Білім беру бағдарламасы: 6В07302 «Геодезия және картография»
Осы бірлік жүйесін абсолюттік деп атайды
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
umkd geodeziyal k olsheulerdi metrologiyal k kamtamass z etu
- Бұл бет үшін навигация:
- Халықаралық СИ бірлік жүйесі
| Осы бірлік жүйесін абсолюттік деп атайды.
1881 ж. физикалық шамалардың бірлік жүйесі СГС қабылдаңған, оның негізгі жүйелері: сантиметр – ұзындық бірлігі, грмм – салмақ бірлігі, секунда – уақыт бірлігі. Жүйенің туынды бірліктер ретінде күш бірлігі – килограмм-күш және жұмыс бірлігі – эрг болды. СГС жүйесінің ыңғайсыздығы көптеген бірліктерді, басқа жүйелерде олардың қатынасын анықтау үшін есептеулерге қиыншылық туғыза бастады. ХХ ғ. басында итальяндық ғалым Джорджи, МКСА аталған және дүние жүзінде кен таралған тағы бір бірлік жүйесін ұсынды. Осы жүйенің негізгі бірліктері: метр, килограмм, секунда, ампер (тоқтың күш бірлігі), ал туындылар: күш бірлік — ньютон, энергия бірлік — джоуль, қуат бірлік — ватт. Халықаралық аспектіндегі өлшем бірлігіне талпынатын басқалай ұсыныстар да болды. Сонда да қазіргі кезде тарихы өлшем бірліктерді қолданатын елдер де бар. АҚШ, Канада да негізгі салмақ бірліктер фунт, оның мөлшері “британдық империя өлшем” және “ескі винчерстік өлшемінде” әр түрлі. Дүние жүзінде ең кен таралған жүйесі Халықаралық СИ бірлік жүйесі. Физикалық шамалардың халықаралық бірлік жүйесі1954 ж. салмақ және өлшем бойынша бас конференцияда (С және ӨБК) халықаралық қатынастарында қолданылатын физикалық шамалардың алты негізгі бірліктерді анықтады. Олар: метр, килограм, секунда, ампер, Кельвин градусы және шам (свнча). 1960 ж. ХІ салмақ және өлшем бойынша бас конференцияда, французша SI (Systeme International d" Unites франция атағының бас әріптері), орыс тілінде СИ деп аталатын Халықаралық бірлік жүйесін қабылдады. Келесі жылдар Бас конференция бір қатар қосымшалар мен өзгерістерді еңгізді, оның нәтижесінде жүйеде негізгі бірліктер жетеу болды, физикалық шамалардың қосымша және туынды бірліктер, сондай-ақ негізгі бірліктердің келесі анықтамаларын өндеді (өз бетімен жазып алу керек). Келтірілген анықтамалар түсінуге өте қиын және ең алды физика білім деңгейін талап етеді. Бірақ олар қабылданған бірліктердің табиғи жаратылысы туралы түсінік береді, ал оларды түсіндіруі қиыншылықтар ғылымның дамуына байланысты және физика, механика, математика мен басқалай іргелі білім аймағының жаңа жетістіктердің арқасында пайда болды. Осы бір жағынан негізгі бірліктерді нақты және дәл екенін көрсетеді, ол екінші жағынан дүние жүзіндегі барлық елдерде түсінетін, халықаралық жүйе болғанын дәлелдейтін негізгі шарттардың бірі болып табылады. Халықаралық СИ жүйесі оның алдындағы жүйелер мен салыстырғанда жетілдірген және жан-жақты болып келеді. СИ жүйесінде негізгі бірліктерден басқа жазық және дене бұрыштарын өлшеуге арналған қосымша бірліктер – радиан және стередиан бар, ал сондай-ақ көп туынды кеңістіктік бірліктер, механикалық шамалар, электрикалық және магниттік шамалар, жылу, жарық және акустикалық шамалар, сондай-ақ ионизириоланған сәулелер де бар. 1.1-кесте – Шамалардың атаулар мен белгілер
Халықаралық бірлік жүйесін қабылданғаннан кейін С және ӨБК барлық ірі халықаралық ұйымдар оны өзіңнің метрология бойынша ұсынысқа еңгізді және осы ұйымдардың мүшесіне кіретін барлық елдері жүйені қабылдауды ұсынды. Біздің елде 1963 ж. сәйкес мемлекеттік стандартын еңгізу жолмен ресми түрінде қабылдаңған, ескерте кететін бір жағдай бар, сол кезде барлық мемлекеттік стандарттардың заңды күші болды және оны қатал түрде орындалу қажет болды. Қазіргі кезде СИ жүйесі нақты халықаралық болды, бірақ жүйеден тыс бірліктер де қолданылады, мысалы, тонна, тәулік, литр, гектар және басқалар. Шама мөлшер және мөлшерліктің арасындағы айырмашылықты әр кім өзіне жақсы түсініп алу керек. Мөлшерлігі түрлер, табиғы шамалар, бір шаманың басқа шама мен қатынасы, біздің негізгі ретінде қабылдайтын бірліктер туралы түсінік береді, яғни сапалық сипаттамасы болып табылады. Мөлшері шаманың немесе бірліктердің сандық мағынасын анықтайды, яғни олардың сандық сипаттамасы болып табылады. Негізгі бірліктермен алдында байланысты болған СИ жүйесінің негізгі немесе туынды бірліктерін формулаға келтіруі оған сәйкес туынды бірліктерін береді. Усынылатын әдебиеттер 1 Крылова Г.Д., Основы стандартизации, сертификации и метрологии. – М.: “Аудит”, 1999. – 462с. 2 Шишкин И.Ф., Теоретическая метрология. – М.: Изд-во стандартов, 1990. – 252с. 3 Сергеев А.Г., Латышев М.В., Сертификация. Учебное пособие. – Изд-во С32. М.: Логос, 2001. – 462с. СДЖ арналған бақылау тапсырмасы (1 тақырып, 2 дәріс) [8,9,14] (2 сағат) 1 Негізгі бірліктерді анықтау жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||