Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ
жүктеу/скачать 5,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдебиеттер 38
1. Қайдар Ә. Мәдениеттің негізі - тілде // Мемлекеттік тіл және рухани мәдениет (Профессор Ш.Сарыбаевтың 75 жылдығына орай ұйымдастырылған ғылыми-теориялық конференцияның материалдары). – Алматы: Арыс, 2001. – 183 б. 2. Сыздық Р. Қазақ сөзінің әсемдік құдіретін жоғалтпалық // Мемлекеттік тіл және рухани мәдениет (Профессор Ш.Сарыбаевтың 75 жылдығына орай ұйымдастырылған ғылыми-теориялық конференцияның материалдары). – Алматы: Арыс, 2001. – 183 б. 3. Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты.
– Ғаламтор ресурсы: http://www.akorda.kz/kz/page/kazakstan-respulikasynyn-prezidenti-n-a- nazarbaevtyn-kazakstan-khalkyna-zholdauy-27-01-2012zh_1341124121 4. Сыдықов М.Е. Сыныптан тыс жұмыстарда жеткіншектердің адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттары. - 13.00.01 – п.ғ.к. автореф. - Түркістан, 2008. – 28 б. 5. Воркачев С.Г. Лингвокультурология, языковая личность, концепт: становление антропоцентрической парадигмы в языкознании // Филологические науки. – 2001. – № 1. – С. 64-72. Құрманова Асма Рахметуллаевна, бас маман, «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы ШҚО бойынша ПҚ БАИ ҰРПАҚ ТӘРБИЕСІ – БАРШАҒА ОРТАҚ Ұлттық тәрбие – адам өмірінің алтын арқауы. Ұлттық тәрбиеден тереңдеп нәр алған адам ғана жалпы адамзаттық тұрғыдан мәдени және рухани құндылықтарды бойына сіңіріп өседі. Бүгінгі жаһандану дәуіріне дейін жалғасып келе жатқан ұлттық тәрбиенің іргетасы қазақ халқының алты алашынан бастау алған. Ежелгі ата – бабаларымыздың күмбірлеген күйімен, сыбызғы үнімен, асқақтата салған әсем әнімен, ғашықтық лиро–эпос жырымен, мақал–мәтел, шешендік сөз, айтыс–жырларымен сан ғасырлар бойы өзінің ұрпағын сегіз қырлы, бір сырлы өнегелі де өнерлі, имандылық–адамгершілік ар–ұжданы жоғары, намысқор азамат етіп тәрбиелеп келгені тарихи шындық. Қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан әдет-ғұрып, салт-дәстүрі мен тәлімдік мұраларын жас ұрпаққа ұлттық тәрбие беруде Асанқайғыдан бастап Абайға дейінгі алып тағылым кеңістігіндегі қазақ ғұламаларының тәлімдік идеялары – қазақи қанымыз бен ұлттық намысымызға сіңген мәңгілік рухани құндылықтар ошағы болып қала бермек. Ұлттық тәрбие жөнiнде Абай, Ыбырай және Шоқан мұраларының шоқтығы биiк. Оларды рухани ұстазы санаған А. Байтұрсынов, Шәкәрім, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, Н. Құлжанова, С. Көбеев, Ш. Әлжанов және басқа қазақ зиялы қауым өкілдері ұрпақ тәрбиесі жөнінде аз еңбек жазған жоқ. Сол мақсатта олар қазақ мектептерінің
39
оқушылары мен мұғалімдеріне арнап оқулықтар, оқу құралдар және әдеби шығармалар жазды. Ұлттық тәрбие атауын алғаш әдеби-педагогикалық оқулықтарға енгiзген Мағжан Жұмабаев болды. Ол өзiнiң “Педагогика (баланы тәрбие қылу жолдары)” атты еңбегiнде: “.Әрбiр тәрбиешінің қолданатын жолы – ұлт тәрбиесі. Әрбiр ұлттың бала тәрбиелеу туралы ескiден келе жатқан жеке-жеке жолы бар. Ұлт тәрбиесі баяғыдан берi сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болмағандықтан, әрбiр тәрбиеші сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиiстi...”,- дегенді айтады. Сонымен қатар «Тәрбиеші мен мұғалімнің тек өз ұлтының ғана тәжірибесімен ғана таныс болуы- бір беткей ішкі тәрбиелер» дей келе, түрлі ұлттың түрлі замандағы ғалымдарының ойларымен терең таныс болуларын ұсынды [1,8б]. Еліміз егемендік алып, тәуелсіз мемлекет ретінде дамуы үшін болашақ ұрпақты ұлттық жеке ерекшеліктерін ескере отырып, рухани ізгілік мәдениет құндылықтарын сіңіре отырып тәрбиелеу қажет. Тәрбие туралы Әл- Фараби бабамыз: «Адамға ең бірінші білім емес тәрбие беру керек, тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, оның барлығы апат әкеледі»,- деген еді. Адамды тәрбиелеу – өте ұзақ, күрделі процесс. Бүгiнгi таңда ата-бабаларымыз көне ғасыр қойнауынан сақтап келген ұрпақ тәрбиесi жөнiндегi мол тәжiрибелерi негiзiнде мектеп оқушыларына ұлттық тәлiм-тәрбие беру мүмкiндегi туып отыр. Әлемдегi аса ауқымды құбылыстардың бiрi – жаһандану дәуiрiнiң бiлiм жүйесiне зор ықпалын тигiзiп жатқан кезеңiнде – адамзат ұрпағының тағдырына деген алаңдаушылығы мен жауапкершiлiк сезiмдерi толастаған емес. Жер бетiнде бақытты ғұмыр кешiп жатқан олар – бабалары мирас етiп қалдырған рухани-мәдени қазыналарын қастерлеп, өскелең ұрпақ тәрбиесiне жаратып келе жатқаны шындық. Қазіргі кезде балаларға білім мен тәрбие беру орындарында осы мақсатта заман талаптарына сай жалпы тәрбие жүйесі ұлттық рухани үрдістің негізінде құрылып, жұмыстар атқарылуда. Егеменді еліміздің болашағы бүгінгі таңдағы жаһандану жағдайында білім алып жатқан жасөспірімдеріміз ғылыми-техникалык, педагогика-психологиялық, саяси- экономикалык, әлеуметтік-мәдени, ұлттық-рухани, діни-философиялық, тұрғыда жан- жақты білім алып, еліміздің әлем алдындағы жарқын келбетін құрушы ұрпақ болуы керек. Халық педагогикасының ұрпақтың жан-жақты дамып-өсуiне, таным кеңiстiгiнiң ұлғаюына зор ықпал жасап келгенiн педагогика ғылымы жоққа шығармайды.
Мектептегi оқушылар ұжымының негiзгi қалыптастырушы күшi – оқушы балалардың қоғамдық қарым-қатынасы. Балалар арасындағы қарым-қатынас, мектеп оқушылар қауымының қоғамдық пiкiрiн қалыптастырады. Оқушылардың өмiрге және мектептегi педагогикалық ықпалдарға деген көзқарастары олардың жас ерекшелiктерiне қарай әр түрлi сипатта дамиды. Мектептегi оқушылар ұйымында ұлттық тәрбие құндылықтарын әлемдік өркениетті озық мәдениетпен кіріктіре іске асырудың жолдарын қарастыратын оқушылар ұйымының жаңа моделі қажет. Әлемдегі әр халықтың тәлiм- 40
тәрбиелiк мұрасының түпнамасы – оның ұлттық құндылықтармен мыңғасырлық байланыстығының тұтастығы. Оқушылар ұйымы – балалар мен жасөспiрiмдердiң өз ерiктерiмен белгiлi бiр мақсат қойып, бiлiм дағдылары мен пайдалы істерді игеруде ұйымдық түрде арнайы топқа бiрiккен шығармашылық әрекеттерiнiң үрдiсi болып табылады. С.Т.Шацкий мектептегі оқушылар ұйымын – балалардың қоғамдық бірлестіктері деп санады. Оның ойынша оқушылар ұжымындағы тәрбие жұмыстары баланың танымдық ерекшелігі мен мүмкіндіктеріне, денсаулығы мен физиологиялық дамуына және эстетикалық талғамына байланысты жүзеге асырылу керек деді [3]. Себебі, оқушылар ұйымы арқылы басқа оқушылардың белсенділіктерін, өмірге көзқарастарының қалыптасуына ықпал етуге болады. Ұлттық тәлiм-тәрбие ата-бабаларымыздың көне дәуiрден бүгiнге дейiн жас ұрпақ өкiлдерiне жалпыадамзаттық құндылықтар мен ұлттық қасиеттер негiзiнде сапалы бiлiм, саналы тәрбие беру жөнiндегi тәжiрибелер жиынтығы деп анықтама беруге болады. Бiздiң ойымызша ұлттық тәлiм-тәрбие дүниесiн қалыптастырушы екi заңдылық бар. Бiрi – халықтың тәлiм-тәрбие жетiстiктерiнiң жалпыадамзаттық ой-таным мен ұлттық психологиямен бірлігі мен тұтастығы, екiншiсi – аталмыш дүниелер синтезiнен туындаған әдiс- тәсiлдер жиынтығы. Әлемдегi барша халықтың өкiлдерi - өз бойындағы барлық асыл қасиеттері мен құндылықтарын өскелең ұрпағының санасына сіңіруді ғұмыр бойына мақсат етіп келеді. Классикалық жазба әдебиет пен халықтық ауыз әдебиеті үлгілеріндегі тартымды кейіпкерлердің бойындағы ізгілік, махаббат, бақыт, өмір мен бостандық үшін күрес, әділдікті, шыншылдықты, адалдықты жақтау, елін, жерін сүю, еркіндік пен адам құқын қоғау, біріншіден әр ұлттың бойындағы бар асыл қасиет болып саналса; екіншіден ол барлық ұлттарға, бүкіл өркениетті адам баласына тән гуманистік қасиет. Әлемдік өркениет - ұлттық озық мәдениет үлгілерінің жиынтығынан қорланады. Олай болса ұлттық әдебиет пен ұлт мәдениетінде марапатталатын озық үлгілі адами қасиеттердің әлемдік өркениетпен ұштасуы - ұлттық патриоттық (азаматтық) сезімдердің, бүкіл адамзат ұрпағын сүюге негізделген интернационализм идеясына ұласуы табиғи заңды құбылыс. Қазақстанда халық педагогикасына қатысты тұңғыш зерттеулерге А.Х. Мұқамбаева, И. Оршыбеков, Қ.Б. Жарықбаев, С.Қ. Қалиев, Қ. Сейсембаевтың еңбектері жатады. С.Ғ.Құрымбаев еңбегінде: «Бүгінгі жаңа Қазақстан жағдайында – республика мектептері мен қосымша білім мен тәрбие беретін мекемелерде, басқа тәрбие ошақтарында жоғарыда аталған ғылыми еңбектердi талдай және оған негiздей отырып, бiз мектептегi оқушылар ұйымында ұлттық тәрбие құндылықтарын әлемдік өркениетті озық мәдениетпен кіріктіре іске асырудың жолдарын қарастыратын оқушылар ұйымының жаңа моделі қажет»,- деп санаймыз дейді [3]. Оқушылар ұйымының ұлттық тәрбие жүйесі негізінде құрудың педагогикалық моделін ұсынады. Бұл модельдің өзіндік ерекшелігіне тоқталсақ: біріншіден оқушылар ұйымының төменнен жоғарыға дейін жеті демократиялық принципке негізделген құрылымының қалыптасып,
41
нәтижесінде педагогикалық шарттың ұйытқысы болғанын айғақтайды. Аталмыш демократиялық принциптің педагогикалық шарттарына: - ұжым мүшелерінің тең құқылығы;- ұжымның басқару органының төменнен жоғарыға дейін сайлануы; - басқару органдарының өзін сайлаушылар алдында есеп беріп отыруы; - ұжымға мүше болудың еріктілігі мен бір-біріне тәуелділігі; -ұжым мүшелерінің ұжым жұмысын жақсартуға ұсыныс беруге құқықтылығы; - қабылданған шешімдердің орындалуын бақылап отыруға құқықтылығы және басқа алғышарттар жатады. Оқушылар ұйымының моделінде ұйымдастыру жұмыстарының түрлері мен оны іске асырудың әдіс-тәсілдері де көрініс тапқан. Мәселен бастауыш ұйымның жұмысы оқушылар жиыны (конференция, құрылтай, слет т.б) және дәстүрлі ұйымдастыру формалары және техникалық-коммуникациялық құралдардың көмегімен өткізілетін кешенді іс шаралар арқылы жүргізіледі [3]. Оқушылар ұйымының бастауыш ұйымтоптары Қазақстан балалар ұйымдары Одағының І Республикалық Слеті шешімімен қабылданған «Атамекен» ұлттық тәрбие бағдарламасының бағыттары бойынша қызмет етеді. Бұл орайда ҚР Президенті Н. Назарбаевтың мемлекеттік «Мәдени мұра» негізінде жастарға патриоттық тәрбие берудің бүгінгі таңда қажет екендігі жөніндегі ой-пікірлері мен ұсыныстарын айтуға болады. ҚР Президентінің «Қазақстан жастарына патриоттық тәрбие берудің мемлекеттік бағдарламасы» атты Жарлығының болашақта ұрпақ игілігіне айналуына ұстаз қауымымен бірге ғалым-педагогтардың үлес қосары анық [2]. Демек, Елбасы атап өткендей әлемнің дамыған 30 мемлекеттерінің алғы көшінен көрінуге бағытталған ұлы мұратының бірі – сапалы білім мен саналы тәрбиені бойына жиған дарынды тұлғаның қалыптасуы екені анық. Өскелең ұрпақтың өзінің туған Отанына деген шынайы сезімі, елдің әл-ауқатын көтеру яғни экономикасының дамуына үлес қосуға деген азаматтық жауапкершілігінің оянуы – патриоттық тәрбие арқылы жүзеге асары һақ. Патриоттық тәрбиенің бүгінгі мектептегі оқушылар ұжымында жүргізуде – «Атамекен» бағдарламасының берері мол. Елбасы Жарлығы – біз үшін құндылықтар арнасы болса, ал оны өскелең ұрпақтың санасында ояту және одан нәтиже шығарудың практикалық ісі «Атамекен» бағдарламасының үлесіне тиіп отыр. Патриоттық тәрбиені жалпықазақстандық тәрбие орталығына айналдару – мектептегі балалар мен оқушылардың қоғамдық ұйымдарының бастарын біріктіру арқылы ғана жүзеге асыруға болады. Ұлт болашағы – жас ұрпақтың қамын әуел бастан ойлаған әр этнос - өне бойындағы барлық асыл қасиеттердi ұрпағының санасына сiңiрiп, өркениет мәдениетiнде теңдесi жоқ рухани қазынасын сақтай бiлдi. Жас ұрпақты тәрбиелеу ісі- жалпыадамзаттық іс. Сондықтан бүгінгі жас ұрпаққа ұлттық мүддеге сай тәрбие беруде баршамыз бірге күш салып, ұлттық тәлiм-тәрбие саласында үлкен iзденiспен еңбек етуіміз қажет. 42
1. Жұмабаев М.,- Педагогика, Алматы, Рауан, 1993 2.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан- 2030» стратегиялық бағдарламасы және Қазақстан халқына арнаған Жолдауы. А.2012, 6 желтоқсан 3.Құрсабаев М.Қ. Мектептегі оқушылар ұйымы арқылы ұлттық тәрбие берудің педагогикалық шарттары. Автореферат.-2008ж.
д.пс.н., профессор, Красноярский государственный медицинский университет им. В.Ф. Войно-Ясенецкого
Проблема жизненного самоосуществления человека может быть отнесена к числу самых сложных психологических проблем в силу ее полидисциплинарности и широкой представленности в философии, философской антропологии, культурологии и других науках, что затрудняет объективацию ее как собственно психологической проблемы. Несмотря на то, что обращение к проблеме самоосуществления человека в философии и философской антропологии состоялось раньше, чем в психологии, выход к человековедческим проблемам есть отражение общей тенденции развития науки, позволяющий перейти к более широкому осмыслению данной категории и показать многообразие проявлений самости человека как форм его самоосуществления. Однако, решение данной проблемы (а не только ее постановка) становится возможным именно в психологической науке, выходящей к целостному человеку, неотъемлемой характеристикой которого и является жизненное самоосуществление. В полном своем звучании проблема жизненного самоосуществления поднимается в постнеклассической психологии. Антропоцентризм постнеклассики, ее аксиологическая нагруженность, выход к пониманию роли психического в самоорганизации человека как открытой системы, признание сверхадаптивного, трансцендентального, сверхнормативного, надситуативного в человеке в качестве его сущностных характеристик – все это позволяет открыть новый ракурс, необходимый для адекватной постановки и решения проблемы выявления роли и места психического в процессах жизненного самоосуществления. Необходимо понять этот процесс не в традиционном ключе «развития человека», но в ключе его «становления», внутренним основанием которого является процесс
перехода возможности в действительность. Такое понимание выводит к осознанию человеком антропологического выбора, позволяющему перейти к более широкому осмыслению данной 43
категории и показать многообразие проявлений самоосуществления. Речь идет именно об антропологическом выборе, поскольку антропологизация есть наиболее ярко проявляющаяся тенденция развития, определяющая направление движения термина в науке и его содержание. В.Е. Клочко считает, что прогрессивную эволюцию определяют силы, «пребывающие в потенции», которые при определенных условиях обретают направленность, «обеспечивающую движение системы по линии усложнения ее системной организации» [3, с. 34]. Это характеризует как науку, так и человека, и его проявления. Данная тенденция определяет качественно иной уровень разработки идей, теорий, поскольку «порождает новое отношение к миру в форме экзистенциального знания, развитие возможностей человека к самопреобразованию» [8, с. 86]. Таким образом, антропологизация психологической науки выводит к такому уровню системности мышления, при котором определяющими становятся категории онтологического и аксеологического плана. Категория «жизненное самоосуществление человека» относится к одной из них. Многообразие и широта публикаций на тему самоосуществления человека свидетельствуют об открывающей возможности постановки и решения данной проблемы (Е.П.Варламова, Е.А.Лукина, Е.В.Селезнёва и др.). Обращение к понятию «самоосуществление человека» связано также с тем, что вопросы о становлении собственно человеческого в человеке, механизмах человекообразования, которые решает
современная психологическая наука – это вопрос о самоосуществлении человека как способе предъявления себя миру и в этом открывающем для себя новые возможности. Здесь собственно и обнаруживается «порождающий эффект взаимодействия» [3], являющийся механизмом становления человека как открытой самоорганизующейся системы. Важно отметить, что данное понятие имеет непосредственное отношение к человеку (не личности, не индивидуальности, не субъекту), выступающему «отправной точкой системы координат» в современных исследованиях. Сам человек предстает как сложная самоорганизующаяся система, режимом существования которой является саморазвитие. Содержательное наполнение такой системы включает самого человека, взятого в единстве с той частью объективного мира, которая составляет его (человека) действительность, обладающую признаками реальности и предметности, в которой человек живет и действует, и которую он формирует в ходе сменяющих друг друга деятельностей, реализующих системы жизненных отношений, представляющих различные структурные уровни целостной организации человека [3]. Исходное положение работы состоит в том, что в рамках теоретически (а не эмпирически!) определенного предмета психологического познания можно обнаружить в процессах самоосуществления человека процессы реально осуществляющегося перехода возможности в действительность. Такое понимание человека способствует осмыслению понятия «самоосуществление» не как результата жизненного пути, не как процесса, реализующего этот путь, а
44
как непрерывного процесса движения человека к самому себе и в этом движении открывающем новые возможности, которые, в соответствии с законами «взаимодействия» и «ограничения взаимодействия» [4], зависят от степени соответствия человека этим возможностям (кому-то они не откроются, кто-то их не обнаружит, а кто-то, обнаружив, проигнорирует по ряду причин и т.д.). Вот поэтому самоосуществление человека каждый раз новая форма, являющаяся продуктом всей системы в целом, а человек как открытая самоорганизующаяся система
выступает причиной избирательного взаимодействия со средой и, соответственно, причиной самоосуществления, которое предполагает свободу человека в выборе возможностей. В философском смысле проблема самоосуществления человека рассматривается через анализ онтологических вопросов бытия как поиск и реализация смысла жизни и предназначения человека (Н.А.Бердяев, В.С.Соловьев, С.Л.Франк, П.А.Флоренский и др.), корни которых следует искать в антропологических предпосылках. И если классическая философия демонстрировала вне-антропологичность, то в неклассической, а тем более в поснеклассической философии присутствие человека в мире есть «возможность раскрытия сущего человеческого бытия» [7, с. 22], благодаря чему выстраивается онтологическая интенция философской антропологии. Человек осмысливается в ином качестве – возможности самому мыслить, способности о-смыслять и о-существлять себя и свою действительность, поскольку он не может быть определен извне. В этой связи философская трактовка понятия «самоосуществление» включает преобразование человека в мир, творение этого мира, обладание им, которые реализуются через способность трансцендирования как выхода за собственно телесные природно-физические пределы во внечувственное пространство. Именно в процессе самоосуществления человека «трансцендирование рождает бытие как специфически человеческий способ существования, бытие, которым никто и ничто кроме человека не обладает» [5, с. 27]. Здесь самоосуществление – быть, реализовывать новое измерение существования, самообретение, характеризующееся беспрестанным отрывом от самого себя, выступанием вовне, «выходом из себя», «бытием-впереди-самого-себя», выбором и проектированием себя к своим возможностям. Ввиду того,
что вопросы, касающиеся развития и самосовершенствования человека, полноты
его самореализации и самоосуществления в жизни, деятельности и творчестве, рассматриваются как движение человека по достижению «акме», считаем необходимым акцентировать внимание на акмеологическом подходе к пониманию жизненного самоосуществления человека. Обращение к акмеологическому пониманию жизненного самоосуществления связано также с тем, что акмеологические законы и принципы носят социально-антропологический характер, будучи «выросшими» из «синтеза ананьевских разработок человекознания и акмеологических идей педагогики» [2, с. 45]. Именно в рамках этого подхода соединились знание о человеке и изучение его 45
изменения – развития, достигающего особых духовных вершин – акме. Другими словами, все ценное и значимое в науке, что накоплено в человекознании, аккумулируется акмеологией, обеспечивая разработку вопросов творческой самореализации личности: акмеологичность является «признаком вершинности в реализации, совершенствовании и умножении потенциала человека как субъекта самоосуществления» [6, с. 197]. Самоосуществляющаяся личность выступает как субъект собственного жизненного пути, который направляет свои усилия на преодоление необходимости, противостояние ей, чтобы «осуществить свою жизнь достойным образом» [1, с. 278]. В этой связи акме выступает как ступень, достижение которой возможно в ходе самореализации, отражающей специфичность самоосуществления человека: «Самореализация обращена и на субъект, и на объект, совмещает в себе и самообъективирование сущностных сил, и самосубъективирование («созерцание», «узнавание себя» в предметном мире и мире ценностей). Последнее обстоятельство особо важно: самореализация есть самоутверждение не только и не столько через созидание предметного мира, а непосредственно через самосозидание, саморазвитие. Это-то и есть точка соприкосновения самоосуществления и самореализации: первое как явление общего порядка включает второе, становится сходным с ним, дополняется его особенностями» [10, с. 61-62]. Можно констатировать, что акмеология рассматривает самореализацию как форму самоосуществления человека, движущемуся к собственной целостности – акме. К проблемам существования человека, «конструирования мира» (А.Г. Асмолов, 2000), самореализации и самоосуществления человека не остается равнодушной и психологическая наука, что подтверждается растущим количеством психологических работ, посвященных данной тематике. До настоящего времени в психологической науке проблема самоосуществления человека рассматривалась в контексте проблематики самоактуализации (А.Маслоу, 1999; В.И. Слободчиков, В.И.Исаев, 2000; Е.Е.Вахромов, 2001 и др.),
личностного роста
(К.Роджерс, 1998),
самореализации (Л.А.Коростылева, 2000; Э.В.Галажинский, 2000, 2002), самотрансценденции (В.Франкл, 1990; А.А.Реан, 1999; В.И. Слободчиков, В.И.Исаев, 2000; Д.А.Леонтьев, 2000, 2002, 2004, 2005) и других. Однако, при имеющемся разнообразии проводимых исследований до сих пор не сложилось единого определения термина «самоосуществление», не определена его сущностная характеристика, формы и типы самоосуществления в условиях реального (онтологического) бытия человека. Трудность анализа категории «жизненное самоосуществление» в психологическом контексте состоит в том, что границы
между «рядоположенными» понятиями «самореализация», «самоактуализация», «саморазвитие» и «самоосуществление» и многими другими
размыты, недифференцированны.
Этимология термина «самоосуществление» позволяет констатировать, что это понятие более широкое, нежели самоопределение, самореализация, самоактуализация,
46
поскольку оно ориентировано на сущность человека, духовную составляющую развития, реализацию духовного содержания человека, однако это единственное отличие от иных проявлений самости. Термин «самоосуществление» (self – fulfillment) трактуется как свершившийся, конечный результат самореализации, полная реализация возможностей личности, а термины «самоактуализация» (self – actualization) и «самореализация» (self – realization) используются чаще всего как синонимичные понятия. Все они описывают очень близкие явления: полную реализацию наших подлинных возможностей (К. Хорни); стремление человека к наиболее полному выявлению и развитию своих возможностей и способностей (К. Роджерс); внутреннюю активную тенденцию развития себя, что-то вроде истинного самовыражения (Ф. Перлз); стремление человека стать тем, чем он может стать (А. Маслоу). Подобная взаимозаменяемость понятий сильно дезориентирует, поскольку их значение не совпадает. Попытки дифференцировать понятие «жизненное самоосуществление» привели к пониманию данного термина как концепции образа жизни, согласно которой человек проявляет собственную уникальность в жизненных достижениях. Именно переживание собственной уникальности – момент полнокровного бытия, высшего накала, в котором основной жизненной задачей становится способность к принятию вызовов судьбы и преодолению трудностей самоосуществления. Эти «вызовы будущего» неизменно требуют «ответа» на них в настоящем, содержащем «частичку будущего», благодаря чему жизненное движение человека приобретает интенциональность. Вот поэтому жизненное самоосуществление есть «тенденция перевода собственных возможностей в действительность в различных жизненных сферах» [9, с. 9]. В процессе самоосуществления человек обретает спектр разнообразных возможностей, реализация которых расширяет эти возможности и ограничивает возможность для других (В.Ж. Келле, 1997; В.Е. Клочко, 1998, 2000, 2002, 2005, 2007). В этом смысле для человека встает не столько проблема выбора возможностей (хотя и это проблема), сколько проблема эффективного их осуществления (тем самым осуществления себя). Тогда самоосуществление можно рассматривать как творчество сегодня (сейчас) по реализации себя будущего с учетом опыта прошлого. Это «сквозное видение из настоящего в прошлое и будущее» [3, с. 32] с выбором направления дальнейшего движения есть некий механизм, который обеспечивает пространство жизненного самоосуществления, т.е. пространство тех ценностных и смысловых составляющих образа мира человека, от степени реализации которых зависит широта возможностей, а значит, широта обретаемого человеком нового пространства. Таким образом, жизненное самоосуществление человека, выступая предметом психологического познания, есть процесс, основанный на превращении возможности человека в потенции, то есть в силы, выводящие человека за пределы его наличного бытия в тех точках, секторах, сегментах жизненного мира, в которых окружающая человека среда отвечает его
47
возможностям появлением новых (ценностно-смысловых) измерений. Данная позиция позволяет исследователям обнаружить многообразие проявлений самости человека как форм его самоосуществления, которое предстает как вершинное проявление миссии человека, являющейся основанием выбора жизненных стратегий, адекватных возможностям жизненного мира. жүктеу/скачать 5,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|