Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2015

 
34 
талдауға арналған. Авторлар ЕО пен Орталық Азия республикалары арасында екі жақты және көп 
жақты  ықпалдасу  форматтарын  Серіктестік  және  ынтымақтастық  келісімдері  аясында 
институционалды  құрылымның  қалыптасу  кезінен  бастап  ықпалдасу  тәсілдері  тұрақталған  кезге 
дейін  сараптайды.  Мақалада  Еуроодақ  Орталық  Азиядағы  өз  саясатын  жүзеге  асыру  барысында 
екі  жақты  және  көп  жақты  ықпалдасу  тәсілдерін  бірдей  қолданатындығы  туралы 
қорытындыланады.  
 
RESUME 
 
This article aims at exploring the interaction mechanism between the European Union and Central 
Asian  states,  specifically  focusing  on  EU-Kazakhstan  relations.  The  authors  analyze  the  development 
process of bilateral and multilateral forms of interaction between EU and Central Asian republics since 
the introduction of the institutional structure under Partnership and Cooperation Agreements until today, 
when  these  structures  became  permanent  and  specific.  The  article  concludes  that  the  European  Union 
employs both bilateral and multilateral forms of interaction with the Central Asian republics to achieve its 
policy objectives in the region. 
 
 

 
35 
УДК 327.055 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Г.М. Мухамбеткалиева 
Казахский агротехнический 
университет им. С. Сейфуллина, 
к.полит.н., старший преподаватель 
Теоретико-
методологические 
аспекты 
исследования 
этнополитических 
процессов 
 
Аннотация 
В  статье  рассмотрены  теоретико-методо-
логические  аспекты  исследования  этнополи-
тических  процессов.  Автором  исследованы 
специфические  особенности  этнополитических 
процессов.  Описаны  характерные  направления 
этнополитического  взаимодействия.  Сформули-
рованы  методологические  подходы  к  изучению 
этнополитических  процессов  и  их  влияние  на 
развитие общества. 
Ключевые  слова:  этнополитические  про-
цессы,  этнос,  теоретико-методологические  осно-
вы, этничность, этнополитология, толерантность, 
идентичность. 
 
 
События  последнего  десятилетия  XX  века 
сопровождались 
общественно-политической 
модернизацией 
общества, 
что 
обусловило 
противоречивые  тенденции,  в  особенности  в 
сфере  этнических  взаимодействий,  а  также 
трансформацию  всей  политической  системы 
общества. 
В  современное  время  процессы  «этни-
ческого  возрождения»  порождают  рост  исследо-
ваний  проблем  этноса  и  связанных  с  ней 
политических явлений. Появляется новый терми-
нологический  аппарат  и  формируется  соответ-
ствующий  методологический  инструментарий. 
Практика  показала,  что  наличие  различных 
этнических групп является одним из важнейших 
факторов политического процесса, влияющих на 
всю  политическую  сферу  жизни  общества.  В 
связи с этим возникла необходимость в изучении 
специфики этнополитических процессов, особен-
ностей управления этими процессами. 
Все  эти  процессы  начали  изучаться  в 
рамках  этнополитологии,  которая  сформиро-
валась  на  рубеже  1960-1970  х  гг.  Термин 
«этнополитика»  впервые  начали  использовать  в 
1960-е годы. Американский политолог М.Парен-
ти  применил  его,  выясняя  взаимосвязь  между 
этнической  принадлежностью  и  политическими 
приоритетами  людей.  Свой  вклад  в  развитие 
данной  отрасли  науки  внесли  известные  ученые 
Э.Геллнер, Э.Хобсбаум, Дж.Ротшильд и др.  
Еще  в  начале  1980-х  годов  американский 
политолог  Р.  Рокетт  связывал  возникновение 
этнополитики  с  процессом  изучения  специфи-
ческих  групповых  черт меньшинств,  таких  как, 
 

 
36 
стремление к единству в обществе, приверженность традициям и национальной культуре. 
Профессор Колумбийского университета Дж. Ротшильд, уточняя концептуальные основы 
этой  науки,  подчеркнул,  что  в  центре  данной  дисциплины  должно  быть  «политическое 
измерение и политико-структурное содержание этничности» [1].  
Уже  к  1990-м  гг.  в  политической  науке  определились  общие  направления 
этнополитологии:  это  формирование  этнополитического  сознания,  участие  этносов  в 
политическом  процессе,  этнополитический  конфликт,  государственная  политика  в 
отношении этносов и этнических групп, этничность и национализм. 
Методологический  аспект  является  значимым  в  познании  этнополитических 
процессов.  Во-первых,  этому  послужили  многие  причины,  среди  которых  следует 
отметить  противоречивость  представлений  об  этносах,  народах  и  т.д.,  а  также 
недостаточную  разработанность  самого  методологического  инструментария.  Поэтому, 
теоретико-методологические  аспекты  исследования  этнополитических  процессов,  как 
правило,  должны  включать  в  себя  в  первую  очередь  изучение  специфики 
этнополитических  процессов,  в  каких  ситуациях  протекают  эти  процессы.  Методология 
изучения  рассматриваемого  вопроса  должна  начинаться  с  рассмотрения  понятийного 
аппарата, определения значения термина «этнополитический процесс», «этничность». Так 
как  мы  знаем,  что  основные  понятия  рассматриваются  в  рамках  различных  подходов, 
которые  в  свою  очередь  определяют  стратегию  управления  самого  этнополитического 
процесса.  Сам  термин  «этнополитические  процессы»  включает  в  себя  многообразие 
этнических  взаимоотношений,  изменения  в  национальной  и  этнической  структуре 
общества. 
В  науке  существуют  многочисленные  методологические  подходы  к  изучению 
проблем  этнополитического  процесса,  которые  в  ходе  эволюции  политической  системы 
общества видоизменяли свои направления. Все больше появляются работы, посвященные 
изучению  этнических  конфликтов,  вопросам  этнического  возрождения  и  национального 
самосознания  и  т.д.  Среди  исследуемых  социальных  и  политических  конфликтов 
этнические  и  этнополитические  конфликты  занимают  особое  место.  В  частности,  стали 
различать  многочисленные  типы  и  виды  этнических  конфликтов  по  их  причинам 
возникновения, содержанию и по характеру протекания [2].
  
Вместе  с  тем  видоизменяются  и  дополняются  методы,  используемые  для 
исследования  этнополитических  процессов:  метод  контент-анализа,  метод  теоретико-
методологического подхода, цивилизационный метод и др.
 
Еще  немаловажным  аспектом  в  изучении  этнополитических  процессов  является 
определение 
субъектов 
этнополитических 
взаимоотношений, 
где 
возникает 
необходимость 
различения 
государственных 
и 
негосударственных 
субъектов 
этнополитических  взаимодействий.  К  слову,  в  процессе  определения  субъектов 
этнополитического процесса западные исследователи пришли к выводу о необходимости 
совершенствования  понятийного  аппарата,  используемого  при  ее  характеристике.  В 
последнее  время  появляется  острая  необходимость  рассмотрения  таких  субъектов  как 
государство,  этнические  группы,  диаспоры,  национальные  меньшинства.  Все  они  в 
совокупности  играют  важную  роль  в  современном  обществе,  являясь  составной  частью 
политической системы определенного государства.  
В  методологическом  плане  представляет  интерес  определение  типологии 
этнополитических  процессов  в  связи  с  тем,  что  разнообразие  типов  этнополитических 
процессов  соответствует  многообразию  политических  процессов.  Среди  них  следует 
отметить стабильные и нестабильные этнополитические процессы, открытые и закрытые. 
Выделение  типологии  этнополитических  процессов  показывает  наличие  взаимосвязи 
между политическими и этническими процессами. 

 
37 
При  характеристике  этнополитических  процессов  также  принято  различать  их  от 
этносоциальных, включающих в себя социальную этническую стратификацию общества, 
групп.  
Говоря  о  методологии  изучения  этнополитических  процессов,  наиболее 
применимыми 
остаются 
исторический 
метод, 
помогающий 
охарактеризовать 
закономерности  развития  общественно-политических  явлений;  социологический, 
позволяющий  изучить  влияние  социальных  факторов  на  этнополитическую  сферу  и 
психологический,  направленный  на  изучение  субъективных  механизмов  политического 
поведения  этносов;  сравнительный,  позволяющий  определить  сходство  и  различие 
этнополитических процессов.  
Среди  методологических  принципов  исследования  этнополитических  явлений 
важнейшее место занимает системный подход, получивший широкое распространение во 
второй половине ХХ столетия [3].
 
Применение данного подхода позволяет рассматривать 
этнополитические  процессы  как  целостную  систему  взаимодействий,  позволяющих 
формировать равноправие, толерантность между представителями различных этносов. 
Немаловажным  методом  в  исследовании  этнополитических  процессов  является 
компаративный метод. Благодаря данному методу существует возможность использовать 
многомерность  этнополитических процессов  с  целью  нахождения  эффективных  моделей 
для  сравнения  с  реальным  состоянием  полиэтнического  общества,  которое  требует 
собственной концепции этнополитологии.  
По  мере  развития  науки,  накопления  знаний  и  информации  в  сфере 
этнополитических  процессов,  привносятся  усовершенствованные  методы  познания 
этнополитических 
процессов: 
эксперименты, 
контент-анализ, 
опрос, 
полевые 
исследования,
 
моделирование,
 
количественный метод.
 
К  числу  действенных  методов  изучения  этнополитических  проблем  относится 
мониторинг  -  процесс  сбора  информации  о  параметрах  этнополитического  объекта  для 
определения  тенденций  их  изменения.
 
Систематический  сбор  и  обработка  информации 
необходимы  для  принятия  квалифицированных  управленческих  решений,  формирования 
государственной политики по отношению к этносам и национальным меньшинствам.
 
Подводя  итоги,  следует  отметить,  что  теоретико-методологические  аспекты 
исследования этнополитических процессов должны включать такие проблемные вопросы 
этнополитологии как изучение деятельности этнополитических институтов, защиты прав 
этноменьшинств,  этнополититического  сознания  и  т.д.  Все  это  в  совокупности 
представляет 
значимость 
методологической 
основы 
исследуемого 
вопроса. 
Объективность  исследования  проблем  этнополитического  процесса  зависит  от  выбора 
научных  методов  познания.  В  свою  очередь,  междисциплинарный  характер 
этнополитологии  предполагает  необходимость  интеграции  исследовательских  методов, 
применяемых различными общественными дисциплинами. 
Таким  образом,  изучение  этнополитических  процессов,  а  в  особенности,  его 
теоретико-методологических  основ  позволит  в  будущем  правильно  определить  роль 
этнополитического  фактора  в  системе  политических  отношений  общества,  изучить  его 
воздействие на развитие социально-политической ситуации в государстве, а также будет 
способствовать принятию научно-обоснованных решений. 
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1
 
Rothschild  J.  Ethnopolitics:  A  Conceptual  Framework.  -  New  York:  Columbia  University 
Press, 1981. - 290 pp. 
2
 
Здравомыслов А.Г. Межнациональные конфликты в постсоветском пространстве. - М.: 
Аспект пресс, 2-е изд., 1999. - 286 с. 

 
38 
3
 
Дробижева  Л.  М.  Этничность  в  современной  России:  этнополитика  и  социальные 
практики/Россия  трансформирующееся  общество//  Под  редакцией  В.А.  Ядова  -  М.: 
Издательство «КАНОН-пресс-Ц», 2001. 
4
 
Ачкасов  В.А.  Этнополитология:  учебник  для  вузов.  -  СПб.:  Изд-во  СПбГУ,  2005.  - 
340с. 
5
 
Шабаев  Ю.П.,  Садохин  А.П.  Этнополитология:  учебное  пособие.  -  М.:  ЮНИТИ-
ДАНА, 2005. - 319 с. 
6
 
Тишков В.А. Этнология и политика. Научная публицистика. - М.: Наука, 2001. - 240 с. 
 
 
 
ТҮЙІН 
 
Мақалада этносаяси үдерістерді зерттеу мәселелері қарастырылған. Мақалада қазіргі кезеңде 
болып  жатқан  этносаяси  үдерістерді  зерттейтін  тәсілдер  көрсетіледі.  Этносаяси  үдерістердің 
негізгі бағыттары қарастырылған және де осы бағыттарды зерттейтін әдістер берілген.  
 
RESUME 
 
The  article  deals  with  the  theoretical  and  methodological  aspects  of  the  study  of  ethno-political 
processes.  There  were  formulated  methodological  approaches  to  the  study  of  ethno-political  processes 
and their impact on society. 
 
 

 
39 
ӘОЖ 005.44:111.821(045)  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Х.С. Абдильдина 
С.Сейфуллин атындағы Қазақ 
агротехникалық университеті, 
ф.ғ.к., аға оқытушы 
 
Б.С. Абдильдина 
С.Сейфуллин атындағы Қазақ 
агротехникалық университеті, 
магистр 
 
З.Б. Хамзина 
С.Сейфуллин атындағы Қазақ 
агротехникалық университеті, 
аға оқытушы 
 
Жаһандану 
жағдайындағы 
ұлттық 
бірегейліктің даму 
үрдісі 
 
 
Аннотация 
Мақалада  жаһандану  үрдісінің  әлемдік 
деңгейдегі 
орны  анықталады. 
Еуразиялық 
мәдени  кеңістіктегі  жаһандану  мәселесі  кеңінен 
талқыланады.  Ұлттық  бірегейлікті  негіздеу 
жолдары көрсетіледі. 
Түйін 
сөздер: 
жаһандану, 
халықтық 
менталитет, ұлттық бірегейлік. 
 
 
Жаһандану 
құбылыс, 
үдеріс 
немесе 
феномен ретінде әлі де болса белсенді қалыптасу 
кезеңінде.  Өзінің  «Глобализация.  Контуры 
целостного  мира»  атты  еңбегінде  А.Н.  Чумаков: 
«Несомненно,  что  и  ХХІ  столетие  также  будет 
иметь  собственные,  отличающие  его  от 
предыдущих  эпох  достижения  и  открытия, 
трагедии  и  катастрофы,  новации  и  прорывы,  и 
также 
в 
итоге 
получит 
эпитеты 
и 
характеристики, 
которые 
сделают 
его 
неповторимым,  запоминающимся  и  хорошо 
узнаваемым  по  этим  ключевым  словам.  Однако 
уже  сейчас  можно  предположить,  что  одним  из 
названий для него будет «век глобализации» или 
«век 
глобальной 
цивилизации», 
когда 
человечество,  став  целостным  организмом  в 
масштабах планеты, в полной мере осознает свое 
единство  перед  лицом  многочисленных  угроз 
глобального  характера,  перед  необходимостью 
решать сложнейшие задачи выживания, освоения 
космоса  и  т.п.,  где  потребуется  объединение 
усилий  и  ресурсов  всего  мирового  сообщества, 
слаженность  действий  и  взаимопонимание»  [1, 
89]. 
Демек,  «жаһандану  ғасыры»  немесе 
«жаһанды  өркениет  ғасыры»  деген  атаумен 
тарихта  қалуы  мүмкін  ХХІ  ғасыр  өзіндік 
ерекшеліктерге  толы.  Ауқымды  мәселелерді 
шешуге  расында  жалғыз  мемлекеттің  күші  жете 
бермейді,  мұны  қазіргі  нақты  өмір  де  айқындап 
беріп  отыр.  Алайда  қажеттіліктен  туындап 
отырған  бұл  ауқымды  үдерістің  де  қарама-
қайшылықтары баршылық. 
Демек,  жаһандану  үдерісі  тек  мемлекеттер 
көлемінде  ғана  емес,  жеке  тұлға  мен  топтардың 
деңгейінде 
де 
жүріп 
жатыр. 
Сондықтан 
жаһандану үдерісі әсіресе экономикалық, мәдени 
салаларда еркін дамуда, осы салаларда жеке адам 
да, топ та, мемлекет те еш шекаралық шектеусіз 
араласа алады. 
 

 
40 
Жаһандануға  байланысты  зерттеушілер  үш  жақты  ойды  ұстанады  [2,  16].  Бірі 
жаһандануға мүлдем қарсы болса, екіншісі оны жақтайды, үшіншісі оны табиғи құбылыс 
ретінде мойындайды. Бірінші топтағы зерттеушілердің ойынша, жаһандану экономикалық 
және  мәдени  имперализмнің  жаңа  түрі.  Себебі,  жаһандану  туралы  теориялық  негізді 
ағылшын,  скандинавиялық,  австралиялық  және  американдық  ойшылдар  қалаған. 
Сондықтан  олар  жаһандануды  батыстанудың  жаңарған  формасы  тұрғысынан  қарайды. 
Екінші  топтағылар  жаһандануды  заңды  құбылыс  ретінде  оның  ерекшеліктері  мен 
жетістіктерін  айрықша  көрсетеді  және  оны  мемлекеттердің  дамуындағы  жаңа  кезең 
ретінде  қарауды  ұсынады.  Ал  үшінші  топтағылар  жаһандануды  сипаттай  отырып,  жас 
мемлекеттердің осы жағдайда өзін-өзі сақтап қалуына нұсқаулар береді. 
Жаһандану  жағдайына  байланысты  қазақстандық  ойшыл  А.Н.  Нысанбаев  бірнеше 
болжамдар  жасайды  [3,  29],  оның  ойынша,  біріншіден,  ұлттық  болмысты  сақтауға 
тырысушылық,  алайда  қазіргі  таңда  бұл  алғашқы  сипатынан  біршама  өзгерген,  екіншісі 
түрік-мұсылман әлемін қабылдау, бұл жағдайда ойшыл латын алфавитінің маңыздылығы 
туралы  айтады.  Ал  ислам  мәдениетіне  келетін  болсақ,  қазақстандық  қоғам  діни 
плюрализмді  қолдайды.  Үшінші  бағыт  «еуразиялық  мәдени  кеңістік».  Ойшыл 
Қазақстанның географиялық жағынан емес, әсіресе мәдени және демографиялық жағынан 
Еуропа мен Азияның ортасындағы кеңістіктен және сонымен бірге тарихымыз арқылы да 
алшақ  кете  алмаймыз  деп  көрсетеді  [4,  10].  Бұған  қоса,  осы  территорияда  өмір  сүріп 
жатқан  ұлттар  мен  ұлыстардың  мәдени-рухани  әлемінің  салт-дәстүрлерінің  ұқсастығын 
тілге тиек етеді. 
Біздің ойымызша, осы бағыттармен қоса, төртінші бағыт «ортаазиялық кеңістіктің» 
қалыптасуын  айтуға  болады.  Себебі,  жоғарыдағы  үш  бағытта  да  Қазақстан  өзінің 
пәрменділігін, жоғарғы мәртебесін көрсетуі қиынға соғады, ал «орта азиялық барысқа» [5, 
43]  айналуына  мүмкіндіктер  жоқ  емес.  Орта  Азиядағы  мәртебесінің  көтерілуінен 
Қазақстан еуразиялық мәдениетте де өз маңыздылығын көрсете алады. 
Жаһанданудың  саяси  және  рухани  саладағы  өрбуіне  болжам  жасайтын  болсақ,  ол 
әлемдік деңгейдегі әлемдік үстемдіктің орнауына алып келуі мүмкін. Бұл жағдайда біздің 
Президентіміздің  экономика  және  саясаттағы  көпвекторлық  саясатының  жоғары 
бағаланатынын  байқауымызға  болады.  Себебі,  көп  векторлық  принцип  әлемдік  саясатта 
бірнеше халықаралық ұйымдарға мүше болуға жол ашады. 
Қазіргі ақпараттық, әлеуметтік және техногенді факторлардың өте жылдам ырғақпен 
өзгеруінің  нәтижесінде  қоғамда  бірнеше  дағдарысты  жағдайларды  байқауға  болады. 
Әлемдік деңгейдегі халық санының өсуі, қоғамның әділетсіз түрдегі теңсіздігі, терроризм, 
тұтынушылық қажеттіліктің өсуі, мұның бәрі жаһандану үдерісіне жағдай жасайды.  
А.Н.  Чумаков  жаһандануды  зерттеудің  үш  пәндік  саласын  айтқан.  Бірінші  пәндік 
сала – жаһандану интегративті ғылыми ілім болып табылады. Оның нақты, жеке ғылыми 
пәндерден  айырмашылығы,  бұл  ғылыми  ілім  объективті  жаһандану  үрдістерін  түсінуге 
және  жаһандану  тудырған  мәселелер  мен  тәуекелге  барушылықтарды  шешуге 
бағытталған  болып  табылады.  Осы  мәселелерді  шешудегі  микро,  мезо,  макро,  мега 
деңгейлерге  мән  беру.  Бұл  дегеніміз,  осы  пәндік  сала  бойынша  жаһанданудың  көп 
деңгейлі және көп астарлы ерекшеліктерін ескере отырып ғылым саласында жеке зерттеу 
тармағын қалыптастыру қажет. 
Екінші пәндік сала – жаһандануды нақтылық феномені ретінде қалыптастыру болып 
табылады. Мұнда зерттеліп отырған жаһанданудың нақтылығы мен ғылыми ойдың өзара 
байланысындағы  қарама-қайшылықтарға  сараптама  жасалынады.  Маңызды  жағдай 
жаһандану  контекстіндегі  ғылыми-техникалық  үдеріс  пен  ақпараттық  революция 
тақырыбы.  Біздің  ойымызша,  жаһанданудың  негізінде  мәдениеттің  дамуы  жатыр  деген 
ойды  қалыптастыруға  болады.  Мәдениеттің  дамуы  барысында,  ақпарат  жүйелерінің 
қарқынды  дамуына  байланысты  өркениеттердің  арасындағы  байланыс  біртіндеп  үлкейе 
берген. Сонымен бірге әлемдік деңгейдегі ауқымды мәселелерді шешу де жаһанданудың 

 
41 
қалыптасуына  себеп  болады.  Сондықтан  бұл  пәндік  сала  бойынша  жаһанданудың  басты 
негізі, себебі мәдениет пен өркениет болып табылады. 
Үшінші  пәндік  сала  –  «жаһанданудың  теориялық  рефлексиясы  ретінде  зерттеу 
объектісі болып табылады» [6, 14]. Бұл бағыт қазіргі ғылымда аз зерттелген саланың бірі 
ретінде саналады.  
Жаһанданудың  ұғымдық  жағынан  толық  зерттелмеуінен  «ауқымды»  деген  сөзбен 
«глобалистика»,  «жаһандану»  деген  сөзбен  «жаһандастыру»  деген  сөздердің  арасындағы 
терминдік анықтамалар әлі де толық анықталмаған. 
Қазіргі заманғы әлемдік саясат пен халықаралық қатынастардың дәстүрлі және жаңа 
акторларының кез келген проблемаларын барлық әлемнің негізгі даму үдерісіне айналған 
жаһандану  үдерісімен  байланыстыра  қарау  әдетке  айналып  келеді.  Бұл  еліктеушілік 
немесе  сән  емес,  керісінше,  саясаткерлерге  ынтымақтасудың  түрлі  жаңа  үлгілерін 
іздестіру  арқылы  тиісті  саяси  шешімдер  қабылдауға  ынталандыратын,  ал  қажет  болған 
жағдайда  мәжбүрлей  отырып,  жаңа  мүмкіндіктерді  ұтымды  пайдалану  мен  ескі 
проблемалардан арылу аралығын қамтитын ғаламдық қажеттілік. 
Жаһандастыру  жағдайында  -  әлемдегі  экономикалық,  мәдени  және  қаржылық 
байланыстардың бір біріне тартылысуы және бірігуі кең көлем алып, күшеюде – біз көбіне 
«орын кеңістігінде»  емес,  «ағымдар кеңістігінде» өмір  сүреміз. Бұл  кеңістік  «қысқарып» 
келеді,  уақыт  «жоғалып  келеді»,  біз  «қысылып  бара  жатырмыз»  және  сондықтан  да 
бәріміз бірігіп те келе жатқандаймыз [7, 15]. 
Негізінен,  жаһандастырудың  бесігі  –  Батыс  болып  табылатындықтан,  олар 
жаһандастырудың  жағымды  тенденцияларын  ойлап  шығаруда.  Әрине  бұл  ғажайып, 
ерекше құбылыс дамыған және дамып келе жатқан Шығыс елдері үшін өте қауіпті деп те 
айтуға  болады.  Таңғажайып  өмір  салты  мен  қоғамдық  болмысы  бар  Шығыс  үшін 
жаһандастыру тіпті келмейтін дүние. Сондықтан негізгі маңыздылық, осы ХХІ ғасырдағы 
жаһандастыру  жағдайында  Қазақстанның  саясаты  мен  шығыстық  елдерінің  өзгешелігін, 
ерекшелігін сақтап қалу негізгі басымдылық болып қалуы тиіс деп айтға болады. 
Өркениеттер  «диалогінен»  өз  ұлттық  мәдени  құндылықтарын  сақтап  қалудың 
бірден-бір  тиімді  жолы  –  ұлттық  мемлекетті  күшейту.  Бұл  жаһандастыру  саясатының 
өркениеттердің, аймақтардың, ұлттық мемлекеттердің, мемлекеттілігі жоқ халықтардың өз 
тарихын  түзуіне  ғаламат  жағдай  жасауы.  Әлемде  халықтар  мен  аймақтардың  өзіндік 
ерекшелігі  мен  бірегейлігін  сезінуі...  Жергілікті  ұлттық  дәстүрлер  мен  ерекшеліктерді 
сақтап қалуы қазір ғаламдық феномен болып отыр. 
Біздің  ойымызша,  жаһандану  үдерісі  арқылы  әркім  өзінің  кім  екенін  көрсетуге 
мүмкіндік алды. Сондықтан мемлекеттік дейгейде салауатты және мықты саясат керек. 
Бұл үшін әуелі екі міндетті жүзеге асыруға тиіспіз: 
1.
 
Ұлттық мәдени ерекшелігімізді сақтаудың ұтымды тұжырымдамасын жасау; 
2.
 
Мемлекеттік жаһандану үрдісінде сақтықпен қимылдау. 
Қоғамдық  жүйе  күрделене  түскен  сайын  оның  өзіне  тән  құндылықтар 
дифференциациясы болатыны сияқты, осы көп түрлілік Қазақстанға да тән: 
-
 
қоғамның әлеуметтік, этникалық, діни тұрғыда жіктелуі; 
-
 
кейбір институттар құндылықтарының қайшылықта болуы. 
Сонымен қатар қазақ халқының гуманистік, этикалық терең рухты болмысы, тарихи 
дәстүрлі құндылықтары ұлт болып құрылып, көрінуіне мүмкіндік береді. Атап айтқанда: 
-
 
ұлттың ғасырлар бойы қалыптасқан тілі, діні, ділі; 
-
 
мәдениеті; 
-
 
рухани болмысы (ұлттық философиясы, әдебиеті, тәлім-тәрбиесі). 
Президентіміз Н.Ә. Назарбаев былай деп өз ойын айтады: «Біздің басымдықтарымыз 
сол күйі өзгеріссіз қалуы тиіс – белсенді, жан-жақты және теңестірілген сыртқы саясат, ол 
ХХІ  ғасырдың  үніне  қарсы  айтылған  жауап,  ұзақ  мерзімді  ұлттық  мүддені  қамтамасыз 
етуге бағытталған» [8, 16]. 

 
42 
Президент  осылай  дей  келе  ұлттық  бірегейлік  идеясына  да  тоқталып,  бірегейліктің 
екі  деңгейін  көрсетеді:  «...бірегейліктің  бірінші  деңгейі  –  азаматтық  әрі  саяси  бірлігіміз 
деп айтуға болады. Біздің қазақстандықтарда біртұтас саяси құндылықтар бар. Міндет осы 
құндылықтарды  Қазақстан  халқының  азаматтық  санасындағы  басты  да  басым  тетікке 
айналдыру болса керек» [8, 25]. 
Қазақстан  мемлекетінің  бірегейленуі,  оның  жаһандану  үдерісінде  сыртта  қалып 
қоймауына  септігін  тигізеді.  Әрине,  халықтың  бірегейленуінде  басты  тұғыр  қазақ  ұлты 
екені  белгілі.  Алайда  бірнеше  мәселелерге  байланысты  қазақ  ұлты  елді 
тұтастандыратындай хәлге әлі жеткен жоқ. Оның ұлт ретінде өзінің алдына шешімін таба 
алмай  келе  жатқан  қиындықтары  бар.  Десек  те,  қазақ  ұлтының  ұлттық  менталитетіндегі 
құндылықтарды  біз  жоққа  шығара  алмаймыз.  Әсіресе,  мәмілелік,  келісімге  келушілік, 
бейімделгіш  қасиеті,  бейбілшілікті  қалауы,  қонақжайлылығы,  ашықтығы,  сабырлығы, 
бөтенге  түсінушілікпен  қарауы  тағы  да  толып  жатқан  басқа  да  қасиеттері  мемлекеттік 
саясаттың  негізгі  идеяларына  айналуы  тиіс.  Жағымды  ұлттық  қасиеттер  мемлекеттік 
саясаттың  тұғырына  айналғаннан  мемлекетте  тұратын  басқа  этностар  зардап  шекпейді, 
керісінше  бұл  қасиеттерді  кез  келген  ұлттың менталитетінен  кездестіруге  әбден  болады. 
Бұл тек уақыттың еншісінде. 
Сонымен  қазақстандық  саясат  жаһандану  үдерісі  барысында  өз  басымдықтарының 
өзгеріссіз  қалатынын  және  бұл  саясат  ұлттық  мүддені  қамтамасыз  етуге 
бағытталатындығын  ерекше  атап  көрсетіп  отыр.  Бұл  саясат  жалпы  ұлтаралық  келсімге 
негізделетіні  сөзсіз,  және  де  бірегейліктің  негізінде  заңмен  қорғалған  азаматтық 
ұстанымдар жатады. 
Жаһандану  үдерісін  зерттеушілер  тағы  да  мынадай  ой  ұсынады,  яғни  жаһандану 
барысында  үлкен  мән  Азия  мен  Таяу  Шығыстың  негізгі  елдерімен  өзара  іс-әрекетке 
беріледі. Бұл Қазақстанның Батыс пен Шығысты жалғастырып тұрған негізгі миссиясына 
келіп тірелетіні сөзсіз. Сондықтан Шығыстың саясатын, соның ішінде көршілес елдердің 
саясатын зерттеп, білу арқылы біз Шығысқа қаншалықты жақын екенімізді сезіне аламыз 
Жаһандану  жағдайында  бірегейліктің  маңыздылығы  сонда,  бірегейлік  дегеніміз 
жалпы жеке адамның өзіне ұқсас адамдарға, топтарға, қауымдастықтарға қатысты қарым-
қатынастардың сапалығын көрсететін күрделі феномен болып табылады. 
Сөйтіп, қазіргі плюралистік қоғамда бірегейлік күрделене түскен. Соған сәйкес, жеке 
және ұжымдық бірегейліктің арасында қарама-қайшылықтарды қалай реттеу керек деген 
сұрақ  та  туындайды.  Бұл  қарама-қайшылықты  шешу  үшін  жаһанданудың  бір  қырын 
ескеруіміз қажет. Жаһандану үдерісі кезінде жалғыз, әлемдік бір ғана мәдениет үстемдік 
етпейді,  жаһандану  шекарасындағы  әртүрлі  қоғамдардың  ерекше  мәдениеттерінің 
сақталап қалуы дегенді білдіреді. 
Сонымен  бірге  бірегейлік  мәселесі  демократиялық  қоғамда  да  ерекше  мәнге  ие. 
Жалпы демократиялық емес қоғамдарда бірегейлікке орын жоқ. Өйткені онда не жеке, не 
ұжымдық автономияға мүмкіндік бермейді, ол жерде тек орын идеологиялық тұтастыққа 
ғана бар. Өз бірегейлігін іздеу, сақтау тұлғаның бойындағы шығармашылық қабілеттерді 
шыңдауға әкеледі және сонымен бірге тұлғаның өзіндік санасының қалыптасуына жағдай 
жасайтын демократиялық қоғам болып саналады. 
Демократияның  басты  мақсаты,  біздің  ойымызша,  жалпыұлттық  мүддені  қорғау 
мүмкіндігі  болып  табылады.  Себебі,  қазіргі  жаһандастыру  заманында  демократиялық 
даму жолына өту арқылы Қазақстан халқы өзінің ұлттық ерекшелігін басқа, әсіресе үлкен 
елдерге көрсете алады. 
Жоғарыдағы  ойларымызды  қорытындылай  келе,  жаһандану  жағдайында 
мемлекеттің  саяси  тұрақтылығына  баса  назар  аудару  қажеттілігі  тұрады.  Демек,  бұл 
үдеріске  қатысатын  тек  халықтың  менталитетін  ғана  емес  сонымен  бірге,  саяси  билік 
субъектілерінің,  оның  ішінде,  саяси  элитаның  ментальдығын  зерттеу  маңыздылығы 
ашылады.  Қазақстандағы  саяси  билік  өкілдерінің  дүниетанымдық  болмысы,  саясатты 

 
43 
ұғынуы, қабылдауы басты рөл атқарады. Саяси билік өкілдері үшін билік мақсатқа жету 
құралы ма, әлде өз алдына жеке құндылық па,  жоқ әлде мүдделер күресіндегі мүмкіндік 
пе, осының барлығын ғылыми түрде зерттеуіміз шарт. 
Жаһандану  кезінде  халық  жағымды  немесе  жағымсыз  ықпалдарына  қарамастан,  әр 
түрлі идеялардың ағымынан аса алмай жатады, оларды бағалауға саяси немесе қоғамдық 
білімдері жеткіліксіз болуы да мүмкін. Не болмаса қоршаған ортада болып жатқан мұндай 
құбылыстарды  объективті  ақиқат  деп  те  түсінетіндер  баршылық.  Алайда  дәл  осы  жерде 
әрбір халықтың өзінің ұлттық мақсат-мүддесіне нұқсан келіп жатқанын да аңғармауымыз 
мүмкін  немесе  тіпті  ұмытып  та  кетіп  жатамыз.  Сондықтан  саяси  билік  субъектілері  бұл 
құбылыстарды  дұрыс  аңғарып,  олардың  айырмашылықтарына  баға  беріп,  мемлекеттік 
деңгейдегі мақсат-мүддемізге қатысты жақтарын да білуі қажет.  
Қазақстанның әлемдік саясатта, жаһандану заманында өз тұғырында нық тұруы үшін 
азаматтық  құндылықтар  тұрғысынан  да,  ұлттық  құндылықтар  тұрғысынан  да  ортақ 
мәмілелік пен ұлттық бірегейлік болып табылатыны сөзсіз.  
 
 

жүктеу/скачать 3,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: