Балаларды мектепке дайындау бойынша психологиялық жұмыс

119
мектептегі аутизмі бар баланың негізгі проблемалары оның мінез-құлқы 
мен сабақта оқуды ұйымдастырудағы қиындықтармен байланысты: жаңа, 
мектеп жағдайларына бейімделу, мектеп режимін игеру, мұғалім мен балалар-
мен мінез-құлық және өзара әрекеттесу ережелері, тәуелсіз оқу іс-әрекетінің 
дағдыларын қалыптастыру. көбінесе сабақта мінез-құлық дағдыларын иге-
ру аутизмі бар балаға нақты оқу дағдыларына (оқу, санау, жазу) қарағанда 
қиынырақ болады. сондықтан психологтың жұмысы балаға оқушының 
рөлін дамытуға, мектеп режимі мен мінез-құлық ережелерін меңгеруге ар-
найы көмек көрсетуден тұрады. Ол үшін бала мектепке түскенге дейін бір 
жыл немесе алты ай бұрын дайындық сабақтары мектепке барынша жақын 
жағдайда өткізіледі: балалар ұжымында және сынып-сабақ түрінде.
Психологиялық-педагогикалық жұмысты жүргізу шарттары мен 
талаптары
1) кемінде 2 және 8 баладан аспайтын топта (шағын топта) сабақ өткізу. 
сабақтың топтық форматы сынып-сабақ жүйесінің жағдайларына барынша 
жақын. топқа шамамен жастары және даму деңгейі бірдей аутизмі бар бала-
лар немесе басқа даму проблемалары бар балалар кіруі мүмкін (пДт, сөйлеу 
қабілеті бұзылған, ақыл-есі кем).
2) тиісті жабдықтар мен жиһаздардың болуы: оқу үстелдері, орындықтар, 
оқу тақталары және т. б.
3) сабаққа балалардың назарын жақсы ұйымдастыру үшін алаңдататын 
заттарды, заттарды, ойыншықтарды алып тастау. психологтың үстелінде 
және балалардың үстелінде бөтен заттар болмауы керек.
4) сабақтардағы кеңістік пен уақытты құрылымдау: оқу кестесі мен 
өзгерістерді құру, жұмыс орны мен тәртібін, оқу заттарын ұйымдастыру. 
мектеп қоңырауын, таймерді, құмсағат пайдалану.
Баланы мектепте дайындауға арналған психологиялық жұмыс бірнеше 
кезеңнен тұрады.
Бірінші кезеңде аутист баланың мінез-құлқын формальды оқу 
жағдайында ұйымдастыру, оның оқу стереотипін қалыптастыру бойынша 
жұмыстар жүргізіледі. Бұл үшін психолог:
- сабақ бөлмесінде сынып үлгісін жасайды: үстел мен орындықтарды 
қатарға орналастырады, тақта орнатады, балалардың оқу орындарын 
таңбалайды;
- көрнекі оқу кестесін құрастырады, онда суреттер, суреттер немесе 
сызбалар арқылы балаға нақты және түсінікті сабақтар (оқу пәндері) мен 
өзгерістердің реттілігі ұсынылады;
- әлеуметтік тарих ("сабақтағы менің мінез-құлқым"), көрнекі кеңестер 
түрінде оқу ережелерін әзірлейді;
- баланың оқу рюкзагын дайындайды (ата-аналардың көмегімен): Оқу 
құралдары, альбомдар, оқулықтар, жазбалар және т. б.
психолог балаларға енді мектепте сияқты сабақтарға баратындарын 

120
айтады, олардың қалай оқитынын түсіндіреді және көрсетеді: "сыныпқа" 
кіріңіз, жұмыс орнына отырыңыз, мектеп рюкзагын орнына қойыңыз. со-
дан кейін ол "сабақта" мінез-құлық ережелерін түсіндіреді: жұмыс орнында 
тұрмай отыру немесе егер сіз тұрып, барғыңыз келсе, рұқсат сұрау (себебін 
айту), ересек адамды ("мұғалім") тыңдау, сұрағанын орындау, тұру және егер 
ол сізге өтініш жасаса, оның сұрақтарына жауап беру. мектептегі қоңырау 
соғу (қоңырау) функциясы туралы хабарлайды - "сабақтың"басталуы мен 
аяқталуы туралы белгі беру.
әрі қарай, ол балаларды көрнекі оқу кестесімен таныстырады, әр сабақта 
және үзілістерде не істейтіндерін түсіндіреді. Бастапқы кезеңдерде, бір 
жағынан, балаға ыңғайлы болжамды тәртіп құру үшін, екінші жағынан, оқу 
стереотипін қалыптастыру үшін сабақтардың белгіленген реттілігін немесе 
алгоритмін қатаң сақтау қажет.
"сабақтың" басында көп болмауы керек - 10 минуттан 2-3 сабақ.мазмұны 
бойынша оқу тапсырмалары ойын түрінде болуы мүмкін: мозаика мен 
пазлдарды салу; сурет салу немесе салу. Оқу мінез-құлқының стереотипін 
қалыптастырудың бастапқы кезеңінде балаға әр түрлі тапсырмаларды не-
месе әр уақытта жаңа, тіпті бала үшін қызықты тапсырмаларды ұсынудың 
қажеті жоқ. Балаға үйренетін белгілі бір ретпен бірдей тапсырмаларды 
ұсыну ұсынылады: мысалы, алдымен пазлдарды бүктеп, содан кейін сурет 
салыңыз, содан кейін чиптердің түсіне қарай топтастырыңыз. кейінірек сіз 
кішкене бөлшектерді жасай аласыз.
сіз бірден сұрақтар қоймауыңыз керек, жауап талап етпеуіңіз ке-
рек, сондай-ақ сіздің нұсқауларыңызды қатаң орындауға болмайды. ең 
бастысы-баланың "мектеп" сабақтарына жағымды эмоционалды қатынасын 
және сабақта іс-әрекет пен мінез-құлықтың белгілі бір оқу стереотипін 
қалыптастыру. негізінен, алғашқы жаттығулар-бұл бала оқушының мінез-
құлқының сыртқы белгілерін ойнататын мектеп ойыны. Баланы "нағыз 
оқушының"мінез-құлқы үшін қолдау, ынталандыру, мадақтау өте маңызды.
Бірте-бірте және мұқият "мұғалімді" тыңдау, ересек адамның фронталь-
ды нұсқауларын қабылдау және балаға емес, бүкіл топқа қарау қабілетін да-
мыту бойынша арнайы жұмыс жүргізілуде. Балаға сұрақ қою немесе сұраққа 
жауап беру қажет болса, қолын көтеру дағдысын үйрету бөлек жүргізіледі. 
тағы бір бағыт-жағымсыз мінез-құлықпен жұмыс. Бала әртүрлі әдістер 
мен әдістерді қолдана отырып, "сабақта" дауыстап сөйлеуге және орны-
нан түсініктеме беруге, дыбыстар шығаруға, күлуге, әртүрлі қозғалыстар 
жасауға, тұруға және "сыныпта"жүруге болмайтындығы туралы түсінік 
қалыптастырады. проблемалық мінез – құлық болған жағдайда-теріс 
қылық, бағынбау,озбырлық, өзін-өзіозбырлық, оны жеңу үшін жеке жұмыс 
жүргізіледі.
Бірте-бірте балалар оқу режиміне, сабақ пен демалыс алгоритміне 

121
үйреніп, ересектерге ұсынылатын тапсырмалардың реттілігін үйренеді. 
мінез-құлық дағдыларын нығайту үшін әртүрлі әлеуметтік оқиғаларды 
қолдануға болады. мінез-құлық ережелері әдетте балаға оқылады немесе 
сабақтың басында есте сақтағаннан кейін оларды өзі шығарады. сабақтан 
кейін сіз балалармен, баланың ата-анасымен баланың ережелерді қалай 
сақтағанын талқылай аласыз.
"Үзілістерде"балалардың мінез-құлқымен жұмыс жүргізіледі. алдымен 
бұл балалардың демалысы; ол үшін сенсорлық жабдық қолданылады. сіз 
демалыс ретінде жеңіл тағамдарды пайдалана аласыз. содан кейін балалар-
ды болашақта мектептегі нақты өзгерістерге байланысты бірлескен ашық 
ойын түрінде ұйымдастыруға болады.
келесі кезеңде, психофизикалық мүмкіндіктер балаларға сабақ тәртібін 
сабырлықпен сақтауға мүмкіндік берген кезде, олардың психикалық және 
эмоционалдық төзімділігі артады, сабақтардағы мінез-құлықтың негізгі 
ережелері игеріледі, сабақтар санын біртіндеп арттыруға болады (бірақ 
3-4-тен аспайды), сондай-ақ бір сабақтың ұзақтығы (20 минуттан аспайды). 
сабақтың мазмұны мектептегі оқу пәндері болуы мүмкін (оқу, математи-
ка, жазу, сурет салу, ән айту, дене шынықтыру). мұндай оқу сабақтарын 
өткізудің басты шарты мен талабы-бұл жеке мектеп дағдыларын игеруге 
зияткерлік және басқа дайындық және баланың ұсынылған тапсырмаларға 
деген қызығушылығы.
көптеген адамдар, әсіресе әр түрлі белгілерге жоғары қызығушылығы 
бар жоғары функционалды аутизмі барлар, әр түрлі белгілерге: әріптерге, 
сандарға, сондай-ақ оқуға немесе санау жұмыстарына қызығушылық таны-
тып, оқу тапсырмаларын қуана қабылдай алады. Баланың қалжырауынан, 
жүктеменің көптігінен аса қозуға немесе қалжырауға, мінез-құлық 
ауытқуына және теріс-қылыққа алып келетін оқу жүктемесінен аулау 
болу. егер бала белгілі бір дағдыларды үйренгісі келмесе, онда сіз бала-
ны мәжбүрлемеуіңіз керек, күтуіңіз немесе бірақ бала үшін қиын немесе 
қызықтырмайтын дағдыныі оңай, қарапайым және қызықты қадамдарға-
тапсырмаларға ауыстырыңыз керек.
келесі кезеңдерде, мектепке жақын, балалардың нақты мектеп пен мек-
теп өмірі туралы идеяларын нақтылау бойынша жұмыстар жүргізіледі. 
Балаға мектеп өмірі, мектеп оқушылары, сабақтар мен өзгерістердегі мінез-
құлқы нақты көрсетілген бейнелер немесе фильмдер арқылы мектеп туралы 
ақпарат алу пайдалы болуы мүмкін.
мектептегі мотивацияны қалыптастыру бойынша жеке жұмыс 
жүргізіледі. тақырыптық әңгімелер, әлеуметтік әңгімелер арқылы баланың 
идеялары нақтыланады: неге мектепке бару керек, неге барлық балалар мек-
тепке барады, бала мектепте оқудан не алады. Бұл сұрақтарға жауаптар қол 
жетімді және қарапайым түрде ұсынылуы керек.
Бірінші сыныпқа кірер алдында психолог ата-аналарға баланы өз 

122
мектебіне алып баруды, өзі оқитын сыныпқа баруды ұсынады. сіз баланы 
мұғаліммен алдын-ала таныстыруыңыз керек және осы алғашқы қарым-
қатынас тәжірибесін жағымды етуге тырысыңыз. мұны істеу үшін сіз балаға 
отыратын немесе оны таңдауға мүмкіндік беретін орынды көрсете аласыз. 
көптеген аутизмі бар балалар үшін, әсіресе бірінші сыныпқа түсетіндер 
үшін, 1 қыркүйекте мектеп жиындарына бару қажет емес, өйткені көптеген 
адамдар шуы баланы қорқытып, мектепке барудан тұрақты бас тартуға 
әкелуі мүмкін. Барлық осы іс-шаралар аутизмі бар балада мектеп туралы 
алғашқы идеяларды қалыптастыруға көмектеседі, белгілі бір дәрежеде оның 
шиеленісі мен алаңдаушылығын жеңілдетеді және мектепке бейімделудің 
алғашқы қадамын жасауға мүмкіндік береді.
психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттерінің мамандары ерек-
ше білім беру қажеттіліктері бар балаларды психологиялық-педагогикалық 
қолдау (егер мектепте мамандар болмаса) және мұғалімдер мен мамандарға 
консультативтік көмек көрсету функцияларын жүзеге асыратыны белгілі. 
түзету кабинеті жағдайында аутизмі бар баламен айналысатын психолог 
және басқа да мамандар бірінші сынып оқушысының мектепте болуының 
алғашқы кезеңдерінде білім беру ұйымдарының мұғалімдері мен маманда-
рына көмек көрсетуі өте маңызды.
психолог мектепке алдын – ала сынып мұғаліміне келеді (ата-анасының 
келісімімен), онда бала оның ерекшеліктері туралы айтып, оның оқуын 
қалай ұйымдастыруға және жүргізуге кеңес береді. егер балаға сүйемелдеу 
қызметі мамандарының, сондай-ақ педагог-ассистенттің (жеке көмекшінің) 
қызметтері ұсынылса, онда ппҚк психологы оларға да баланы оқыту және 
тәрбиелеу бойынша консультациялық көмек көрсетеді, нақты кеңестер 
береді, баламен жұмыс істеуде белгілі бір әдістер мен тәсілдерді ұсынады. 
Ол аутизмі барт баламен қарым-қатынаста мұғалім мен психологқа келесі 
ұсыныстарды ұсына алады:
- оны бір жағынан балалармен байланыста ұстаңыз және екінші жағынан 
оларды қызықтырыңыз;
- олар не істеп жатқанын, не ойнап жатқанын айту және түсіндіру, екінші 
жағынан-бүйірден байқауға мүмкіндік беру;
- түсіндіру-қандай да бір жалпы сабақтарға баламен бірге (оның қолын 
ұстап) мөлшерлеп қосуға болады, бірақ оны балалар ұжымының жалпы 
өмірінен алып тастауға болмайды.
мектеп қызметкерлерінде бір уақытта абай болу, жұмсақтық пен 
табандылық жағдайында мұндай бала мектепте жақсы тұрақталуы мүмкін 
екенін қалыптастыру маңызды.
кейбір жағдайларда, қажет болған жағдайда, психолог баланың ата-
анасының келісімімен мұғалімнің және мектеп психологының көмегімен 
баланың сыныптастарымен сөйлесе алады. Балаларға осы баланың кейбір 

123
ерекшеліктері туралы, сондай-ақ балалардың өздері мұндай балаға сыныпта 
оқуға қалай көмектесетіні туралы дұрыс және мұқият түрде хабарлаңыз.

жүктеу/скачать 0,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: