстары бірнеше ондаған жылдарды артқа тастағаны белгілі, одан кейін қаншама педагогикалық әдебиеттер жарық көрді, алыс, жақын шетелдердің озық ойлы педагогикалық технологияларын зерттеп, қолданысқа тартудамыз. Жақсы нәтижелік тұстарын да байқадық. Бастауыш сынып ұстазы, осы саладағы жауапты қызметкерлер оқушы субъектігін дамытуда қазіргі қоғамдағы, мемлекетіміздегі әлеуметтік мәдени жағдайларды өз жұмысында ұтымды пайдалана алса, еңбегінің де жемісті болары сөзсіз.
жүктеу/скачать 5,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|