ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ
77
«Ӛңір имиджі –
кӛптеген ұғымдарды біріктіретін кең ауқымды түсінік. Имидж адам санасында
кӛрініс табатын аймақтың сипаттамалық белгілерінің жиынтығын қалыптастырады. Сондықтан ӛңір
имиджі –
бұл ӛңірдің сипаттамалық белгілеріне ие ӛзара объективті байланыстар шегіндегі
экономикалық, географиялық, саяси
-
әлеуметтік, демографиялық қарым
-
қатынастардың кешені» [2].
Ол әлеуметтік
-
экономикалық, қоғамдық
-
саяси, мәдени, этностық түсініктерді айқындайды. Ӛңір
бейнесі ӛзге аймақтармен байланыстар нәтижесіндегі халық санасында қабылдануының ӛзіндік
кӛрсеткіші. Ӛңір имиджінің әкімшілік, бұқаралық ақпарат құралдары, қоғамның түрлі салаларындағы
танымал қайраткерлердің қызметі, ӛңір құрамына енетін аймақ тұрғындары арқылы қалыптасады.
Ӛңір
имиджі мына құрамдас бӛліктерден құралады: біріншіден, ӛңір мәртебесі. Бұл елдің ӛзге
аймақтарының құрылымы мен иерархиясындағы орны: даму деңгейі, мемлекеттің экономикалық,
саяси, мәдени ӛміріндегі рӛлі. Ӛңір мәртебесі ақпараттық, қаржылық, кадрлық ресурстармен қатар,
ӛзге ӛңірлер мен елдер арасындағы сыртқы
байланыстармен айқындалады; екіншіден, ӛңір келбеті.
Бұл аймақтың сыртқы кӛрінісі арқылы анықталады (архитектура, табиғи ерекшеліктер, ӛңірдің
орналасуы, кӛше тазалығы және т.б.). Сонымен бірге, ӛңірдің
фольклоры, стереотиптері мен мифтері,
аймақтың рәміз белгілері де имиджді айқындайды.
«Ӛңір имиджіне экономикалық факторлармен қатар, жарнама мен PR
-
ға тікелей қатысы бар
факторлар ықпал етеді» [2]. Оған ӛңірдің ресми нышандары (елтаңба, ту және әнұран);
архитек
-
туралық
-
мемориалдық нышандар; ӛңір жетістіктері; кӛрме қызметі; ӛңірлік сипаттағы фестивальдар,
байқаулар мен мерекелер; аймақтық бұқаралық ақпарат құралдары; ӛңір туралы интернет сайттары,
жарнамалық және қоғамдық
-
саяси журналдар, анықтамалықтар,
ӛңірде дүниеге келген танымал
тұлғалар туралы деректер және аймақтағы ірі кәсіпорындар мен ауылшаруашылық құрылымдары,
кен орындары мен ӛндіріс ошақтары жайындағы ақпараттар, аймақта жемісті қызмет атқарып, ӛңірді
рухани
-
экономикалық дамуына елеулі үлес қосып
жүрген жүрген азаматтар туралы мәліметтер енеді.
Жалпы ӛңір бейнесінің қабылдануын түсіну үшін, ең алдымен жергілікті билік пен тұрғындар
арасындағы қарым
-
қатынастарды айқындау қажет. Жергілікті биліктегі азаматтардың тұлғалық
имиджінің бағалануы олардың тұрғындармен жақындығымен ӛзара байланысты. Бұқаралық сананың
биліктің тиімді қызметін бағалауы –
имидждің сипаттамалық белгісінің бір бӛлігі болып табылады.
Билік бейнесі мен сыбайлас жемқорлық мәселесі де мемлекеттің ғана емес, ӛңір имиджінің құрамдас
бір бӛлігі. Сыбайлас жемқорлық
-
барлық адами және қоғам құндылықтарының даму процесіне кедергі
жасайтын дерт екендігі белгілі. Бүгінгі күні қоғамымызда кездесетін теріс жағдаймен тек құқық қорғау
орындары ғана емес, ел болып күресу қажеттілігі туындады. Елімізде сыбайлас жемқорлыққа қарсы
күрес жүйелі түрде жүзеге асырылып келеді. Соның арқасында, сыбайлас жемқорлық қылмыстары,
оның ішінде парақорлық кеміп отыр. Мұның бәрі полиця тарапынан жасалған қоғамға барынша ашық
болуға бағытталған шаралардың және азаматтық институттармен ӛзара іс
-
қимыл жасау арқылы қол
жеткізген жетістік деп есептейміз.
Облысымызда «Астықты аймақ», «Қазыналы Қостанай», «Астықтың отаны», «Шежірелі Торғай»,
«Ақындар мен батырлар елі», «Тың даласы», Рудный, Лисаков, Жітіқараға қатысты кеншілер қаласы
секілді түсініктер Тобыл
-
Торғай ӛңірінің ӛзіндік ерекшеліктерін танытатыны анық. Сол себепті аймақ
имиджін танытатын негізгі брендтері деп нені атай аламыз. Біздің пікірімізше, Қостанай дегенде
қазақстандықтар үшін ең басты есіне түсетіні –
бидай мен ұн. Оның сапалық белгісі тек Қазақстан
Республикасында ғана емес, жақын және алыс шетел мемлекеттерінде мойындалған. Қостанай
топырағы қазба байлықтарға да кенде емес. Демек ӛңірдің металлургия саласындағы имиджі де
мейлінше жоғары. Сондай
-
ақ
Торғай даласындағы тек қана ғарыштан кӛрінетін геоглифтер мен
жағрапиялық таңбалар ӛңір имиджін әлемдік деңгейге кӛтеріп, аймақтың туристік әлеуетін арттыруға
мүмкіндік береді. Аймақтық туризмді дамытуға Наурызым қорығы мен Алтын дала резерваты,
сонымен қатар Қарағайлы шипажайы да үлкен серпін бере алады.
Имиджді тұлғалар да танытады. Қостанай –
ұлы қазақ ақындарының, атақты билері мен батыр
-
ларының, жазушы мен ақындарының, орақ ауыз шешендерінің отаны. Мәселен, ХҮІІІ ғасырда Абылай
хан заманындағы шайқастар туралы жырлаған Тәтіқара жырау, Барақ батыр, Шоқай батыр, Наурыз
-
бай, Асаубай, Шәңкі, Досбол, Балғожалардың бидің ұлағатты ӛсиеттері бүгінде халықтың асыл
қазынасына айналған. Облысымыздың аумағында Ӛске Торқа ұлы, Қанапия Басықарабаласы, Нұржан
Наушабаев айтыскер ақындарымыз ӛмір сүрген. Әсіресе, Ұлт ұстазы –
Ыбырай Алтынсариннің орны
ерекше.
Ұлы ғалым, ағартушы
-
демократ
Шоқан Уәлиханов
, атақты журналист, белгілі ақын Мұхамед
-
жан Сералин, классик жазушы Бейімбет Майлин, белгілі лингвист ғалым, публицист Елдес Омаров.
ірі қоғам қайраткері, атақты ғалым
Ахмет Байтұрсынов,
алғашқы қазақ романының авторы Міржақып
Дулатов,
-
т.б. кӛрнекті қайраткерлер ӛңір имиджін қалыптастыратын тарихи тұлғалар болып табы
-
лады[23] .
Қазіргі
ақпараттық қоғам дәуіріндегі саяси
-
экономикалық имиджді қалыптастыру қатынастар
жүйесіндегі ӛнер ретінде қарастырылады. Бұл контекске орай нақты айқындалған технологиялық
тетіктер ӛңір имиджін қалыптастыруда ерекше мәнге ие. Алғашында мұндай тәсілдер ӛңірдегі
жекелеген тұлғаларға, кәсіпорындарға, онда ӛндірілетін ӛнімдерге қолданылды. Кейінірек бұл жүйе
бұқарамен ашық байланыс орнату барысында саяси
-
экономикалық жүйенің жетілдірілуіне оң ықпал
тигізу ниетінде мемлекеттің даму стратегиясында пайдаланыла бастады. Ӛңірдің республика
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ
78
кӛлеміндегі, сондай
-
ақ халықаралық деңгейдегі саяси
-
экономикалық бейне
-
бедеріне ақпаратпен
қолдау кӛрсету шараларының қажеттілігі ӛңірдің оң имиджін қалыптастырудың негізі болып табылады.
Бүгінде Қазақстанда ӛңірдің тӛл имиджінің қалыптасуы мен оның даму тетіктерін айшықтайтын арнайы
ғылыми жұмыстар жоқтың қасы. Сонымен қатар, Қазақстан ӛңірлерінің ақпарат
саясаты шеңберіндегі
халықаралық аренадағы имиджі теориялық де толықтай зерттелмеген. Бүгінде Қостанай облысының
дамуын республикалық және жаһандық кеңістіктен тыс қарау мүмкін емес. Елдің мемлекеттік құрылыс
тәжірибесі кӛрсеткендей, бүгінгі шарттардағы маңызды шешімдерді қабылдауда жаһандық, халықара
-
лық үрдістерді ескеру қажет. Қостанай облысы жайында позитивті қатынас қалыптастыруды қамтама
-
сыз ету жұмыстарды үздіксіз жүргізіліп жатыр. Біздің облысымыз ауылшаруашылығы мен металургія
саласы қатар дамыған, әлеуметтік
-
экономикалық жағдайы тұрақты, мәдениеті ӛркендеген ӛңір. Облыс
территориясында түрлі діндер мен ұлт ӛкілдері ӛмір сүреді. Олар бір үйдің балаларындай тату
-
тәтті
ӛмір сүріп, ӛңір дамуына үлес қосып отыр. Облыста 18 этно
-
мәдени бірлестік жұмыс істейді [3]. Бұл
тарихи, мәдени, ұлттық және дүниетанымдық ерекшеліктеріміз болып табылады. Сондықтан ӛңір
имиджі –
бұл аймақтың сипаттамалық белгілеріне ие ӛзара объективті байланыстар шегіндегі эконо
-
микалық, географиялық, ұлттық, демографиялық қарым
-
қатынастардың кешені. Ол әлеуметтік
-
эконо
-
микалық, қоғамдық
-
саяси, ұлттық
-
конфессиялық үрдістердің үдерістерін айқындайды. Ӛңір бейнесі
сыртқы әлеммен байланыстар нәтижесіндегі әлемдік қоғамдастықтың санасында қабылдануының
ӛзіндік кӛрсеткіші іспеттес.
Әдебиеттер
:
1.
Анохин М Г Комаровский В С Политика возможности современных технологий М, 1998
.
2.
Насиров М. Ғылыми сараптама: Мемлекеттік имиджді зерттеудегі ӛңір имиджі мәселесі.
http://yvision.kz/post/
3.
Қостанай
облысы әкімдігінің ресми сайты.
http://www.kostanay.gov.kz
.
УДК 81’325
О РУССКИХ ГОВОРАХ ВТОРИЧНОЙ ЗОНЫ ЗАСЕЛЕНИЯ
Насульская М.
-
магистрант 2
-
го года обучения специальности 6М020500
-
Филология Ко-
станайского государственного университета им.А.Байтурсынова
.
Ахметова Б.З.
- PhD
, ассоциированный профессор, кафедра теории языков и литературы
Решение многих вопросов, связанных с формированием национального русского языка, не-
возможно без тщательного изучения диалектных систем, их образования, функционирования,
взаимодействия с нормированной русской речью.
Диалектология лингвистикалық ғылымның барлық саласымен, сондай
-
ақ
тарих ғылымымен
де байланысты. Говорлар маңызды бір бӛлігі болып табылады. Әдеби тілде маңызын жойған кей-
бір говорлар мен дыбыстар әлі күнге дейін қолданылуда.
The deciding of many questions connected with the forming of national Russian language is impos-
sible without careful study of dialectical systems, their constitution, functioning, interaction with normalized
Russian speech
Население Костанайской области в основном смешанное, многонациональное. Лишь на севере
области сохранился небольшой островок казаков сибирского казачьего войска, которые были первы-
ми поселенцами в этих местах и построили в
XVIII
веке линию укреплений между Оренбургской и Ом-
скойоластями, названной позже –
Горькой линией.
В 1752 году началось строительство укреплений, которое было закончено в основном в 1755г.
Линия получила название Новоишимской, или Новой (официально) и Пресногорьковской (в быту)
[1,с.91]
Факты казахского языка говорят, что как северо
-
восточный говор, так
и остальные диалекты ка-
захского языка еще до образования литературного языка заимствовали немало слов из арабского,
персидского, русского и других языков. Но при всем этом каждый из диалектов по
-
своему ассимили-
ровал новые слова. Так, например, русское слово «кровать» в первое время на западе Казахстана
звучало керуерт, на юге –
керует, а на северо
-
востоке
-
кереует. Русское слово «самовар» на западе
звучало самауын, а в южных и северо
-
восточных областях –
самауыр. Русское слово «печь» –
на за-
паде звучало беш, на северо
-
востоке –
пеш.
В результате развившихся политических и экономических отношений между казахами и русски-
ми, начиная с
XVIII
века, в лексику казахского языка, особенно в лексику носителей северо
-
восточного
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ
79
диалекта, вошло много русских слов. Например: уезд, старшина, мелочь, счет, каталажка, доктор, ви-
новат, солдат, картечь, альбом, загонщик, монастырь, болыс «волостной», военный, почта, ноль, заут
«завод», расход, лапке «лавка» и др. [1,с.92].
Главной крепостью на новой линии была Петропавловская,
где находился гарнизон из пехотно-
го батальона, драгун, казаков и башкир, хранился оружейный арсенал. На восток от нее к Омску рас-
полагались четыре крепости –
Полуденная, Лебяжья, Николаевская и Покровская с 9 редутами между
ними; на западе –
шесть крепостей: Скопинская, Становая, Пресновская, Кабанья, Пресногорьковская
и Звериноголовская крепость на Тоболе [1,с.98].
К выводу о том, что коренные жители Горькой линии являются потомками выходцев из север-
ных и северо
-
восточных губерний Европейской части России
приходит М.К.Кокобаев, определяя пер-
воначальный субстрат поселенцев Горькой линии [2,с.13
].
Исследуемые говоры, выделившись из севернорусского наречия, развиваясь в новых условиях,
сохранили ряд унаследованных диалектных особенностей: вместе с тем, в течение длительного вре-
мени своего существования русские говоры указанного региона в результате междиалектного и
межъязыкового контактирования подверглись значительным изменениям, поэтому их нельзя уже
отождествлять с материнскими. Русское население, оседая по
низовьям Тобола, соленых озер, при-
шло в весьма тесное соприкосновение с казахами –
хозяйственное и культурное.
Территориальное соседство русских и казахов, их экономические и культурные связи, а также
тесные бытовые отношения неизбежно создавали благоприятные условия для лингвоэтнической ас-
симиляции.
Вслед за организованным переселением началось и самовольное.
Крестьяне шли в Сибирь не только «по прибору», по указу, но и самостоятельно, втайне от ад-
министрации, они бежали в Сибирь, а затем в казахские степи от недородов, от произвола, от побо-
ров.
Уже в самом начале войны (1941
-
1945 гг.) в область хлынул огромный поток беженцев и эваку-
ированных вместе с предприятиями людей. На 1 октября 1943 года в Костанайской области было32
394 человека эвакуированных. Они
прибыли из следующих республик и областей:
Украинская ССР –
16 876 чел.
Белорусская ССР –
1975 чел.
Смоленская область –
917 чел.
Московская –
718 чел.
Тульская –
835 чел.
Орловская
-
513 чел.
Курская –
406 чел.
Воронежская –
957 чел.
Ростовская –
465 чел
.
другие –
975 чел. [16;202].
По данным историков в 50
-
е годы начался следующий этап движения переселенцев в Коста-
найскую область. В течение 1954
-
1956 годов на Кустанайщину переселилось свыше 150 тысяч чело-
век почти 40 национальностей [3,с.17].
«В Пресногорьковку приехали мы в пятьдесят пятом году из Перми,
-
вспоминала Янкина Т.И.,
проживающая в д.Пресногорьковка Узункольского района, –
здесь нас встретили хорошо и через год
приехали наши дальние родственники и знакомые…».
Следуя примеру москвичей на целину выехали десятки эшелонов добровольцев. Торжественно
встретили посланцев Украины –
первый отряд новоселов –
кустанайцы в последний день зимы 1954
года [19;176]. «Тогда мы с радостью встречали посланцев из Украины, –
говорит Черепанова Т.П.,
жительница д.Убаган Узункольского района, –
я тогда тоже была в городе.Девчонки преподносили им
цветы…»
Спустя несколько дней в Кустанай прибыла группа москвичей
-
краснопресненцев. Высажи
-
вались десанты посланцев Днепропетровской, Орловской, Воронежской областей, Донбасса.
Ехали
новоселы из Белоруссии, Урала, Сибири, Кубани [3,с.77].
«Не помню, в каком году образовалась наша деревня, ведь мы приехали сюда из Орловской
области в 1956 году, –
рассказывает Стеницкая А.Г., проживающая в д.Белоглинка Карабалыкского
района, –
тогда я очень удивилась, что здесь издавна живут переселенцы».
На территории Костанайской области некоторые диалектные явления, как фрикативное произ-
ношение г , конечная фонема /т’/ при ее наличии в окончании 3
-
го лица единственного и множест
-
венного чисел довольно устойчивы, слабо поддаются влиянию окружающей среды и литературного
языка: но а, а а, рус’, ’ир’а (д.Есенколь
-
58чел.), ром, ’ерой, рамота (д.Новое
-
36чел.).
В говоре д.Кособа отмечено взрывное и фрикативное произношение звука г : дуга
-
ду а
(17чел.), гнат’
-
нат’(23чел.), могла
-
мо ла (30чел.).
А диалектные черты чистых материнских (орловских) говоров сохранены в речи старожилов
деревень Курское (10 чел.), Грачевка (9 чел.) Федоровского района; Гренадерка (12чел.), Пресно
-
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ
80
горьковка (9 чел.), Сибирка (11 чел.) Узункольского района; Белоглинка (15 чел.), Дальнее (10 чел.)
Карабалыкского района.
Села Сибирка, Песчанка, Пресногорьковка, Есенколь, Кособа, Лесное значительно отдалены от
областного и районного центров. Расстояние от Пресногорьковки до села Узунколь –
районного цен-
тра –
74 км., до города Костаная –
239 км., от д.Есенколь до села Карабалык (районный центр) –
83
км., до г.Костаная –
200 км. Расстояния между этими селами невелико. Так, от Пресногорьковки до
Песчанки приблизительно 18
км., от Песчанки до Сибирки –
5 км., от Есенколь до Кособы –
16 км., от
Кособы до Лесного –
4 км. Жители этих сел постоянно общаются между собой, многие находятся в
родственных отношениях, поэтому при условии непрекращающихся контактов говор сохраняется как
единство со всеми общими элементами языковой системы.
При взаимодействии различных говоров севернорусского типа (вологодских, пермских и др.) на
территории Узункольского (дд.Ершовка, Троебратное, Новопокровка, Озерное, Миролюбовка), Сары
-
кольского (дд.Барвиновка, Варваровка, Анновка, Ермаковка, Лимановка, Дудаковка, Урожайное, Жа
-
насу), Карабалыкского (дд.Песчанка, Есенколь, Дальнее, Светлое, Орнекский, Целинное, Славянский,
Малороссийский, Лесное) районов сложились полноокающие говоры.Носители говоров южнорусского
типа жили на территории дд.Гренадерка, Пресногорьковка, Убаган Узункольского, Карабалыкского
(дд.Белоглинка, Босколь, Огнеупорное, Магнай, Жанааул, Фадеевка, Победа), а также Сарыкольского
(дд.Бол.Дубрава, Вишневка, Дудаковка, Западное) районов. Смешанные (окающие и акающие) го
-
воры отмечены в Узункольском (дд.Суворово, Моховое, Ксеньевка, Сибирка), Федоровском (дд.Ново
-
украинка, Новоборисовка, Курское, Грачевка), Сарыкольском (дд.Минское, Семеново), Карабалыкс
-
кого (дд.Новотроицкое, Первомайское, Приуральское), Тарановском (Архангельское, Оренбургское,
Щербиновка, Екатериновка), Камыстинского (дд.Туфановка, Приречное, Сахаровка,Клочково) райо
-
нах.
А диалектные черты чистых материнских (орловских) говоров сохранены в речи старожилов
деревень Курское, Грачевка Федоровского района; Гренадерка, Пресногорьковка, Сибирка Узункольс
-
кого района; Белоглинка, Дальнее Карабалыкского района.
Информанты –
носители говоров, в основном женщины, русские по национальности, считаю-
щие своим родным языком русский, уроженцы данной местности или проживающие в ней большую
часть своей жизни, хорошо сохраняющие в своей речи диалектные особенности.
Литература:
1.
Черныш П.М. Очерки истории Кустанайской области.
-
Кустанай, 1995.–
276с.
2.
Кокобаев М.К. Лексико
-
этнографический
очерк жилища западных поселений Горькой линии //
Филологический сборник.–
Алма
-
Ата, 1967.
-
Вып. 6
-7.-
441с.
3.
Касаткин Л.Л. Русские диалекты // Александров В.А., ВласоваИ.В., Полищук И.С. Русские.
-
М.,1997.
-
306с.
4.
Романова М.А., Светлова В.Н, Лецкин М.А. Русские говоры Зауралья.–
Тюмень,1981. –
55с.
5.
Высотский С.С. О звуковой структуре слова в русских говорах // Исследования по русской
диалектологии.
-
М., 1983.
-
273с.
УДК
159.922.4
Достарыңызбен бөлісу: |