Бағдарламасы syllabus семестр 5 оқу аптасынан және 3сессия аптасынан тұрады. Пәннің көлемі кредитті құрайды
-ОЖСӨЖ Есеп беру түрі: конспект жазу СӨЖ тапсырмалары
жүктеу/скачать 472,46 Kb.
|
Лингвистикалық зерттеу әдіснамасы, Дюсембина Г.Е.
- Бұл бет үшін навигация:
- Он бірінші апта №11 дәрістің тақырыбы: Компонентті талдау әдісі Дәрістің топтама-тәсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер)
- 11-практикалық сабақтың тақырыбы: Компонентті талдау әдісі
| 10-ОЖСӨЖ Есеп беру түрі: конспект жазу
СӨЖ тапсырмалары:Ғылымның әдіснамасы деген не? Ғылымның әдіснамасы туралы зерттеу жүргізу Есеп беру түрі: практика жүзінде іске асыру Әдебиеттер (негізгі, қосымша): 1. Лингвистический энциклопедический словарь. М., 1997 2. Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. А., 2002. 3. Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. А., 2005. Он бірінші апта №11 дәрістің тақырыбы: Компонентті талдау әдісі Дәрістің топтама-тәсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Сема–мағынаныңәріқарайбөлінбейтінеңкішібірлігі. Лексика-семантикалық топтың мүшелері арасындағы парадигматикалық байланысты анық көру үшін ғалымдар компонентті талдау әдісін жиі қолданады. Бұл әдіс бойынша сөз мағыналары бірнеше ұсақ элементтерден-семалардантұрадыдепесептейді. Сема (грек. Sema- белгі) - мағынаның әрі қарай бөлінбейтін ең кіші бірлігі. Сема белгіленетін заттардың, болмыс құбылыстарының әр түрлі қырлары мен қасиеттерінің тілдегі қарапайым көрінісі. Тіл білімінде сема терминімен бірге семема, семантикалық көбейткіш, мағыналық компонент сияқты терминдер де қолданылады. О. С. Ахманова семема (Semema) терминіне екі түрлі мағына береді: 1) Парадигмалық қатар мүшелерінің мағыналық жүйесінің ең кіші элементі. 2) Сөз мағынасы, оның заттық мазмұны. Ал сема терминіне: 1) Жүйенің варианты. 2) Синтагмалық қатарға түсіп басқа сөздермен байланысатын мағынаның ең кіші элементі. О. С. Ахманованың пікірінше, біріншіден, сөз мағынаның ең кіші, ары қарай бөлінбейтін бөлшегі және, екіншіден, сөздің объектив дүниемен байланысатын мағыналық элементі. Компонентті талдау әдісі бойынша талдау жасаған ғалымдардың көпшілігі семема сөз мағынасының кіші элементі деп емес, сөздердің мағынасымен тең деп те анықтама беріп жүр. Біз танысқан әдебиеттерде сема мен семемаға берілген басқа да анықтамалар бар. Бірақ біз сема мен семема терминдерін мағына жағынан ажырата қолданушылар жағындамыз. Яғни, біз сема терминін сөздің ең кіші мағыналық бөлшегі деген мәнде қолданамыз. М. Оразов «Қазақ тілінің семантикасы» деген еңбегінде сема мен семеманы, семема мен сөз мағынасын ажыратқанда төмендегі нәрселерге көңіл аудару қажет дейді: 1. Сема мен семема сөз мағынасына байланысты болғанмен, ешқашан толық мағына арқылы берілмейді. 2. Семема семалардың қосындысынан жасалынбайды. Семалар семемалар сияқты өзгеріске түспейді. 3. Семалар объективті дүниеден түйсік арқылы қабылданған информациялармен байланысты болса, семема сол информацияларды қабылдайды. 4. Сема мағынаның ең кішкентай бөлшегі, ары қарай майда бөлшектерге бөлінбейді. Автор жүр етістігін компонентті талдау әдісімен талдап, сөз мағыналарын бір немесе бірнеше семаларға бөлуге болатындығына көз жеткізеді. Жүр етістігінің құрамында автордың пікірінше төмендегідей семалар бар: 1) қозғалу қимылы бар; 2) қозғалған заттың бір орыннан екінші орынға өткендігін білдіреді; 3) қозғалу жерде болады; 4) бағытсыз қозғалысты білдіреді; 5) қозғалыстың темпісінің баяу (жүгіруге қарама–қарсы) болғандығын; 6) процестің созылыңқылығынт.б.білдіреді. Семалардың табиғатын анықтауда ғалымдар арасында бірізділік жоқ. Мысалы, В. Г. Гак семалардың мағынаны қалыптастырудағы рөлін ескере отырып тілдегі семаларды үш топқа бөлген: 1) архисема 2) дифференционалды сема 3) потенциалды сема. Сөздердің лексикалық мағыналарын анықтауда семаларға сүйенгенде мағынаны қалыптастыруға қатысқан семалардың барлығы да сөйлемде қолданылғанда бой көрсете бермейтіндігін ескерген дұрыс. Сондықтан семалардың қызметтерін анықтап, талдаған жөн. В. Г. Гак семаларды үшке бөліп талдағанда олардың осы қызметтеріне сүйенген. Бірақ ғалымдар бұл мәселеде де бір ізді көзқараста емес. Мысалы, В.Г.Гак архисема сөздерді өзара байланыстырып тұратын, оларды белгілі бір лексика-семантикалық топқа біріктіруде негіз болатын сема деп есептесе, дифференциалды семаны сөздердің лексикалық мағынасына негіз болып, бір сөзді екінші бір сөзден бөліп тұратын сема деп көрсетеді. Соңғы кездерде ғалымдар, мысалы О. Н. Селиберстова семалардың төртінші түрі – интеграль семалар бар деген пікірлер айтуда, мысалы. Интеграль семаны анықтауда, әзірге, ауытқулар жоқ және оған берілген анықтамалар да айқын емес. Интеграль сөзі латынның integer (мағынасы бүтін, қалпына келтіру) сөзінен алынған, сондықтан интеграль семаның анықтамасын сөздердің ортақ семасынан іздеген дұрыс. Семалардың түрлері туралы пікірлерді бір жүйеге келтіретін болсақ, онда сөз мағынасындағы семалардың екі түрін ғана ажыратуға болады: 1) Интегралды сема (архисема); 2) Дифференциалды сема. Интегралды сема, салыстырмалы семалар сөздердің лексикалық мағыналарын талдауда жеңілдік туғызғанымен, мағынадағы орны тиянақты болмайды, өзгеріп отырады. Интегралды сема өз қасиеттері жағынан архисемаға жақын болса, салыстырмалы сема дифференциалды семаға жақын тұрады. Зерттеушілердің мақсатына қарай олар бірде архисеманың құрамында, бірде жеке бөлініп алынуы мүмкін. Салыстырмалы сема да дәл осындай бірде дифференциалды сема ретінде, бірде жеке сема ретінде бөлініп алына береді. Егер біз архисема дегенде бірнеше сөздердің мағынасына ортақ, сөздерді белгілі бір лексика - семантикалық топқа біріктіруге себепші болатын сема деген В. Г. Гактың анықтамасы дұрыс дейтін болсақ, онда архисема мен интеграль семаларды ажыратудың қажеті болмайды. Біз өз жұмысымызда «архисема (жалпылаушы сема) бірнеше сөздерге ортақ сема болып саналады да, сөздерді белгілі бір лексика-семантикалық топқа топтастырып тұрады, ал дифференциалды сема (айырушы сема) жеке сөздердің өздеріне тән болады да, оны сол лексика-семантикалық топтың басқа мүшелерінен ажыратып тұратын, сөздердің жеке дербестігін қамтамасыз етіп тұратын сема» деген М.Оразов қағидасын қолдаймыз. Зертеу барысында біз архисема (жалпылаушы сема) және дифференциалды сема (айырушы сема) терминдерін қолданамыз. Сөз мағынасының қалыптасуына қай сема негізгі қызмет атқарады деген заңды сұрақ тууы мүмкін. Қазақ тіл білімінде бұл мәселе әлі арнайы зерттеуобъектісіболғанжоқ. Жалпылаушы семалар мен айырушы семалар сөздің лексикалық мағына құрамына енуі керек, бірақ сөз мағынасын семалардың қосындысы не жиындысына тең деп қарау дұрыс емес. Ситуацияға байланысты бір сема жетекші сема, екінші бір семалар оған қосалқы, көмекші, қызметін атқарып, негізгі мағынаның орталығын жасап тұрған семаны толықтырып тұруы шарт. Қай сөздің мағынасында семалардың саны көп болса, сол сөздің мағынасы жайылыңқы, абстрактылы, көп мағыналы сипатқа ие болады. Компонентті талдау әдісіне О. Н. Селиберстова төмендегідей анықтама береді: «Под компонентным анализом мы понимаем процедуру расщепления на составные части, вычленение которых обусловлено как соотношением элементов внутри отдельного значения (наличие более общих и более частных элементов, т.е. иерархичность), так и соотношением этого значения со значением других языковых единиц». Компонентті талдау шарасында біз лингвистикалық әдебиетте жиі қолданылатын және ең қолайлы «сема» терминін қолданамыз. Семаға объективті сипаттаманы біз В. Г. Гактан табамыз: «Каждая сема представляет собой отражение в сознании носителей данного языка различительных черт, объективно присущих денотату, либо приписываемых ему данной языковой средой и, следовательно, являющихся объективными по отношению к каждому говорящему». Сөйтіп, сөз мағыналарын оларды парадигмадағы басқа бірліктерге қарама-қарсы қою арқылы егжей-тегжейлі қарастыруға болады. №11-практикалық сабақтың тақырыбы: Компонентті талдау әдісі 1)Сема – мағынаның әріқарай бөлінбейтін ең кіші бірлігі2) Сема түрлері жүктеу/скачать 472,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|