Білім беру бағдарламасы: 6В07302 «Геодезия және картография»

жүктеу/скачать 2,7 Mb. бет 15/29 Дата 30.09.2022 өлшемі 2,7 Mb. #41000 түрі Білім беру бағдарламасы

Бұл бет үшін навигация:

• НЬЮТОН

Қосымшалар

Атаулар	Белгілер
	Орыс	Халықаралық
1 000 000 000 000 000 000= 1018	экса	Э	Е
1000 000 000 000 000= 10 15	пета	П	Р
1000 000 000 000=1012	тера	Т	Т
1 000 000 000= 109	гига	Г	G
1000 000= 106	мега	М	М
1 000= 103	кило	к	k
100=102	гекто	г	h
10=101	дека	да	da
0,1 = 10-1	деци	д	d
0,01 = 10-2	санти	с	с
0,001 = 10-3	милли	м	m
0,000001 = 10-6	микро	мк	
0,000 000 001 =10-9	нано	н	n
0,000 000 000 001 =10-12	пико	п	р
0,000 000 000 000 001 = 10-15	фемто	ф	f
0,000000000000000001 = 10-18	атто	а	a

СГС жүйесінің бірліктері
СГС (сантиметр — грамм — секунда) жүйе бірлігі теориялық физика да әзірше өзіннің физикалық шамалардың жүйе бірлігің сақтап келеді. Осы жүйенің бір негізгі бірлігі – секунда ғана Халықаралық жүйенің уақыттың негізгі бірлікпен келіседі, ал қалған екі негізгі бірліктер Халықаралық жүйе бірлігіне салыстырғанда үлесі болып табылады. Бірақ та СГС жүйені Халықаралық жүйенің туынды немесе үлесі ретінде қарастыруға болмайды. Біріншіден, негізгі бірліктердің қатынасы бірдей емесе (0,01; 0,001; 1). Екіншіден, электрлік және магниттік шамалар үшін СГС бірліктерін құру кезде, заңды түрде, электромагнетизм теңдеуін тиімсіз түрде қолдаңған.

1.3-кесте – СИ жүйесінің СГС жүйесі мен байланысы

Шамалар	СИ жүйесінің бірліктердің атауы	СГС жүйесінің бірліктердің атауы	СИ жүйесіндегі бірліктер шамалар
Күші	НЬЮТОН	дина	10-5Н
Жұмыс, энергия	джоуль	эрг	10-7 Дж
Динамикалық тұтқырлығы	паскаль- секунда	пуаз	0,1 Па с
Кинематикалық тұтқырлығы	кв. метр на сек.	стоке	10-4 м2/с
Магниттік ағымы	вебер	максвелл	10-8 Вб
Магниттік индукциясы	тесла	гаусс	10-4 Т

Усынылатын әдебиеттер

1 Крылова Г.Д., Основы стандартизации, сертификации и метрологии. – М.: “Аудит”, 1999. – 462с.
2 Шишкин И.Ф., Теоретическая метрология. – М.: Изд-во стандартов, 1990. – 252с.
3 Сергеев А.Г., Латышев М.В., Сертификация. Учебное пособие. – Изд-во С32. М.: Логос, 2001. – 462с.
4 “Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы” Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 7 маусымдағы Заңы, Астана қ.

СДЖ арналған бақылау тапсырмасы (1 тақырып, 2 дәріс) [5,8,9,14] (1 сағат)

ҚР өлшем бірлігін қамтамасыз ететін мемлекеттік жүйесінің негіздер


5 ДӘРІС Өлшеу құралдарының түрлері

Шама бірліктерін тәжірибелік өлшеу үшін нормаланған қателіктері бар техникалық құралдары қолданылады және оларды өлшеу құралдар деп атайды. Өлшеу құралдарына өлшем, өлшеу аспаптары, өлшеу қондырғылары мен жүйелері, өлшеу саймандары кіреді.

Өлшем – деп физикалық шаманың берілген мөлшерін ұдайы өндіруге арналған өлшеу құралын атайды. Аталған өлшеу құралына гари, метрдің соңғы ұзындықтар және т.с.с. кіреді. Тәжірибеде бір мағыналы мен көп мағыналы өлшемдер, сондай-ақ терім (набор) және дүкендік өлшемдер қолданылады. Бір мағыналы өлшемі тек ғана бір мөлшердің шамасын келтіреді (гиря). Көп мағыналы өлшемі бір неше физикалық шаманың мөлшерін келтіреді. Мысалы, миллиметрлік сызығыш заттың ұзындығын сантиметрмен және миллиметрмен көрсете алатын мүмкіншілігі бар.
Терім (набор) және дүкендік (магазины) өлшемдері шаманың аралық жиынтық мәндерін алуға арналған бір мағыналы немесе көп мағыналы өлшемдердің бірлестігі болып табылады. Терім өлшемі әр түрлі мөлшердегі бір текті өлшемнің кешені болып табылады, ол оларды керекті үйлесімге қолдануға мүмкіншілігі береді, мысалы, зертханалық тараз тастарын (гиряларды) теру. Дүкендік өлшемдер – деп құрастырушы дүкендік өлшемдерді керекті үйлесімге байланыстыратын есептеу құрылғы мен байланысты, қол немесе автомат қосқыштары арқылы қосу мүмкіншілігі алдын-ала қарастырылған, бір тұтас механикалық конструкцияға біріктірген өлшемдердің үйлесімі. Осындай принціппен электр кедергінің дүкендер құрыған.
Бір мағыналы өлшемдерге стандартты үлгілер мен стандартты заттар кіреді. Стандартты үлгілер – деп белгілі сипаттаманың сандық мәнін анықтау мақсаты мен метрологиялық аттестациядан өтетін, лайықты түрде жасалатын заттың (материалдың) сынабын айтады. Осы сипаттамасы (немесе қасиеті) белгіленген сыртқы ортадағы мәні белгілі шамасы болып табылады. Осындай үлгіге мысалы, әртүрлі минералдың осы шамашартын анықтауға арналған, нақты беріктік мәні мен минералдар терімі (Моос шкаласы) кіреді.
Стандартты үлгілерге мысалы, МТШ-90 халықаралық температура шкаласы бойынша 419,527 температураны келтіруге арналған таза цинкінің үлгісі болып табылады
Өлшемдерді қолдану кезінде номинальді және нақты өлшем мәндерді, сондай-ақ өлшем қателік және оның топтығын еске алу қажет. Номинальді деп оған көрсетілген өлшем мәнін айтады. Өлшемнің нақты мәні деп арнай эталондарды қолданып жасалынған, жоғары дәлдікті өлшемнің нәтижесі ретінде арнайы куәлікке белгіленген өлшемі болу қажет.
Номинальді және нақты мәннің арасындағы айрымын өлшем қателігі деп атайды. Кері таңба мен шыққан қателігі өлшемнің белгіленген номинальді мәніне түзету еңгізу болып табылады. Аттестация (тексеріс) кезінде сол сияқты қателіктер болу мүмкін, өлшемдері дәрежелерге (1-ші, 2-ші, 3-ші және т.с.с. дәрежелер) бөлінеді және оларды өлшем құралдарын тексеруге қолданатын дәреже эталондар (үлгілі өлшеу құралдар) деп атайды. Өлшем қателік шамасы техникалық өлшемдеріне қолданылатын, өлшемдерді класқа (немесе топқа) бөлуге қызмет етеді.

жүктеу/скачать 2,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: