Қазақстанда кейінгі кездерде өнімдердің сұранысына байланыс

119
дəндерден ірі тұтас дəндерді ұнтақты жəне жеңіл қосындыларды 
бөліп алады. 
Қарақұмықтың қауызын екі бағытпен тексереді. Бірінші 
бағытқа ІV-V фракцияларды, ал екінші бағытқа V-VІ фракциялар-
ды қауыздағанда түскен қауыздарды жатқызады. Қабықтарды тек-
серуге елеуіштерді жəне жарма бөлгіштерді қолданады. Бірінші 
фракциядағы қауыздарды 2,6х20 жəне 2,0 мм-лік електерді 
қолданып, ал екінші фракциядағы қауыздарды 2,3х20 мм жəне 2,0 
мм-лік електерді қолданып тексереді. 
Дайын өнімдердің шығымы. Тұрақты немесе негізгі сапалы 
қарақұмық дəнінен алынатын дайын заттардың шығым мөлшері 
оны дайындау тəсілімен тығыз байланысты жəне булауды қолдану 
немесе қолданбауға тəуелді. Егер дайындау кезінде дəнді булау 
қолданылса, онда тұтас жарманың (ядрицаның шығымы тұрақты 
шығымының мөлшерінен көп болады, керісінше ұсақ жармалардың 
шығымы азаяды (2.9-кесте).
2.9-кесте. Қарақұмық дəнінен алынатын дайын өнімдердің шығымы
өнімдер
Жарма алудағы шығым 
мөлшері, % есебімен
өнімдер
Жарма алудағы шығым 
мөлшері, % есебімен
Булауды 
қолдану
булаусыз
Булауды 
қолдану
булаусыз
Бүтін жарма 
(Ядрица):
Қауыз, ІІІ 
категориялық 
қалдық
Бірінші 
сұрып
59,0
52,0
Қалдықтар
21,5
20,0
Ұсақ жарма
5,0
10,0
І, ІІ категори-
ялы
Жарманың 
барлығы
67,0
66,0
Қалдықтар
6,5
7,0
Жемдік 
ұнтақ
3,0
6,0
Кебуі
1,5
1,0
Барлығы:
100,0
100,0
2.5. Тары жармасын алу технологиясы
Көп тараған жəне сұрыпты жармалардың ең бағалысы тары-
дан алынған жарма болып есептеледі. Қазіргі кезде тары дəнінен 
қауыздалған жəне ажарланған үш түрлі жарма алынады. Олар 
жоғары, бірінші жəне екінші сұрыптар болып бөлінеді. Тары 

120
жармасының тағамдық құндылығы жоғары жəне қысқа мерзімде дай-
ындалады да, піскен ботқаның көлемі 6-7 есеге ұлғаяды, ботқаның 
дəмі, түсі, жұғымдылығы жоғары болады.
Жарма шығаруға қолданылатын тары дəндері төрт типке бөлінеді. 
Ең құндысына ақ жəне ақшыл сары түсті дəндер жатады. Олардың 
қабықтарының мөлшері 20%-дан аспауы керек. Ядросы шынылы 
тары сұрыптарының ерекшелігі олардың ядросының ерекшелігінде, 
олардан қауыздалған жəне ұсақ дəндер шығады. 
Гүлді қабықтары тары дəнінің ядросымен бірікпеген, сондықтан 
қауыздағанда тез ажырайды. Жарма дайындауда тары дəнінің 
ылғалдылығы 13,5-14,5% шамасында болуы керек. Егер одан төмен 
болса, қауыздауда ұсақ дəндер көп шығады.
2.5.1. Тары дəнін жарма алуға дайындау
Тары дəнінің өзіндік ерекшелігі – оның құрамындағы тазала-
нуы қиын қоспалардың көп болуы. Олардың көбінің қасиеттері 
тары дəнінің қасиеттеріне 
сəйкес келеді. Тары дəнінің 
құрамында өзі тектес, бірақ 
одан ұзынырақ келетін 
дəндер кездеседі. Олардың 
қабығының мөлшері 50%-
дан жоғары болады, қиын 
қауыздалады да, жарманың са-
пасын төмендетіп, шығымын 
азайтады. Олардың көпшілігін 
майда дəндермен бірге електің 
1,6х20 мм нөмірін қолданып 
бөліп алуға болады. 
Дəнді дайындау сызба-
сының құрамына үш қатар 
желді-елек сепараторлары, 
қос 
паларды қосымша таза-
лауға арналған елеуіштер, ми-
нерал қоспаларды тазалауға 
арналған тасалғыш маши-
налары кіреді (2.10-сурет). 
Үш қатар желді-електі сепа-

жүктеу/скачать 17,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: