Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

705 

 

Накопленный  качественный  ЧК  служит  основной  частью  фундамента 

экономики знаний и определяет текущий ее уровень и потолок развития. 

Казахстан  реализует  государственную  программу  форсированного 

индустриально-инновационного  развития.  Она  направлена  на  изменение 

экономической модели Казахстана, обеспечение перехода от экстенсивной 

сыревой  направленности  к  индустриально-инновационному  развитию 

путем  диверсификации  экономики,  привлечения  прямых  инвестиции, 

современных и прогрессивных технологии. Таким образом, сформировать 

экономику,  генерирующую  инновации,  развивающую  существующие  и 

создающую новые хозяйствующие субъекты. В республике сформированы 

и  уже  действуют  механизмы  инновационного  сектора  –  инновационный 

фонд, технопарки, инкубаторы и множество других. Но, не все институты 

передачи  знаний  достаточно  эффективны.  Несмотря  на  меры, 

осуществляемые  в  инновационной  сфере,  медленно  сокращается 

технологический  разрыв  между  Казахстаном  и  индустриально  развитыми 

странами.

 

Инновации  в  рыночной  экономике  есть  следствие  свободной 

конкуренции на рынках. При отсутствии источника генерации инноваций - 

конкуренции - отсутствуют и сами инновации. Желание и необходимость 

получить большую прибыль  подталкивают частного собственника сделать 

что-то особенное, полезное, чего нет у конкурентов, чтобы его товар был 

привлекательнее  и  лучше  продавался.  Экономическая  свобода, 

конкурентные  рынки,  торжество  закона  и  частная  собственность  -  вот  те 

факторы,  что  автоматически  генерируют  инновации,  спрос  на  них, 

инвестиции  в  инновационный  продукт  и  мостят  дорогу  между  идеей  и 

инновационным  товаром.  Вне  рыночной  экономики  со  свободными 

конкурентными  рынками  создать  инновационную  экономику  и 

самоподдерживающую  генерацию  инноваций  и  инновационных  товаров 

невозможно априори. 

Ключевым 

сосредоточенным 

элементом 

инфраструктуры 

инновационной   системы  являются  эффективный  технопарк  и  бизнес-

инкубаторы нового типа, базирующийся на достижениях и опыте мирового 

венчурного бизнеса, на специалистах мирового уровня, на прозрачности и 

конкуренции,  на  инвестициях  бизнес-ангелов  (частных  инвесторах  с 

опытом  работы  в  венчурном  бизнесе),  составляющих  не  менее  половины 

всех инвестиций. 

Особенностью  инновационной  экономики,  венчурного  бизнеса  и 

информационного 

общества 

является 

то 

обстоятельство, 

что 

благоприятные  условия  для  венчурного  бизнеса,  высокое  качество  жизни 

должны  выполняться  относительно  развитых  стран  мира  в  условиях 

глобализации  и  открытых  границ  и  экономики.  Венчуристы  как  особо 

высоко профессиональные специалисты работают там, где им комфортнее, 

а бизнесу созданы благоприятные и конкурентоспособные условия. 

Главные 

причины 

торможения 

научно-технической 

и  

инновационной  деятельности  в  Казахстане  -  низкое  качество  ЧК  и 

706 

 

неблагоприятная,  угнетающая   среда  для  инновационной  деятельности, 

незавершенность  научных  исследований,  их  отрыв  от  производства. 

Снизилось  качество  всех  составляющих  человеческого  капитала: 

образования, науки, безопасности граждан и бизнеса, элиты, специалистов. 

Проводимые  прикладные  разработки  не  имеют  продолжения  в  виде 

коммерциализации  и  внедрения  в  производство.  Также  невысока  и  доля 

затрат  на  науку  в  объеме  ВВП.  По  данным  президента  страны, 

приведенным  13  мая  2011  года  на  Форуме  «Инновационный  Казахстан  - 

2020»,  у  нас  по  сравнению  с  высокоразвитыми  странами  данный 

показатель  меньше  в  10  раз,  а  существующий  рост  расходов  на  науку  не 

сопровождается ростом технологических инновации [3]. 

 

Таблица – 1    Некоторые показатели инновационной деятельности в РК 

 

 

Показатели 

 

2008 

 

2009 

 

2010 

 

Уровень 

инновационной 

активности 

предприятий, % 

 

 

4,0 

 

 

4,0 

 

 

4,3 

Производство инновационной продукции 

(млрд. тенге) 

 

111,5 

 

 

82,6 

 

 

142,2 

 

Источники  финансирования  инноваций 

предприятий (млрд. тенге) 

 

 

113,5 

 

 

61,0 

 

 

235,5 

 

Внутренние  затраты  на  исследования  и 

разработки 

По секторам деятельности (млрд. тенге) 

 

34,8 

 

38,9 

 

33,5 

 

Составлено автором на основе данных Агентства статистики РК 

 

В  Казахстане  показатель  суммарного  вложения  в  человеческий 

капитал находится на уровне 9%. Основную часть инвестиций привлекают 

ресурсоинтенсивные  секторы  экономики.  Сырьевая    экономика 

недостаточно  стимулирует  развитие  качественного  человеческого  

капитала.  Массовый  спрос  на  него  предъявляет  только  инновационная 

экономика. 

Поэтому  в  условиях  разворота  к  такой  экономике  человеческий 

капитал  становится  стратегическим  ресурсом  страны.  Его  накопление  и 

сохранение обеспечивают устойчивость еѐ развития. 

Авторы 

данной 

модели 

выделяют 

три 

стадии 

роста 

конкурентоспособности  экономики:  когда  этот  рост  происходит 

преимущественно за счѐт возможностей базовых факторов развития; когда 

рост  осуществляется  за  счѐт  активизации  факторов  повышения 

707 

 

эффективности  экономики;  когда  экономика  развивается  за  счѐт 

инноваций и совершенствования производственного процесса. 

Для  равноценного  партнерства  в  рамках  Единого  Экономического 

Пространства  Казахстану  необходимо  ускорить  инновационное  развитие, 

создавать высокоинтеллектуальные рабочие места и новое качество жизни. 

                                                            

                                                         

Түйін 

 

 

Мақалада адамдық капиталдың дамуы жҽне оның Қазақстанның индустриальды-

инновациялық  дамуы  стратегиясы  аясында  алатын  орны  қарастырылған.  Сонымен 

бірге  Қазақстанда  адам  капиталының  негізінде  инновациялық  экономиканы 

қалыптастырудың экономикалық механизмдері айқындалған. 

 

                                                                 Summary 

 

 

In  this  aricle  the  development  of  human  capital  and  his  place  in  the  strategy  of 

industrial-innovative development of Kazakhstan is discussed. The economic mechanisms of 

innovation-based economy in Kazakhstan on the basis of human capital is suggested. 

 

                                       Список использованной литературы 

 

1.

 

Н.А.Назарбаев,  16-е  пленарное  заседание  Совета  иностранных 

инвесторов на тему «Образование и развитие человеческого капитала». 

– Астана –декабрь 2006. 

2.

 

Ю.А.  Корчагин,  Человеческий  капитал,  экономика,  инновации.  Сайт 

ЦИРЭ – 2011. 

3.

 

Н.А.Назарбаев,  Форум  «Инновационный  Казахстан  -  2020»  -  Астана  – 

13.05.2011. 

4.

 

Данные Агентства статистики РК. – Астана – 2011. 

5.

 

Государственная 

программа 

форсированного 

индустриально-

инновационного развития РК. – Астана -2011.  

 

ӘОЖ: 330.3 

 

Қазақстанда білім экономикасының қалыптасу алғышарттары 

 

Байтілеуов С.С. 

 Менеджмент ғылымдарының магистрі 

 

Аннотация:  білім  экономикасының  индексі  мен  білім  экономикасын 

қалыптастырудың 

алғышарттары 

талданып 

зерттелген. 

Талдаулар  нҽтижесінде  Қазақстанда  білім  экономикасын 

қалыптастырудың алғышарттары ұсынылған. 

Атаулы сҿздер: 

білім индексі, білім экономикасы индексі, білім экономикасы 

индексінің  субиндекстері:  «Экономикалық  ынталандыру  жҽне  

институционалды жүйе», «білім жҽне біліктілік», «Ақпараттық 

инфрақұрылым», «Инновация индексі». 

708 

 

Ҽлеуметтік-экономикалық  жүйенің  дамуының  қазіргі  сатысы 

постиндустриалды,  ақпараттық  қоғамға  немесе  білімге  негізделген 

экономикаға  ҿтумен  сипатталады.  Осы  тұрғыдан  зерттеуде  Қазақстандық 

мҽліметтер  қолданылған,  яғни  Қазақстандағы  инновациялық  жҽне  білім 

экономикасының қалыптасу алғышарттары қарастырылған. 

Зерттеуде  отандық  жҽне  шетелдік  ғалымдардың  теориялық  пен 

методологиялық  зерттеулері,  сонымен  бірге  статистикалық  жҽне 

монографиялық  зерттеу  ҽдістері  қолданылған.  Алынған  нҽтижелер  мен 

ұсынымдар  шаруашылық  органдарында,  «Экономика  жҽне  құқық» 

кафедрасында талқыланып оң қорытынды жасалынған. 

Білім  экономикасы  мен  инновацияның  дамуы  Батыстың  дамыған 

елдерінде  он  сегізінші  ғасырда  бастау  алған.  Осы  орайда  білім 

экономикасы мен инновациялық теорияның дамуына А.Смит, Й.Шумпетер 

Ф.Бродель,  Г.  Менша,  С.Кузнец,  Н.  Кондратьев,  П.Сорокин,  Р.  Солоу, 

И.Фишер, Р. Лукас,  Ф.Махлуп, Д. Белл  жҽне басқалар ҿз үлестерін қосты. 

Экономика  ҿсімінің  саласында  зерттеу  жүргізген  ғалымдар  адамзат 

дамуының барлық кезеңінде дамудың негізгі қозғаушы күші инновациялар 

болғанын  бҿліп  кҿрсетті.  Адам  Смит  ҿзінің  1776  жылы  басылған  «The 

Wealth  of  Nations»  монографиясында  капитализмнің  ұйымдастырушылық 

механизмі  ретінде  нарықтық  жүйе  ғана  қызмет  етпейді,  сонымен  бірге, 

ұлғаймалы қажеттіліктерді сапаны жақсарту мен бағаны тҿмендету арқылы 

жай  қанағаттандырумен  ғана  емес,  оны  жаңа  технологияларға  ҿту 

кҿмегімен  ең  тиімді  ҽдіс  арқылы,  яғни,  инновациялар  кҿмегімен  жүзеге 

асатын  бҽсекелестік  атқаратынын  атап  кҿрсетті.  Бұл  постулат  уақыт  ҿте 

келе  кең  жҽне  маңызды  мағынаға  ие  болды.  Ақпараттық  технологиялар 

қазіргі  ҿндіріс  пен  тұтынудың  материалдық  негізіне  деген  кҿзқарасты 

ҿзгертті. Еңбек пен капиталдың ҿнімділігі ғылым мен техниканың ақпарат 

жүйесінің  жетістіктерін  ҿндірісте  пайдалану  деңгейіне  тҽуелді.  А.  Смит 

экономикалық  пайдалы  біліммен  байланысты  мамандықтар  арқылы 

білімнің экономикалық дамудағы ролін айқындаған болатын [1]. 

Экономикалық  ҿсудің  қазіргі  кездегі  модельдерінде  ғылыми 

жетістіктер  мен  технологиялар  экономиканың  орнықты  ҿсуінің  басты 

факторы ретінде қарастырылады. 

«Білім  экономикасы»  терминін  айналымға  ең  алғаш  рет  1962  жылы 

австро-американдық  экономист  Фриц  Махлуп  енгізді.  Ол  оны 

экономиканың  жай  секторы  ретінде  қарастырды.  Қазір  бұл  термин  білім 

шешуші  рҿль  ойнайтын,  ал  білім  ҿндірісі  ҿсімнің  негізі  кҿзі  болып 

табылатын экономика типін анықтау үшін қолданылады. 

Американдық  социолог  Д.  Белл  1973  жылы  жарыққа  шыққан 

монографиясында  негізгі  құрылымдық  элементтері  ретінде  ақпарат  пен 

білімді  бҿліп  кҿрсеткен  постиндустриалды  қоғамның  тұжырымдамасын 

айқындады.    Оның  ойынша,  постиндустриалды  қоғам    құнның  еңбектік 

теориясымен  емес,  білімге  негізделген  құн  теориясымен  сипатталады. 

Инновация  факторы  ретінде  білімді  жүйелеу  болады.  Д.  Белл  ҿзінің 

709 

 

монографиясында  статистикалық  ақпараттың  кең  кҿлемін  талдайды  жҽне 

қоғамдық ҿмірде болып жатқан ҿзгерістерді кҿрсетеді. 

Ф. Махлуп пен Д. Белл еңбектерінде статистика қоғамдық дамудың 

жаңа 

тенденцияларын 

анықтау 

кҿзі 

болды, 

яғни 

жаңа 

тұжырымдамалардың (білім экономикасы) пайда болуына алып келді. 

Білім  кез  келген  қоғамның  дамуы  үшін  қажет.  Бірақ,  білім 

экономикасындағы 

айырмашылық 

білім 

сипатының 

ҿзгеруімен 

байланысты.  Кез  келген  қызмет  саласында  (экономикалық,  саяси, 

ҽлеуметтік) шешім қабылдауда жҽне ҿзгерістерді басқаруда негізгі ретінде 

теориялық  білімнің  басымдылығы  бола  бастады.  Шешім  қабылдау  үшін 

тек  қана  ақпарат  қажет  емес,  сонымен  бірге  ақпарат  белгілі  бір  жүйеге 

ретке келтірілген болуы қажет. 

Дүниежүзілік  Банк  қызметкерлерінің  берген  анықтамасы  бойынша 

«Білім  экономикасы  -  бҽсекеге  қабілеттілікті  арттыру  мен  ҿзін-ҿзі 

дамытуды  жеделдету  үшін    білімді  құрайтын,  оны  тарататын  жҽне 

пайдаланатын экономика» болып табылады. 

Білім экономикасы  – бұл білімге жҽне инновацияларға, сонымен бірге 

жаңа идеяларды, жаңа машиналарды, жаңа жүйелер мен технологияларды 

қабылдауға,    оларды  практикада  адам  қызметінің  барлық  сфераларында  

ендіруге    ҽзірлікке  негізделген  экономика.  Білім  экономикасының 

қозғаушы күші   ғылыми   зерттеулер мен  зерттемелер болып табылады. 

Білім экономикасы ҿсудің жаңа кҿздері арқылы еңбек ҿнімділігінің артуын 

қамтамасыз  етеді,  ҿсудің  жаңа  факторларын  жҽне  ұлттық  экономиканың 

барлық  секторларында    бҽсекеге    қабілетті  артықшылықтарды    іс  жүзіне 

асыру үшін негіз  құрайды. 

Қазіргі  кезде  негізгі  қорлардағы  салымдарға  қарағанда  білім 

саласындағы инвестициялар жоғары қарқынмен ҿсуде. Адамзат иелігіндегі 

барлық  жинақталған  білімнің    90%-ы  соңғы  30  жылда  алынған.  Ал  бұл 

табиғи  ресурстарға  негізделген  экономиканың  білімге  негізделген 

экономикаға ҿтуінің жарқын дҽлелі. 

Бірақ,  білім  экономикасы  аграрлық  жҽне  индустриалдық  дҽуірдің 

орнына келген қоғамдық дамудың жаңа кезеңі ме деген мҽселе пікірталас 

күйінде  қалып  отыр.  Кейбір  эксперттер  білім  экономикасы  байлықтың 

жинақталуы  материалды  активтермен  байланысты  болған  индустриалды 

экономика  типінен  маңызды  айырмашылыққа  ие  деп  есептесе, 

басқаларының ойынша бұл индустриалды дҽуірдің келесі фазасы ғана, ҽл-

ауқат бұрынғыдай ҿндірістік процеспен анықталады, ал материалдық емес 

активтер бҽсекеге қабілеттілікті арттырады ғана деп есептейді. 

Берклидегі  Калифорния  университетінің  профессоры,  социолог-

экономист  М.  Кастельстің  ойынша,  постиндустриальды  қоғамның 

классикалық  моделі  жеңілдетілген  сипатқа  ие,  ҿйткені  ол  оның  келесідей 

негізгі  құраушыларын:  ҿсім  мен  ҿнімділік  кҿзі  білімде;  тауарлар 

ҿндірісінен  қызметтер  экономикасына  ҿту;  білім  мен  ақпаратпен  жоғары 

қамтылған мамандықтардың ҿсуін бҿліп кҿрсетеді. 

710 

 

М.  Кастельс  бірінші  құраушыны  талдай  отырып  «мұндай  бҿліну 

индустриалды  мен  постиндустриалды  экономикалардың  арасында  емес, 

ҿнеркҽсіптік  пен  ауылшаруашылық  ҿндірісі  жҽне  қызмет  кҿрсету 

ҿндірісіндегі білімге негізделген екі форманың арасында болады». Осының 

салдарынан  қоғам  ақпараттандырылған  болып  ҽлеуметтік  құрылымның 

нақты  моделін  бейнелейтінімен  емес,  ақпараттандырылған  экономиканың 

таратылуы  жҽне  дамуы  арқылы  ҿнімділік  біліміне  негізделген, 

максимизациялау принципіне байланысты ҿзінің ҿндірістік жүйесін қалай 

ұйымдастыруымен анықталады» деп атап кҿрсетті. 

 

М. Кастельстің ойынша ақпарат пен білім дамудың барлық ҽдісінде 

маңызды  болып  табылады,  бірақ  дамудың  ақпараттандырылған  ҽдісінде 

ҿнімділіктің  негізгі  кҿзі  ретінде  білімнің  білімге  ҽсер  етуі    тҽн  болып 

табылады  деп  есептейді.  Оның  даму  ҽдістерінің  тұжырымдамасы  кҿп 

жағдайда  К.Маркстің  ҿндірістік  жүйелер  мен  ҿндірістік  революциялар 

идеясының 

жалғасы 

екенін 

байқауға 

болады.  

           М.  Кастельс  нарықты  қайта  реттеу  мен  жекешелендіру  дамытушы 

механизм  болып  табылмайтынын  сенімді  дҽлелдейді.  Ол  «нарықтық 

механизмдердің  қалыбына  толықтай  берілген  елдер,  ҽсіресе  қаржылық 

ағындардың  ҿзгерісіне  нашар  сезімтал  жҽне  технологиялық  тҽуелділік 

тұрғысынан  ҽлсіз».  Мұндай  елдерде  либерализациялаудан  болатын  қысқа 

мерзімді  ұтымдар  нақты  экономикада  сіңіп  кеткеннен  кейін,  ҽдетте 

тұтынушылық құбылыстан кейін шоктык сілкініс болады» деп кҿрсетті. 

Ҽлемде  білімге  негізделген  экономика  дамуының  деңгейін 

сипаттайтын  кешенді  кҿрсеткіш  ретінде  білім  экономикасының  Индексі 

қолданылады.  Ол  2004  жылы  Дүнижүзілікбанк  тобымен  елдердің  білімді 

жасау,  қабылдау  жҽне  тарату  қабілетін  бағалай  үшін  «Даму  үшін  білім» 

арнайы  бағдарламасы  шеңберінде  жасалды.  Оның  құраушылары 

тҿмендегідей (сурет 1). 

 

 

 

Сурет 1. – Білім индекстерінің құрылымы (KEI, KI) 

Білім экономикасы индексі 

(KEI) 

Білім индексі (KI) 

Экономикалық ынталандыру 

жҽне  институционалды жүйе 

 

Білім беру 

индексі 

Инновация 

индексі  

ИКТ 

индекс

і 

 

– тарифтік жҽне тарифтік 

емес барьеры; 

– реттеуші шаралар сапасы; 

– заң билігі 

– телефондар; 

-компьютерлер; 

– Интернет 

қолданушыла

ры 

– білім беру деңгейі; 

– орта біліммен қамту; 

– жоғары біліммен қамту 

– роялти жҽне 

лицензиялық 

тҿлемдер; 

– патенттер; 

– ғылыми мақалалар 

  

711 

 

Индекстің  есептеу  негізіне  Дүниежүзілікбанктің  ұсынған  «Білімді 

бағалау  ҽдістемесі»  жатады.  Ол  109  құрылымдық  жҽне  сапалық 

кҿрсеткіштердің кешенінен құралып, негізгі 4 топқа біріктірілген 

Білімді  бағалау  ҽдістемесі  екі  негізгі  индексті  ұсынады  –  Білім 

экономикасының индексі (The Knowledge Economy Index - KEI) жҽне Білім 

индексі (The Knowledge Index - KI): 

1. Білім экономикасының индексі –экономикалық жҽне қоғамдық даму 

мақсатында  елдің  білімді  қолдануының  тиімділігін  бағалау  үшін 

қолданылатын  кешенді  кҿрсеткіш.  Ол  белгілі  бір  елдің  білім 

экономикасына  қатысты  даму  деңгейін  сипаттайды.  Бұл  индекс  тҿрт 

субиндекстің орташа мҽні болып табылады. 

2.  Білім  индексі  –  елдің  білімді  тарату,  қабылдау  мен  жасау 

қабілеттіліктерін  бағалау  үшін  қолданылатын  кешенді  экономикалық 

кҿрсеткіш. Ол елдің білімге қатысты ҽлеуетін сипаттайды [3]. 

Үш субиндекстердің орташа шамасы ретінде есептеледі. 

Негізгі субиндекстер келесілер: 

1. Экономикалық жҽне институциональдық режим индексі – тұтастай 

қоғам  мен  экономика  дамитын  шарттар,  экономикалық  жҽне  құқықтық 

орта,  реттеу  сапасы,  бизнестің  дамуы,  қоғам  мен  оның  институттарының 

жаңа білімді жасау мен оны тиімді қолдану қабілеттілігі. 

2. Білім беру индексі – тұрғындардың білімділік деңгейі жҽне білімді 

жасау, қолдану мен тарату икемділіктерінің болуы. Ересек тұрғындардың 

сауаттылық кҿрсеткіштері жҽне басқалар. 

3.  Инновация  индексі  –  құрамына  мамандандырылған  бірлестіктер, 

университеттер,  зерттеу  орталықтары,  компаниялар  енетін  ұлттық 

инновациялық  жүйенің  даму  деңгейі.  Ғылыми  зерттеулер  саласындағы 

ғылыми қызметкерлер саны, ғылыми журналдар саны жҽне тағы басқалар. 

4. Ақпараттық жҽне коммуникативтік технологиялар индексі (АКТ)  – 

ақпаратты қайта жасау мен тиімді таратуға мүмкіндік беретін ақпараттық 

жҽне коммуникативтік инфрақұрылымның даму деңгейі. 

Кҿрсеткіштердің ҽрбір тобы бойынша елдерге 1 ден 10 арасында балл 

қойылады.  Балл  жоғары  болған  сайын,  ел  берілген  критерий  бойынша 

жоғары бағаланады. Есептеуде Жалпы ішкі ҿнім мен Адами даму индексі 

енетін  жалпы  экономикалық  жҽне  ҽлеуметтік  индикаторлар  да  ескеріледі 

[4]. 

2012  жылы  Дүниежүзілікбанктің  зерттеулері  146  мемлекеттер  мен 

аймақтарды қамтыды. (Кесте-1). 

Кесте  1  –  2012  жылы  Дүниежүзілікбанк  ҽдістемесі  бойынша 

есептелген Білім экономикасының индекстері 

Дҽреже

 

∆ 

Елдер 

Индекстер 

Субиндекстер 

KEI 

KI 

экономик

алық 

режим 

Инноваци

ялар 

білі

м 

АКТ 

1 

 Швец

9

9.38 

9.5

9.7

8.

9.49 

712 

 

ия 

.43 

8 

4 

9

2 

2 

+

6 

Финля

ндия 

9

.33 

9.22 

9.6

5 

9.6

6 

8.

7

7 

9.22 

3 

 

Дания 

9

.16 

9.00 

9.6

3 

9.4

9 

8.

6

3 

8.88 

1

0 

-

5 

Швей

цария 

8

.87 

8.65 

9.5

4 

9.8

6 

6.

9

0 

9.20 

5

5 

+

9 

Ресей 

5

.78 

6.96 

2.2

3 

6.9

3 

6.

7

9 

7.16 

7

3 

+

5 

Қазақс

тан 

5

.04 

5.40 

3.9

6 

3.9

7 

6.

9

1 

5.32 

 

Дереккҿз: http://info.worldbank.org 

 

2012  жылғы  зерттеулер  бойынша  Қазақстан  Білім  экономикасының 

индексі  бойынша  73  орынға  тұрақтаған,  экономикалық  жҽне 

институциональдық  режим  корсеткіштерінің  тобы  аясында  тҿмен 

кҿрсеткіштерге  ие,  сонымен  бірге  инновациялық  даму  деңгейі  де 

жеткіліксіз дҽрежеде. 

Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ҽ.Назарбаев    «Қазақстан-

2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты»  атты 

Қазақстан  халқына  Жолдауында  ҽлеуметтік  модернизациялау  саясаты 

нақты  еңбек  ҿнімділігі  негізінде  жүзеге  асырылу  қажет  екенін  атап 

кҿрсетті,  сондай-ақ  Президент  инновациялық  экономиканың  ірге  тасын 

құрауға  ерекше  мҽн  берген.  Олар:  экономикалық  жҽне  ҽлеуметтік 

модернизацияның  біртұтас,  қатар  жүргізілуі;  жаңа  ҿндірістер,  білім  мен 

ғылымның  жаңа  жүйелерін  жасақтау;  қоғамдағы  орташа  тапты 

қалыптастыру;  ҽлеуметтік  қорғау  стратегиясы  бағытынан  ҽлеуметтік 

прогресс  стратегиясына бетбұрыс жасау [7]. 

2000  мен  2009-шы  жылдар  аралығында  Қазақстан  Білім  мен  АКТ 

субиндекстері  бойынша  оң  динамиканы  кҿрсетсе,  ал  инновациялар 

субиндексі бойынша тҿмендеп кеткен (кесте 2). 

 

Кесте  2.  –  2000-2012  жылдардағы  КЕІ,  КІ  индекстері  мен  жекелеген 

субиндекстер бойынша Қазақтан рейтингісі 

 

Кҿрсеткіш 

2012 

2009 

2000 

Дҽреже  Мҽні  Дҽреж

е 

Мҽні  Дҽреже  Мҽні 

713 

 

KEI индексі 

73 

5.04 

72 

5,05 

76 

4,79 

KI индексі 

64 

5.40 

70 

5,48 

66 

5,37 

Экономикалық 

режим 

91 

3.96 

70 

4,70 

104 

3,06 

Инновациялар 

91 

3.97 

92 

3,68 

69 

4,82 

Білім 

41 

6.91 

39 

7,07 

43 

7,10 

АКТ 

68 

5.32 

79 

4,76 

91 

4,19 

Дереккҿз: Knowledge Economy Index (КЕІ) 2009, 2012 Rankings URL: 

http://info.worldbank.org 

  

2012 жылғы нҽтижесі бойынша КЕІ индексі 2009 жылға қарағанда бір 

сатыға  тҿмендеген,  ал  2011  жылға  қарағанда  ҿсім  +5  сатыны  құраған. 

Қазақстандағы  «білім  экономикасының»  даму  деңгейі  мен  динамикасын 

келесі кестеден кҿруге болады (кесте 3) 

Кесте  3    Білім  экономикасы  индексіндегі  Қазақстан  динамикасы  (1995-

2012) 

 

Индекс 

тізімі 

KEI  KI 

Экономикалық 

жҽне 

институционалдық 

режим 

Инновациялар Білім АКТ 

2012 73 

5,04  5,4  3,96 

3,97 

6,91  5,32 

2000 78 

4,58  5,10 3,03 

3,92 

7,20  4,17 

1995 79 

4,93  5,93 1,95 

4,03 

7,26  6,48 

Дүниежүзілікбанк мҽліметтері негізінде:  

http://info.worldbank.org/etools/kam2/KAM_  

Кестеден  кҿретініміздей  Қазақстан    1995-2012  жылдар  аралығында 

индекс  тізімінде  шамалы  жетістікке  ие.  1995  жылы  79-шы  орында  болса, 

2000 жылы 78-ші орын, ал 2012 жылы 73-ші орынға тұрақтаған. 

Қорыта  айтқанда,  жүргізілген  талдаулар  нҽтижесінде  білімге 

негізделген  экономика  ҽлеуметтік-экономикалық  қатынастардың  жаңа 

типін кҿрсетеді деп айтуға болады. Білімнің жинақталуы мен қолданылуы 

экономикалық  дамудың  негізгі  факторлары  жҽне  жаһандық  экономика 

шеңберінде  елдердің  бҽсекелестік  артықшылығы  сипатында  үлкен  мҽнге 

ие болып қалуда. 

«Білім экономикасы» дамуының құраушы факторларына жүргізілген 

талдау  Қазақстанда  ғылыми-зерттеушілік  инновациялық  орталықтарды 

қалыптастыру  мен  білім  саласын  күшейтілген  түрде  дамыту  қажеттігін 

кҿрсетті. 

Елімізде  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған 

мемлекеттік  бағдарламасы,  сонымен  бірге  ҿндіріс  бойынша  «Ҿнімділік-

2020», Қазақстан-2050 стратегиялық бағдарламалары қабылданған. Алдағы 

кезеңде осы бағдарламалардың орындалуын қатаң бақылау жүргізу қажет. 

Сҽйкесінше,  Қазақстанның  бҽсекеге  қабілеттігін  қалыптастыру  мен 

бҽсекеге  қабілетті  отыз  елдің  құрамына  ену  мақсатына  жетуде  ғылыми 

зерттеу  мен  инновациялық  қызметті  жеделдете  дамыту  ҿте  маңызды. 

Ұлттық  инновациялық  жүйені  қалыптастыру  білім  экономикасына  ҿтудің 

714 

 

маңызды  кҿрсеткіші,  ал  ол  ҿз  кезегінде  елдің  бҽсекеге  қабілеттілігін 

жоғарылатудың негізгі бағыты. 

Сонымен  бірге,  Кастельс  моделін  де  ескергеніміз  жҿн.  Ғылым  ҿнеркҽсіп 

ҿндірісінің  тұтас  бҿлігі  жҽне  тікелей  ҿндіргіш  күшке  айналғанда  ғана 

инновациялық  экономика  оңды  нҽтижеге  жеткізеді.  Инновациялар 

ҿндірістік  жҽне  интеллектуалдық  ресурстарды  қатар  пайдалану  арқылы 

жаңа  тауарлар  ҿндіру  мен  қызмет  кҿрсетудің  жолдарын  жҽне  жаңа 

технологиялардың  ҿндіріске  кеңінен  қолдануына  жол  ашады.  Экономика 

тек  қызмет  кҿрсету  саласына  ғана  бейімделмей,  «білім-ҿндіріс»  процесін 

жандандыру қажет. Еліміз индустриалды-аграрлы мемлекет болғандықтан 

инновацияларды  ауылшаруашылығына,  жеңіл  ҿнеркҽсіпке  бағыттау 

маңызды. 

Мұндай  бағыт  интеллектуалдық  ҿнімділікті  кҿтеріп,  ғылыми-техникалық 

жетістіктерді,  ресурстарды  ҿндіріс  факторларына  айналдыруға  мүмкіндік 

береді. 

Резюме 

 

В  статье  рассмотрен  один  из  комплексных  подходов  к  измерению  экономики, 

основанной на знаниях. Показан расчет сводных показателей, таких как Индекс знаний 

(KI) и Индекс экономики знаний (KEI). Дано экономическое обоснование субиндексов 

KEI.  Дана  сравнительная  характеристика  показателей  развития  экономики  знаний  в 

Казахстане  в  сравнении  со  среднемировыми  значениями.  А  также  представлены 

условия и предпосылки формирования экономики знания в Казахстане. 

 

Summary 

 

In the article discusses one of the integrated approaches to measuring an economy based 

on knowledge. Shows the calculation of summary measures such as the Index of Knowledge 

(KI) and the Knowledge Economy Index (KEI). Given the economic justification subindexes 

KEI. The comparative performance characteristics of the knowledge economy in Kazakhstan 

compared  to  the  global  average.  And  also  describes  the  conditions  and  prerequisites  for  the 

formation of the knowledge economy in Kazakhstan

. 

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер 

 

1.  Иродова  Е.  Е.  Экономика  знаний:  попытка  системно-структурного 

анализа. Материалы международной научной конференции "Современное 

образование  и  основы  формирования  «умной  экономики».  Актобе.2008. 

Стр.25. 

2. World Bank. URL: http://www.worldbank.org 

3. Л.Г. Батракова. Методы и показатели измерения экономики знаний 

// Материалы научно-практической конференции «Статистика – регионам: 

состояние, проблемы, перспективы». Росстат. Ярославль. - 2011 

4.Стюарт, Т. Кузьмин, Е. И. ЮНЕСКО и общества знаний для всех / Е. 

И.  Кузьмин,  В.Р.Фирсов  //  Российский  комитет  программы  ЮНЕСКО 

[Электронный ресурс].  2008. 

715 

 

5.Разнодежина  Э.  Н.  Человеческие  ресурсы:  их  роль  и  значение. 

Журнал: Управление экономическими системами. № 1, 2011. Стр.17. 

6.  В.Л.Макаров.  Экономика  знаний:  уроки  для  России  //  Вестник 

Российской академии наук. – Том 73. - №5. – 2003. 

7. 

Қазақстан 

Республикасының 

Президенті 

- 

Елбасы 

Н.Ҽ.Назарбаевтың  «Қазақстан-2050»  Стратегиясы  –  қалыптасқан 

мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты»    атты  Қазақстан  халқына 

Жолдауы.Астана,  Ақорда.  Егемен  Қазақстан.  №  828-831  (27902)  15 

желтоқсан 2012. 

8. А.Джумабеков. Элементы оценки знаний. // Элемент. – 2010. URL: 

http://elementmag.kz.. 

 

жүктеу/скачать 5,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: