Бас редактор с. Ж. Пірəлиев

69
САЛТ-ДƏСТҮР
О НАЦИОНАЛЬНЫХ ОСОБЕННОСТЯХ ЧАЙНЫХ ТРАДИЦИЙ 
НАРОДОВ МИРА
Бегалиева С.Б.- зав.кафедрой русской филологии для 
иностранцев, к.п.н., 
профессор КазНПУ им.Абая
В марте 2010 года кафедра русской фило-
логии  для  иностранцев  совместно  с  кафе-
дрой  национального  воспитания  КазНПУ 
им.Абая провели воспитательное мероприя-
тие на тему «Традиции чайного двора», це-
лью которого явилось знакомство с традици-
ями и культурой разных народов, укрепление 
межнационального согласия и дружбы, фор-
мирование  коммуникативной  компетентно-
сти  студентов,  социально-культурная  адап-
тация иностранных студентов в Республике 
Казахстан,  а  также  популяризация  идей  гу-
манизма  и  интернационализма  кафедрами 
русской  филологии  для    иностранцев  и  на-
ционального воспитания КазНПУ им.Абая.
Чай - это  проверенное  вековой  истори-
ей  средство  объединения  людей.  Этот  уни-
кальный  напиток  прочно  вошел  в  культуру 
многих  стран  мира  как  национальный.  Его 
считают  таковым  в  Китае,  Средней  Азии, 
России.  Оставаясь  самим  собой,  чай  обрел 
у  каждого  из  народов  свои  оригинальные 
традиции. Чай всегда предполагает мирный 
диалог  культур,  мировоззрений.  С  целью 
демонстрации  национальных  чайных  цере-
моний, популяризирующих идеи гуманизма 
и  интернационализма  кафедрами  русской 
филологии для иностранцев и национально-
говоспитания  КазНПУ  им.  Абая  было  про-
ведено  мероприятие  «Чайные  традиции  на-
родов мира».
Вниманию гостям были представлены ки-
тайская, русская, уйгурская, корейская, мон-
гольская и турецкая церемонии заваривания 
и  употребления  чая.  Изюминкой  мероприя-
тия  стала  демонстрация  казахского  обычая 
– «Той бастар», во время которой студенты 
подарили  гостям  и  участникам  оригиналь-
ные сувениры и подарки. Показ каждой це-
ремонии  сопровождался  национальной  му-
зыкой и слайдами по теме выступления.
В  начале  праздника  слово  было  предо-
ставлено  гостям  кафедры  русской  филоло-

70
ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ
гии для иностранцев: заведующей кафедры 
национального  воспитания  доктору  педа-
гогических  наук,  профессору  Толеубековой 
Р.К., рассказавшей о работе своей кафедры.
Первыми  представляли«Чайные  тради-
ции народов мира» студенты-китайцы 1 кур-
са, которые удивительно точно смогли пере-
дать  особое  настроение  китайской  чайной 
церемонии - спокойное  наслаждение  мело-
чами, удовольствие от внимания к деталям и 
тихое очарование внутреннего мира. Главная 
цель китайской чайной традиции - раскрыть 
сущность чая, дать возможность участникам 
действа распробовать все нюансы его вкуса 
и аромата, утверждают студенты-первокурс-
ники.Еще одна интересная особенность тра-
диционной чайной церемонии - на столе нет 
ничего, кроме бамбуковых салфеток, чашек 
и чайников. В Китае чай не просто напиток, 
которым что-либо запивают, а полноправное 
«блюдо»,  в  наслаждении  запахом,  цветом  и 
вкусом  которого  и  есть  смысл  церемоний - 
утверждает  студентка  Чен  Фангфанг.Здесь 
нетпривычных нам чашек или кружек. Сту-
денты  Хан  Юй  и  Чень  Цзинь  используют 
для  церемонии  традиционные,  совсем  ми-
ниатюрные «чайные пары» - ча бей (низкая 
широкая  чашечка,  символ  женского  начала 
Инь),  и  сян  бей  (высокий  узкий  стаканчик, 
символ мужской энергии Ян). После второго 
заваривания (чай настаивается не более двух 
минут), Хан Юй разливает чай в сян бей, за-
тем  накрывает  его  сверху  ча  бэем  и  подает 
гостям. Во время церемонии не принято об-
щаться, тишину нарушает только тихая му-
зыка  и  голос  первокурсника  Су  Дана,  ком-
ментирующего процесс.
Резким  диссонансом  китайской  церемо-
нии  выступала  русская  традиция  чаепития, 
наглядно  подчеркнувшая  различия  нацио-
нальных  характеров  и  культур.  Ведь  в  рус-
ском чаепитии важна компания, потому что 
русская традиция,это прежде всего традиция 
общения  и  традиция  получения  удоволь-
ствия от этого общения, утверждают студен-
ты-иностранцы третьего курса. Эта особен-
ность,  отчасти,  определяет  способ  завари-
вания и подачи чая с пирогами, сладостями, 
сушками и баранками. Русский стол ломился 
от  яств  и  традиционных  чайных  приборов: 
самовар,  блюдца  с  чайными  парами,  сахар-
ница,  тарелочки-розетки  под  варенье,  ва-
зочки,  пироги,  пряники.другое.  Профессор, 
куратор 3 курса, Брулева Флора Григорьевна 
угощала гостей своим фирменным пирогом, 
студенты-иностранцы в русских националь-

71
САЛТ-ДƏСТҮР
ных костюмах в роли хозяев и гостей чайно-
го стола демонстрировали публике русскую 
удаль и гостеприимство под аккомпанемент 
песни «Калинка».
Уйгурское чаепитие гармонично вобрало 
в себя элементы китайской и русской цере-
моний,  что  было  продемонстрировано  сту-
дентами  подготовительного  отделения,  ко-
торые рассказали, что уйгуры обычно пьют 
чай после обильной еды. Во время трапезы 
не  принято  разговаривать  и  обмениваться 
мнениями,  позволительно  лишь  постоянно 
предлагать гостям дополнительные порции. 
Это связано с тем, что уйгуры требователь-
ные дегустаторы пищи. Также как и в китай-
ской  традиции,  здесь  важно  распробовать 
все  нюансы  вкуса  и  распознать  способы  и 
качество  приготовления  оттенка  традици-
онных  блюд.  А  вот  сам  чайный  дастархан 
предполагает более раскрепощенное, актив-
ное общение. Во время подачи чая «син чай» 
стол  заполняется  восточными  сладостями, 
орехами,  курагой,  миндалем  и  др.  Уйгуры 
Семиречья  пьют  соленый  чай,  забеленный 
молоком – «аткян чай», продолжает рассказ 
Жень  Синьян,  демонстрируя  высокий  уро-
вень владения русским языком, несмотря на 
то, что он изучает его всего полгода. Сказал-
ся  высокий  профессионализм  преподавате-
лей языка. Завершает церемонию красивый 
уйгурский танец, в соответствии с традици-
ей уйгуров, при котором общение зачайным 
дастарханом  сопровождается    танцами  и 
песнями.
Принимают чайную эстафету студенты 2 
курса и  слушатели подготовительного отде-
ления,  которые  показывали  корейскую  чай-
ную  церемонию.СтуденткаХи  Джин  пере-
ливает горячую воду в чашу, чайные листья 
–  как  правило,  используется  зелёный  чай – 
засыпает в чайник. После этого листья зали-
ваются  водой,  которая  очень  быстро  слива-
ется – таким образом, листья промываются 
и немного раскрываются, говорит студентка 
2 курса Цуй Мин Мэй. После того, как чай 
полностью  заварился,  Хи  Джин  разливает 
чай по чашкам. Участники церемонии ждут, 
пока Хи Джин, хозяйка, заберёт свою чашку 
и только после этого они могут взять свои. 
Особый колорит Кореи передает мелодичная 
корейская  музыка,  корейские  чайные  при-
надлежности, национальные костюмы и ри-
туалы в исполнении студентовкорейцев.
Совершенно  иную  атмосферу  создали 
студенты  из  Монголии.Монголы  крайне 
дружелюбные и гостеприимные люди. Зако-
ны  степи,  обязывающие  помогать  путнику, 
здесь соблюдаются безукоризненно – расска-

72
ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ
зывает студентка 4 курса Чулуунэрдэнэн Чу-
луунбаатар. Обычно гостя, даже просто про-
езжего человека, приглашают в дом, устраи-
вают продолжительную чайную церемонию 
с  угощением  и  неторопливой,  степенной 
беседой. «Основными  компонентами  мон-
гольского  чая,  продолжает  рассказ  сокурс-
ницы  Нуртай  улы  Арын, - являются:  зеле-
ный кирпичный чай, молоко, масло, мука и 
соль». В зависимости от национального рай-
она,  где  употребляется  чай  по-монгольски, 
все  его  элементы,  кроме  кирпичного  чая, 
могут  варьироваться.  Иногда  наряду  с  со-
лью кладется черный перец горошком (горь-
кий)  из  расчета  одно  зернышко  на  стакан. 
Пока Арын рассказывает нам о монгольском 
чае,Чулуунэрдэнэн  Чулуунбаатар  заварива-
етчай и угощает им присутствующих.
Турецкую чайную традицию представля-
ли студенты 3 курса Исбилир Иса и Дикмен 
Халил. Рассказ Халила о чаепитии на Роди-
не, с неизменным турецким темпераментом, 
воодушевлением  и  азартом  привлек  вни-
мание всего зала.Черный чай в Турции, ут-
верждает Дикмен Халил, пьют повсеместно, 
его  заваривают  особым  образом.  Турецкий 
чай – это  ароматный  черный  чай,  который 
заваривают очень крепко и подают в неболь-
ших  стеклянных  стаканах  тюльпанообраз-
ной  формы.  Чай  подается  таким  горячим, 
что  стаканы  приходится  держать  за  самый 
верх,  чтобы  не  обжечь  пальцы.  В  турецкий 
чай можно положить сахар, но молоко в него 
никогда  не  добавляют.  После  того,  как  чай 
будет заварен, его следует выпить в течение 
получаса.  В  конце  своего  рассказастуденты 
исполнили романтичнуютурецкую песню.
Завершали  экскурсию  по  чайным  тра-
дициям  мира  студенты  подготовительного 
отделения,  демонстрировавшие  казахскую 
церемонию«Той бастар». Девушки в наци-
ональных  костюмах  под  казахскую  музы-
ку  торжественно  вышли  на  середину  зала. 
Слушательница  подготовительного  отделе-
ния  Ван  Вэй  Вэй  отметила,  что  Казахстан 
–  это  особая  земля - земля  легенд,  сказа-
ний,  место  возрождения  и  гибели  великих 
империй;земля, по которой кочевали племе-
на.  Сю  И  выделила,  что  Казахстан  являлся 
связующим  звеном  между  Востоком  и  За-
падом.  А  сами  казахи – свободолюбивые  и 
любящие  мир  люди,удивляющие  своей  ще-
дростью и гостеприимством.
Рассказав немного о казахском обычаеТой 
бастар, студенты в символическом коржуне 
в виде миниатюрной копии юрты, раздали го-
стям подарки и сувениры. Студент Нуртайулы 
Арын в соответствии с традициями произнес 
бата, пожелав всем мира и благосостояния.

73
ДІН ЖƏНЕ ДІЛ
Присутствующие  с  большим  интересом 
воспринимали  информацию  о  чаепитие  Но 
самым  важным  в  работе  с  иностранными 
студентами  был  сам  процесс  подготовки 
этого мероприятия, когда с помощью препо-
давателей студенты совершенствовали свои 
навыки  произношения  на  русском  и  казах-
ском  языках,  тренировались  в  правильном 
интонировании речи в сценических действи-
ях.
В конце мероприятия компетентное жюри 
отметило  лучшие  выступления  студентов  и 
наградило их ценными призами и подарками.
В заключении хотелось бы отметить, что 
студенты  иностранцы  под  руководством 
преподавателей  сумели  организовать  за-
мечательный  праздник  традиций  и  обрядов 
разных  народов  мира.  Гостей  впечатлила 
высокая  организация  праздника,  хороший 
уровень  владения  студентами-иностранца-
ми  русским  и  казахским  языками,  широкое 
применение  разнообразных  технических 
средств. Студенты-иностранцы еще раз под-
твердили, что чайный обряд– ключ к пони-
манию  национального  характера  и  объеди-
нению людей разных народностей.
Резюме
Мақалада  автор  əлем  халықтарының  шайханалық  дəстүрлерінің  ұлттық  ерекшелiктерi 
туралы айтады.
Summary
The authortells aboutthe national characteristics ofthe teatraditions of the peoplesof the world.
ИМАНДЫЛЫҚ – ЕҢ ҰЛЫ ҚАСИЕТ
Ермек-Мұқан-Ғали –тарихшы
Имандылық  деген  сөз  қазақ  халқының 
ұғы мында  тек  діни  мағынаны  білдіріп  қой-
майды,  сонымен  қатар,  ол  адамгершілік, 
ар-ұят  деген  мағынаны  білдіреді.  Егер  де, 
адам ның ар-ұяты жоғары болса, ондай адам-
ды халқымыз иман жүзді деп оған сеніммен 
қарап, қадір тұтқан, ал егер де, ол ар-ұяттан 
ада, арсыз болса, ондай адамды имансыз деп 
одан  түңіліп,  оған  сенбейтін  болған.  Яғни, 
иман дылық – қазақ халқы үшін адамгершілік 
қасиетінің ең жоғарғы белгісі. Ендеше, кімде 
–кім өзінің адамгершілік қасиетін сақтағысы 
келсе, ол бірінші кезекте жеке басының ар-
ұятын таза ұстауға ұмтылуы тиіс. Сондықтан 
да,  əр  адамда  нұрлы  ой,  ақ  ниет,  қанағатты 
құлқын басым болуы керек.
Əрине, əрбір ата-ана өзінің баласын əдеп-
ті, арлы, адамгершілігі жоғары адам болуын 
қалайды  жəне  сондай  болып  өсуіне  мүм-
кіншілігінше тəрбие беруге тырысады. Бірақ 
та,  бұл  мақсатқа  екінің  бірі  жете  бермейді. 
Бір отбасында тəрбиеленген ағайынды бала-
лар өсе келе адамгершілік дəрежесі əртүрлі 
деңгейдегі  азамат  болып  өседі.  Мұндайда 
қазақ: «Бір биеден ала да туады, құла да ту-
ады» деген. Яғни адамгершілік тек тəрбиеге 
ғана байланысты емес, оның басқа да себеп-
тері бар екен. Ендеше ол қандай себеп жəне 
оны қайткенде түзетуге болады? Бұл əрине, 
қазіргі  психология,  педогогика,  социо логия 
ғылымдарының алдында тұр ған басты сұрақ. 
Біздің  мақсатымыз,  тек  жеке  тұлғалардың 

74
ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ
адамгершілік қасиетін біліп қана қою емес, 
сонымен қатар жалпы қоғамдағы моральдық 
құндылықтардың  даму  дəрежесі  туралы 
болуға тиіс.
Шынын  айту  керек,  қазіргі  кезде  біздің 
адамдардан имандылық, ізгілік, инабаттылық 
қасиеттер азайып барады, оның орнына қа-
ты гездік,  зұлымдық,  қайырымсыздық  күн-
нен-күнге күш алуда деген сөздерді көп ести-
міз  жəне  бұл  негізсіз  де  емес.  Оған  дəлел, 
қоға мымыздағы  күнде  болып  жатқан  түрлі 
қылмыстар  мен  зиянды  əдеттердің  көбейіп 
отырғаны.  Осының  бəрі  айналып  келген-
де  адам  бойындағы  имандылық  қасиетінің 
жетіспегендігіне келіп саяды.
Қазақта «адам күні адаммен» дейді. Яғни 
адамға жақсылық істейтін де, жамандық іс-
тейтін де адам. Себебі жер бетіндегі жан-жа-
нуардың ең құдіреттісі де, ең күштісі де, ең 
айлакері  де,  ол – адам.  Сондықтан  адамға 
адам нан басқа ештеңе де зиян келтіре алмай-
ды. Адам жақсы іс істесе де, жаман іс істесе 
де  ақылмен  ойланып  істейді.  Ендеше  олар-
ды жаман істен сақтандырып, жақсы іске ба-
стайтын олардың ар-ұяты болуы керек.
Адамның  ары  таза,  көңілі  ақ,  ниеті  түзу 
болса,  ол  еш  уақытта  адамдарға  жамандық 
ойламайды жəне қылмыс жасауға бармайды. 
Ендеше,  қылмыспен  күресудің  бірден-бір 
дұрыс  жолы,  ол  адамдарды  имандылыққа 
тəр биелеу екен.
Кеңес заманында, коммунистік идеология 
үстемдік құрып тұрған кезде имандылықты 
діни ұғым деп қарап, оны айтуға тыйым сал-
ды  жəне  имандылықты  уағыздаушы  қожа-
молдаларға қуғын көрсетті.
Ендігі мақсат, осы олқылықтардың орнын 
толтыру  үшін  қайтадан  діни  қағидаларды 
халық  арасында  ашық  жəне  кеңінен  наси-
хаттау, сол арқылы адамдардың ар-намысын 
оятып,  оларды  имандылық  жолына  баулу. 
Еліміз  егемендігін  алғаннан  кейін,  діни  на-
ным дарға  кеңшілік  жасалып,  көп  жерлерде 
мешіттер салынып, адамдар иман дылық жо-
лына  бет  бұра  бастады.  Бірақ,  онда  қызмет 
істейтін  имам,  молдалардың  сауа тының  аз-
дығынан  кейбіреулері  оны  күнделікті  күн-
көріс  көзіне  айналдырып,  дініміздің  қа дір-
қасиетіне  нұқсан  келтіруде.  Соның  сал да-
рынан  кейбір  адамдар  басқа  діндерге  мо-
йын сұнуда.  Алдағы  уақытта  осы  айтылған 
кемшіліктерді жою үшін, біз жаңа өмір сал-
тымызбен өмір сүруге тиіспіз.
Жаңа өмір салтымыздың негізгі принципі 
«имандылықты сақтап, заңды орындап, пара-
сатты өмір сүру». Егер де, біз осы қағиданы 
басшылыққа  алып,  өмір  сүретін  болсақ 
жəне болашақ ұрпағымыздың санасына оны 
сіңіре  білсек,  еліміздің  келешек  тағдырына 
зор сеніммен қарауға болады.
Құран-Кəрімде  иман  сөзі 336 рет  қай-
таланады  екен,  яғни  бұл  Алла  Тағаланың 
адам зат баласына иман келтіруді өте жауап-
кер шілікпен  міндеттегенін  көрсетеді.  Иман 
сөзі  қазақ  тілінде  сенім  деген  мағынаны 
біл ді реді.  Ол  Алла  Тағалаға,  періштелерге, 
Құран ға,  пайғамбарға  жəне  ақирет  күніне 
сену.
Сонымен  қатар,  иман  мұсылман  үшін 
бес  парыздың  бірі  жəне  қазақтар  біреудің 
жа қын-жуығы  қайтыс  болса,  оған  көңіл 
айт  қанда  «ақыры  қайырлы  болсын,  иман-
ды  болсын»  деп  жатады.  Мұның  бəрі  діни 
мағы нада  айтылатын  сөздер.  Сондықтан  да 
кешегі  атеистік  заманда  біздің  елде  иман 
сөзін  ауызға  алуға  тыйым  салынған  бола-
тын.  Бірақ  та  қазақ  ұғымында  имандылық 
тек  діни  мағынада  айтылмайды,  сонымен 
қат ар,ол  адамның  адамгершілік  қасиетіне, 
ар-ұятына,  мінез-құлқына  баға  берген-
де  айтылатын  сөз.  Егер  де  адам  инабатты, 
ізет  ті,  қайырымды  болса,  оны  иманды  деп 
құрметтеп,  ал  егер  де  ол  арсыз,  ождансыз, 
дөрекі  болса  имансыз  деп  ондай  адамға 
сақтықпен  қараған.  Біз  адамның  өмірдегі 
басты  міндеті – «АДАМ»  деген  құрметті 
атаққа кір келтірмей, оны жоғары ұстау деп 
білсек,  имандылық  адамның  адамгершілік 
қасиетін анықтайтын киелі сөз. Олай болса, 
имандылық  адамға  ол  дүниеде  де,  бұл  дү-
ниеде де қажетті əрі қасиетті сөз екен.
Біз ауыз екі сөйлегенде имандылық сөзін 
ауызға  көп  алғанымызбен,  оның  ғылыми 
мағы насын  осы  кезге  дейін  анықтадық  деп 

75
ДІН ЖƏНЕ ДІЛ
айта алмаймыз. Егер де біз имандылық қазақ 
ұғымында  адамның  моральдық  қасиетін 
анықтайтын  сөз  деп  түсінсек,  ал  орысша 
“нравственный“  сөзінің  баламасы  болып 
шығады.
Əрине,  дінге  шын  көңілімен  иланатын 
адамдар  имандылықты  сақтап,  мейірбанды 
болып, əдептілікті пір тұтатыны анық. Діннің 
басты  қағидалары – адамдарға  қайырымды 
болу,  басқаларға  қиянат  жасамау,  ғайбат 
сөз  айтып  адамдардың  намысын  қорламау. 
Ұрлық-қарлық  жасап,  басқаларға  өтірік  ай-
тып, алдап-арбамау, жетім-жесірді налытпау, 
мүгедектерге  қайыр-садақа  беру,  ата-ананы 
ардақ тұту, туған-туыстарға бауырмал болу.
Адамдар  өмірде  дінге  сеніп,  оның  қағи-
да ла рын  бұлжытпай  орындауға  тырысса, 
қоғамда  имандылық  үстемдік  құрып,  адам-
дардың  арасында  түсінушілік  орнап,  қыл-
мыс  азайып,  зұлымдыққа  орын  қалмаған 
болар  еді.  Бірақ  та  адамның  дінге  сенуі  ол 
əрбір адамның дүниетанымына, өмірге көз-
қара сына,  ниетіне  байланысты.  Былайша 
айт қан да,  ол  əркімнің  көңіл  қалауы  мен 
еркі.  Сондықтан  да  имандылықты  бір  ғана 
дінмен  байланыстырып  қоюға  болмайды. 
Егер де адам дінге сенбегеннің өзінде оның 
адамгершілік  қасиетті  жоғары  ұстап  өмір 
сүруі  парыз,  себебі  оның  бойында  намы-
сы мен ар-ұяты болуға тиіс. Қазақта адамға 
иманды  немесе  имансыз  деп  баға  бергенде 
оның осы ар-ұятының деңгейіне қарай айы-
рады.
Өмірде əділетті қоғам құру бұл əрбір дə-
уірдегі  өмір  сүрген  адамдардың  алдына 
қойған  басты  мақсаты.  Бірақ  та  бұған  қол 
жеткізу  оңай  емес,  себебі  ол  сол  заман да 
өмір сүрген адамдардың имандылық қасиет-
терінің даму деңгейіне байланысты. Ал, жеке 
тұлғаларды имандылыққа тəрбиелеу бұл өте 
күрделі, көп қырлы, əрі қарама-қайшылыққа 
толы  процесс.  Олай  болса,  адамдардың 
имандылық қасиетінің қаншалықты жоғары 
екенін қалай білуге болады?
Біз  адамның  бойында  басты-басты  бес 
қасиет  бар  деп  есептейміз.  Олардың  осы 
қасиеттеріне қарап, кімнің кім екенін білуге 
болады.  Ол  қасиеттер – сана,  иман,  рух, 
мінез,  нəпсі.  Осы  қасиеттердің  қайсысы 
адам  бойында  басым  болса,  адам  да  соған 
бейімделіп  өмір  сүреді.  Əрине,  осы  айтыл-
ған  қасиеттердің  бəрі  де  əркімнің  бойы-
нан табылуы мүмкін, бірақ та оның кейбірі 
бас қаларына  қарағанда  басымдау  келеді. 
Мысалы,  адамның  саналылығы – ақылы 
мен  білімінің  молдығын;  имандылылығы – 
арының  тазалығы  мен  жүрегінің  қа йы рым-
дылығын;  рухының  күштілігі – жігері  мен 
қабілетінің  молдығын;  мінезінің  жайдар-
лылығы – көңілі мен ниетінің ақты ғын; нəп-
сі сінің қанағаттылығы – құл қы ны ның ныса-
пшылдығын  көрсетеді.  Осы  қа сиет теріне 
қарай адамның өмірде де бір нəр сеге қабілеті 
жоғары болады жəне ол сол бейімділігіне бай-
ланысты мамандық таң дауға тырысады. Егер 
де саналы болса – ғылыммен; иманды болса 
– ұстаздықпен; рухты болса – ел басқарумен; 
мінезді  болса–  əн-күй  өнерімен;  нəпсісі  ба-
сым  болса – шаруашылықпен  айналысып 
де ген дей...  Бірақ  та  бұдан  осы  қасиеттер 
бойына дарыған адамдардың бəрі де жақсы 
адамдар деген түсінік тумауы керек. Мүмкін 
ол  ақылды  немесе  шығармашылықпен  ай-
налысатын  дарынды  адам  болуы  мүмкін, 
бірақ та оның имандылығы, ар-ұяты аз адам 
болса,  басқа  адамдарға  пайдасынан  гөрі 
зияны  көбірек  тиюі  мүмкін.  Қоғам  ішінде 
қылмыстың  көбеюі,  жаман  əдеттердің  тый-
ылмауы,  əділетсіздіктің  жиі  кездесуі,  осы 
имандылықтың  жетіспеушілігінен  болатын 
жағдай.
Адамдар бейбіт-тату өмір сүрудің орнына 
бір-бірімен  айтысып,  көмектесудің  орнына 
күш  қолданып,  адам  өлтіріп,  қайырымды 
болудың орнына басқаға немқұрайлы қарап, 
көреалмаушылық  басым  түсіп  жатады. 
Адамдардың бір-бірімен түсініспеушілігінің 
салдарынан  дау-дамай  туындап,  оның  аяғы 
егеске, ұрыс-керіске, соғысқа апарып соғады. 
Мұның  бəрі  адамдардың  сол  өмірде  қалай 
өмір  сүретінін,  олардың  мінез-құлығы  мен 
арының  арасындағы  байланыстың  қандай 
дең гейде  екенін,  олардың  материалдық  же-
тіс тікке  жетеміз  деп  жүріп  рухани  құнды-

76
ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ
лықты  ұмытып  кетуінің  салдарынан  болып 
жатады.  Бұдан  шығатын  қорытынды – біз 
қоғамымызда  имандылық  орнатқымыз  кел-
се,  оны  əр  жеке  адамның  ар-ұятынан  ба-
стау  керектігіне  көзіміз  жетеді.  Олай  бол-
са, «Қайткенде  адам  бойына  имандылықты 
көбірек  дарытуға  болады?»  деген  сұрақ  ту-
ындайды.
Имандылық  адам  бойына  өмірде  көру, 
есту, сезу арқылы, яғни күнделікті өмір салты 
ар қылы дариды. Егер де оны қоршаған орта, 
оның санасына жағымды əсер етсе, жастар 
да соған еліктеп, оның көңілінде - көрсем, 
білсем екен деген қызығушылық пайда бо-
лып, айналасындағы қоршаған адамдардың 
жақсы  мінез-құлқынан,  инабатты  қарым-
қатынасынан,  ізгілікті  іс-əрекетінен  өнеге 
алып,  сол  арқылы  дүниетанымы,  өмірге 
көз   қарасы қалыптасып, жақсы адам болып 
өсуге ұмтылады. Сонымен қатар əр халық-
тың өмір салты арқылы тарихи қалыптасқан 
моральдық  дəстүрлері  болады  жəне  иман-
дылық  құндылықтар  əрбір  қоғамның 
қабыл даған заңдарында, діни нанымдарын-
да, əдеби философиялық шығармаларында, 
өне рін де  көрініс  туып,  сол  арқылы  адам-
дардың  имандылық  принциптері  қалып-
тасады.
Əрбір  халықтың  имандылық  дəстүрі  от-
басында сақталып, дамып жəне ол бір ұрпақ-
тан екінші ұрпаққа осы отбасының тəрбиесі 
арқылы беріліп отырады. Отбасы тəрбиесінің 
жасөспірімдердің  мінез-құл қына,  көңіл-кү-
йіне  тигізетін  əсері  өте  зор.  Өйткені  отба-
сында  жасөспірімдердің  тұрмыс-тіршілігі, 
руха ни мəдениеті, адамдармен қатынасы қа-
лып  тасады.  Сол  себепті  отбасында  қандай 
үлгі-өнеге алса, болашақта ол сол алған тəр-
биесіне  лайық  адам  болып  өседі.  Отбасы 
мүшелерінің  əрқайсысы  өз  рөлдерін  біліп, 
соны  дұрыс  атқарып  отырса,  ол  отбасында 
əркез  түсінушілік,  сыйластық,  үйлесімдік 
болады. Қоғамдағы имандылық жағдай көбі-
не  осы  отбасындағы  тəлім-тəрбиеге  байла-
нысты қалыптасады.
Қазіргі кезде мектеп қабырғасын көріп, 
сонан  тəрбие-білім  алмайтын  жасөспірім 
жоқ десе де болады. Ендеше біз мектептегі 
тəрбие жұмысына аса көп мəн беріп, оған 
өте  жауапкершілікпен  қарауымыз  керек. 
Ал,  шын  мəніне  келгенде,  ол  қандай  ма-
ман дықтың  адамы  болмасын,  бəрібір  бі-
рін ші  кезекте  адамгершілігі  мол  адам  бо-
луы  керек.  Олай  болса,  оқу  орындарында 
имандылық  тəрбиесі  бəрінен  де  жоғары 
тұруға тиіс. 
Негізінен  қоғамдық  сананы  қалыптас-
тырып, адамдарды имандылыққа тəрбие лей-
тін қоғамдық ақпарат құралдары болуға тиіс. 
Бұрындары  бізде  шығатын  газет-журнал-
дардың,  радио-телевизияның 80-90 пайызы 
орыс тілінде жəне олардың насихаттайтын-
дары  батыстық  өмір  салты  болып  келсе, 
қазір 50 де 50 пайызбен теңесіп отыр. Деген-
мен  де,  осы  қазақша  бағдарламалар  көбіне 
елге  қолайсыз  уақытта  беріліп  жүр  (түнгі 
12-ден  кейін  дегендей).  Ал  қалғандарының 
көбі  атыс-шабыс,  зорлық-зомбылық,  наша-
қорлық,  маскүнемдік,  əйел  зорлау  сияқты 
жастардың  психологиясына  кері  əсер  етіп, 
оларды  имансыздыққа,  қатыгездікке,  дөре-
кілікке  үйрететін  өте  зиянды  материалдар. 
Оларды  бақылауға  алып,  жастарға  теріс 
тəрбие  беретін  көріністерге  тыйым  салып, 
өзіміздің  ұлттық  құндылықтарымызды  на-
сихаттайтын  əділ  талап  үкімет  тарапынан 
болмай отыр.  
Адамның  бойында  имандылық  болмаса, 
ол  қанша  жерден  талантты,  дарынды  тұл ға 
болса  да,  оны  рухани  мəдениетті  адам  деп 
айта  алмаймыз.  Себебі  имандылық  адам-
ның  адамгершілік  қасиетінің  басты  кепілі. 
Сол  себепті  имандылық  жоқ  жерде  көркем 
мінез  бен  парасаттылық  туралы  сөз  қозғау 
мүмкін  емес.  Олай  болса,  əрбір  адам  өзін 
иман дылыққа тəрбиелегісі келсе, оның ойы, 
сөзі,  ісі  бəрі  имандылық  қағидаларына  сай 
болуы керек. Сонда ғана адамзаттың ғасыр-
лар  бойы  армандаған  əділетті  қоғамын 
құрып,  отанымызда  салауатты  өмір  салтын 
орнатып,  осы  қоғамда  өмір  сүріп  жатқан 
қазіргі замандастарымыздың қолын бақытқа 
жеткізіп,  болашақ  ұрпағымыздың  əділетті 
қоғамда өмір сүруіне жағдай жасаймыз.

77
ҰЛТТЫҚ ТҰЛҒА
Резюме
В статье автор раскрывает смысл понятия гуманности, а также, отмечаеть самые важные 
качества гуманности.
Summary
In the article, the author reveals the meaning of the concept of humanity, as well as notes, the 
most important qualities of humanity.

жүктеу/скачать 2,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: