Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Международный научно-популярный журнал

19
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016
предусматривает  раннее  предупреждение  и  по-
мощь  ребенку  в  адаптации  к  окружающей  среде, 
совместную работу социального педагога и психо-
лога, на учете которых находятся дети и подростки 
из неблагополучных семей, тесную связь с право-
охранительными  органами,  неправительственны-
ми организациями, СМИ); 
б)  медико-психолого-педагогическая  служба 
(психологическая  помощь,  ранняя  диагностика 
асоциального поведения детей и подростков, инди-
видуальная работа с ребенком и людьми, его окру-
жающими, родителями, изучение микроклимата в 
семье и классе);
в)  коррекционно-реабилитационная  работа 
(помощь ребенку в восстановлении его прав и воз-
можности активной деятельности в будущем);
г)    оказание  неотложной  социально-психоло-
го-педагогической  помощи  детям  и  подросткам  с 
девиантным поведением.
Особая  роль  в  социально-педагогической  де-
ятельности  принадлежит  социальному  педагогу, 
в  обязанности  которого  входят  социальная  защи-
та  ребенка,  подростка,  оказание  ему  социальной 
и медицинской помощи, умение организовать его 
обучение, досуг, реабилитацию и адаптацию в об-
ществе. Деятельность педагога должна опираться 
на принципиально новые концептуальные и орга-
низационно-педагогические подходы, являющиеся 
приоритетными при разработке новых концепций, 
методик и технологий оказания социально-педаго-
гической и психологической помощи детям.
Социальная педагогика как особая отрасль пе-
дагогического  знания  заняла  достойное  место  в 
системе педагогических наук, активно развивается 
и создает все более прочный научный фундамент 
для  новой  сферы  социально-профессиональной 
деятельности, направленной на решение проблем 
детства. В настоящее время потребность общества 
в  усилении  педагогического  влияния  на  социаль-
ную  среду  личности  стала  едва  ли  не  ведущим 
фактором  в  социализации  личности.  Один  из  ав-
торов  современной  социальной  педагогики  А.В. 
Мудрик  определяет  социальное  воспитание  «как 
планомерное  создание  условий  для  относительно 
целенаправленного  развития  человека  в  процессе 
его социализации» [1].
Отрадно отметить, что в Казахстане в послед-
нее  время  появились  учреждения  нового  типа: 
центры  социального  здоровья  семьи  и  детей,  со-
циальной  реабилитации  трудных  подростков. 
Развивается  сеть  центров  и  служб,  оказывающих 
психолого-педагогическую  помощь  детям  и  под-
росткам,  в  университетах  осуществляется  подго-
товка по специальности  «Социальная педагогика 
и самопознание». Все вышеперечисленное благо-
приятствует  модернизации  системы  профилакти-
ки правонарушений несовершеннолетних. Но, как 
показывает практика, до сих пор не во всех шко-
лах, молодежных центрах здоровья, реабилитаци-
онных  центрах,  внешкольных  учреждениях  есть 
ставка социального педагога. Как уже отмечалось, 
профилактическая  работа  с  несовершеннолетни-
ми  правонарушителями  в  школе  ведется  очень 
слабо,  отсутствует  тесная  связь  с  неблагополуч-
ными  семьями,  правоохранительными  органами 
и  общественными  организациями,  несовершенна 
законодательная  и  нормативно-правовая  база  со-
циально-педагогической  поддержки  детства.  Все 
это привело к тому, что многие дети не защищены 
от неправильного отношения к ним со стороны ро-
дителей и педагогов. И эту функцию частично мо-
жет восполнить социальный педагог как новый тип 
современного педагога. Как специалист, он может 
помочь  правильно  построить  отношения  ребенка 
с  педагогами.  Социальный  педагог  признает  ре-
бенка как  самостоятельную личность, способную 
иметь  собственное  мнение,  анализирует  процесс 
его формирования в социальном разрезе, способ-
ствует развитию его задатков и способностей. Со-
циальный педагог решает многие проблемы воспи-
танника, не совершая при этом  действий, которые 
причинили бы вред ребенку [2].
Главные  требования,  предъявляемые  к  соци-
альному  педагогу  -  это  любовь  к  детям,  высокая 
нравственность,  педагогический  такт,  гуманизм, 
профессиональное владение формами и методами 
воспитания  детей,  коммутативность,  артистич-
ность. Он должен уметь в современных условиях 
ориентироваться в политической, экономической и 
социальной  обстановке,  знать  требования,  предъ-
являемые обществом, как к социальному педагогу, 
так и к личности воспитуемого.
При  решении  этой  проблемы,  безусловно,  не 
могут  оставаться  в  стороне  ученые,  практики, 
управленцы,  задача  которых  состоит  в  создании 
наиболее  эффективной  социальной  системы  пси-
холого-педагогической  помощи  и  поддержки  раз-
личных  категорий  детей,  находящихся  в  трудной 
жизненной  ситуации.  Выявление  основных  тен-
денций  процесса  социализации  на  современном 
этапе, определение его позитивных и негативных 
возможностей, нахождение сильных и творческих 
сторон личности, - все это является составляющи-
ми проблемы профилактических правонарушений 
[3].
Мы полагаем, что основное предназначение со-
циального педагога, психолога, педагога при оказа-
нии социально-педагогической и психологической 
помощи детям и подросткам состоит в следующем:
- аналитико-диагностическая деятельность, на-
правленная на выявление отклоняющегося поведе-
ния несовершеннолетних правонарушителей;
- организация системы профилактических мер 
по предупреждению отклоняющегося (девиантно-
го)  и  преступного  (деликвентного)  поведения  де-
тей и подростков;

20
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016
-    работа  с  неблагополучными  семьями,    все-
мерное укрепление, восстановление, пробуждение 
уникальных возможностей семьи как социального 
института;
- опора на семью в работе с детьми девиантного 
поведения;
   - привлечение общественных и неправитель-
ственных  организаций  к  совместной  работе  по 
профилактике и борьбе с преступностью несовер-
шеннолетних;
- осуществление мониторингового наблюдения, 
отражающего современное состояние и динамику 
правонарушений  несовершеннолетних  в  Респу-
блике Казахстан [4;5].
Таким образом, изучение этих и многих дру-
гих  аспектов  социально-психологической  помо-
щи и воспитательно-профилактической работы с 
несовершеннолетними будет способствовать про-
цессу  социализации  молодежи  и  дальнейшему 
развитию  казахстанского  общества  в  обозримой 
перспективе.
Литература:
1.  Мудрик  А.В.  Социальная  педагогика.  –  М., 
1999. – с.10, 153.
2. Олиференко Л.Я., Шульга Т.И., Дементьева 
И.Ф. Социально-педагогическая поддержка детей 
группы риска, учебное пособие. – М., 2009. – с.123.
3.Вульфов Б.З., Синягин Ю.В., Синягина Н.Ю., 
Селезнева  Е.В..  Интересы  и  потребности  совре-
менных детей и подростков. – СПб.: Каро, 2007. 
– с. 67.
4.  Закон  Республики  Казахстан  от  9  февраля 
2015 года 
«О государственной молодежной политике».
5.  Наубаева  Х.Т.,  Ахмедиева  Г.Н.    Девиант-
ты  тәртіпке  отбасындағы  қарым-қатынастың 
психологиялық  әсері.  Оқу-әдістемелік  құрал,  Тал-
дықорған қаласы, 2011 – 17 б.
  

21
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016
ӘОЖ 378.1
Асанов Наухан
                  х.ғ.к., п.ғ.д. әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры
Әбеу Нұргелді
         Алматы қаласы химия-биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінің мұғалімі.
«ИОНДЫҚ КРИСТАЛДЫҚ ТОРЛАР» ТАҚЫРЫБЫН ОҚЫТУДЫҢ
 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ
Түйін.  Мақалада  авторлар  иондық  кристал-
дық  торлар  жөнінде  қосымша  ақпараттар  кел-
тіре отырып, оларды оқытудың жаңа әдістеріне 
тоқталған.  Шығармашылық  тәсілдерді  қолдану 
- оқушының қажетті ақпаратты өзбетінше жи-
нап, алынған мәліметке баға беріп, қорытындылау 
және  болжау  дағдыларын  жетілдіруге  септігін 
тигізеді.  Оқушының пәнге деген қызығушылығын 
арттыру, білімдерін тереңдету мақсатында, са-
бақты түрлендіріп  жаңа инновациялық техноло-
гияларды қолдану қажет.  Химия оқулықтарында 
химиялық байланыс, кристалдық  торлар түрлері, 
оның  ішінде  иондық  кристалдық  торлар  тақы-
рыптары    бойынша  ақпараттың  аздығын  еске-
ре  отырып,  авторлар  мақалада  қосымша    ғылы-
ми-әдістемелік  мәліметтер ұсынған.
Түйін сөздер: химиялық байланыс, иондық бай-
ланыс, кристалдық заттар, кристалдық торлар-
дың түрлері, оқу үдерісі.
Резюме. В статье авторы приводят дополни-
тельную информацию об ионных кристаллических 
решетках,  описали  о  новых  методах  их  препода-
вания. Использование творческих методов позво-
ляет  ученику  самостоятельно  собирать  нужную 
информацию, давать оценку полученным данным, 
повышать навыки обобщения и прогнозирования. 
В целях повышения интереса учащихся к предме-
ту, углубления  их знания необходимо применять 
новые инновационные технологии в учебный про-
цесс.  Учитывая,  что  в  учебниках  химии    содер-
жится  недостаточная  информация  по  темам 
химическая связь, виды кристаллических решеток, 
в том числе ионные кристаллические решетки, ав-
торы  приводят  дополнительные  научно-методи-
ческие  материалы.
Ключевые  слова:  химическая  связь,  ионная 
связь,  кристаллические вещества,  виды кристал-
лических решеток,  учебный процесс.
Summary.  In  the  article  the  authors  give 
additional information about the ionic crystal lattices, 
describe  new  methods  of  teaching.  Using  creative 
methods  allows  the  student  to  independently  collect 
the  necessary  information  to  evaluate  the  received 
data,  improve  generalization  and  forecasting  skills. 
In order to enhance students’ interest in the subject, 
deepen their knowledge necessary to apply new and 
innovative  technologies  in  the  educational  process. 
Given  that  in  the  chemistry  textbooks  contains 
insufficient information on the topics chemical bond, 
types  of  crystal  lattices,  including  ionic  lattices,  the 
authors provide further scientific and methodological 
materials.
Keywords: chemical bond, ionic bond, crystalline 
substances,  types  of  crystal  lattices,  the  learning 
process.
Мәңгілік  елдің  жарқын  болашағы  жастардың 
қолында. Олар білікті, білімді, жауапкершіліктері 
зор, еңбекқор болып өсулері керек. Жастар білімнің 
іргетасын мектепте қалайды, мектеп оқушыларына 
терең білім беретін мұғалімдер ЖОО-да даярлана-
ды.  Ал  студент  болашақ  мұғалім  ретінде  мектеп 
бағдарламасын ғана меңгеріп қоймай, мектеп оқу-
лықтарынан тыс ғылыми – ақпараттарды да білуі 
тиіс. Студент әдістемелік білім және білік жағынан 
мектепте химиялық оқу-тәрбиелік  жұмыстар  жүр-
гізуге, ұстаздық жұмысқа, өзбетімен және шығар-
машылық  жағынан  дайын  болғаны  жөн.  Білікті 
мұғалім  ғана  білімді  оқушы  тәрбиелей  алатынын 
әрдайым есімізде ұстағанымыз жөн.
Орта мектеп бағдарламасы бойынша  химиялық 
байланыс  және  қатты  заттардың  құрылымдары, 
кристалл  торлардың  түрлері,  заттардың  қасиет-
терінің олардың құрылысына тәуелділігі өте үстірт 
қарастырылады, сағат аз бөлінген.
Тіпті Назарбаев Зияткерлік мектептерінің өзін-
де  иондық, молекулалық, атомдық, металдық кри-
сталл  торларының  қасиеттерін  түсіну,  олардың 
физикалық қасиеттерін болжауға небәрі 9-сынып-
та  2-ақ  сағат  бөлінген.  Сондықтан  бұл  тақырып-
тарды  түсіндіруде  мұғалімнің  біліктілігі,  ұтымды 
қолданатын  педагогикалық  әдіс-тәсілдері  үлкен 
рөл  атқарады.  Оқушыны    түрлі  ақпарат  көздері-
нен керек мәліметтерді жинақтай білуге, алынған 
мәліметтерді    бағалап,  қолдана  білуге  және  өз-
бетінше  қорытынды  жасауға  дағдыландыру  - 
тиімді тәсілдердің бірі болып табылады.  
Қазіргі таңда 500-ге жуық педагогикалық тех-
нологиялар  бар.  Ол  технологиялардың  барлығын 
химия  пәнінде  қолдануға  бола  ма?  Әрине  жоқ. 
Химия  пәні  бойынша  қолданыс  тапқан,  әдісте-
мелік жағынан зерттелген 14- технологиялар бар:  
бағдарламалап  оқыту,  дербес  оқыту,  модульдік 
оқыту, деңгейлеп оқыту, проблемалық оқыту, про-

22
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016
блемалық  -модульдік  оқыту,  интегративті  оқыту, 
проблемалық-интегративті, ұжымдық оқыту, жоба-
лау әдісі, ойын арқылы оқыту, дидактикалық бір-
лікті ірілендіру, сын тұрғысынан ойлауды дамыту, 
ақпараттық-коммуникациялық оқыту. [1]. Осылар-
дың қай түрін қолдану өтілетін тақырыптың ерек-
шелігіне,  оқушылардың  сапалық  құрамына  және 
мұғалімнің  шеберлігіне  байланысты.  Оқушылар-
дың өз бетінше жұмысы қазіргі кезде сабақтан үл-
кен орын алады, себебі әр оқушы өз бетінше оқу 
әрекетінде ғана білім алады. Оқушыларға өздерінің 
білімін жүйелі толықтыру мен ғылыми ақпаратты 
пайдалану  іскерлігін  үнемі  жетілдіруге  психоло-
гиялық тұрғыдан бағдар беріледі. Өз бетімен жұ-
мыс, оқу үдерісінде білім алушының жеке таным-
дық  әрекетіне  басшылық  етудің  маңызды  құралы 
болып  табылады.  [2].    Міне  осылай  білім  алушы 
өзбетінше ізденгенде, кейбір тақырыптар бойынша 
қазақ тілінде жазылған ақпараттар азшылық етеді. 
Біз сондай тақырыптың бірі – иондық кристалдық 
торлар жөнінде қосымша ақпарат беруге  және оны 
оқытудың  қазіргі  жаңа  әдіс-тәсілдерін  беруге  ты-
рыстық. Бұл ақпараттар орта мектептерге арналған 
химия пәні бойынша қолданыстағы бағдарламада 
және оқулықтарда толық қарастырылмаған.
Қандай зат болсын ұсақ бөлшектерден (молеку-
ла, атом, ион т.б.) құралады. Барлық заттар үш күй-
де – қатты, сұйық және газ күйінде болатындығы 
белгілі.  Қатты  заттар  аморфты  және  кристалдық 
деп  екіге  бөлінеді.      Көптеген  қатты  заттар  кри-
сталдық құрылысты болатынын білеміз. Мысалы, 
қатты қант немесе күкіртті ұсатып қарасақ, белгілі 
пішіні бар кристалдарды оңай көруге болады. Он-
дай заттарды кристалдық заттар деп атайды. Қат-
ты заттарды құраушы бөлшектер: иондар, атомдар 
және  молекулалар  геометриялық  дұрыс  ретпен 
белгілі  бір  аралықта  орналасады.  Осындай  бөл-
шектер орналасқан нүктелер қауымын  - кристал-
дық  тор  деп  атайды.  Зат  бөлшектері  орналасқан 
нүктелерді  тордың  түйіндері  дейді.  Кристалдық 
тор сол заттың құрылымының геометриялық фор-
масын көрсетеді. Байланыс типтеріне және тордың 
түйіндеріне орналасатын бөлшектің түріне  қарай 
кристалдық  торлар:  иондық,  атомдық,  молеку-
лалық  және  металдық  болып  жіктеледі.    [3]  Бұл 
мақалада  иондық  кристалдарды  қарастырамыз, 
ол туралы білуге тиісті, көңіл бөлетін мәселелер: 
иондық  кристалдар  туралы  түсінік,  иондық  кри-
сталды құрайтын бөлшектер, иондық кристалдың 
құрылысы және әсер етуші күштері, иондық кри-
сталдық заттардың физикалық қасиеттері.  
1.  Сұрақ  -  жауаптар  арқылы  қиын  түйіндерді 
шешу әдістері.
Негізгі  сұрақтардың  жауабы  нақтылы,  қысқа 
берілген,  оны  толықтырып,  ұқсас  мысалдар  кел-
тіру  арқылы  түсінікті  етіп,  төмендегідей  беруге 
болады:      
1.1.  Иондық  кристалдық  тордың  құрылысы 
қандай?
Иондық  кристалды  түзетін  аниондар  мен  ка-
тиондар белгілі бір тәртіппен кеңістікте қатарласа 
орналасады. Иондық тордың түйіндерінде әраттас 
зарядталған иондар болады. Әрбір катионның ай-
 Иондық кристалдық торлар тақырыбын меңгеру мақсатында:
 
Қаралатын негізгі түйіндер
                             
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Иондық кристалдық торлар 
Негізгі қасиеттері 
Құрылыс ерекшелігі 
Анықтамасы  
Иондар арасы иондық 
байланыспен 
байланысқан 
кристалдық торлар-
иондық кристалдық 
торлар.   

Құрылым  бөлшектері:  катион 
және анион 

Бөлшектер  арасындағы  байла-
ныс: иондық байланыс  

Иондық  кристалдың  химиялық 
формуласы  анион  және  катион 
сандарының қатынасын  білдіреді.   
 

Қайнау, балқу температу-
расы біршама жоғары; 

Қаттылығы  жоғары; 

Суда жақсы ериді; 

Қатты күйі тоқ өткізбейді, 
балқымасы және ерітіндісі 
тоқ өткізеді. 
наласына бірдей сан мөлшеріндегі аниондар, әрбір 
анионның  айналасына  бірдей  сан  мөлшеріндегі 
катиондар  орналасады.  Аниондар  мен  катиондар 
тыныш электрлік күш арқылы өзара байланысады. 
Мысалы NaCl кристалында (1-сурет), натрий хло-
риді молекула күйінде емес, әрбір Na
+
 ионы өзінің 
айналасына  6  Cl
-
  ионын  тартса,  әрбір  Cl-  ионы 
өзінің айналасына 6 Na
+
 ионын тартады. Кристал-
да  Na
+
  және  Cl
-
  иондарының  сандық  қатынасы 
1:1-ге тең. Сондықтан иондық кристалдық тордың 
формуласы  болған  NaCl  осы  кристалдық  торды 
құрайтын иондардың сандық қатынасын көрсетеді. 
                               

23
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016
        2-сурет. CsCl молекуласы  кристалдық торының құрылысы
                             
 
1-сурет. NaCl молекуласы  кристалдық торының құрылысы 
              
 
CsCl  кристалында  (2-сурет),  әрбір  Cs
+
  ионы 
өзінің  айналасына  8Cl
-
  ионын  тартса,  әрбір  Cl- 
ионы  өзінің  айналасына  8  Cs+  ионын  тартады. 
Кристалда  Cs
+
  және  Cl 
- 
иондарының  сандық  қа-
тынасы 1:1 ге тең. Сондықтан иондық кристалдық 
тордың  формуласы  болған  CsCl  осы  кристалдық 
торды  құрайтын  иондардың  сандық  қатынасын 
көрсетеді.
1.2.  Неге    иондық  кристалдардың  балқу,  қай-
нау температурасы едәуір жоғары болады? 
Иондық  кристалдардың  балқу,  қайнау  тем-
пературалары  біршама  жоғары,  ұшқыштығы  өте 
төмен болады. Иондық кристалдардағы катиондар 
мен  аниондар  едәуір  күшті  иондық  байланыспен 
байланысады.  Осы  байланысты  үзу  үшін  өте  көп 
энергия жұмсалады. Сондықтан, иондық кристал-
дардың балқу және қайнау температуралары едәуір 
жоғары  болады,  сонымен  бірге  олар  оңай  ұшып 
кетпейді. NaCl және CsCl- нің балқу температура-
сы  801
0
C,  645
0
C  ;  қайнау  температурасы:  1413
0
C, 
1290
0
C.  Ал  ковалентті  қосылыс  H
2
O-  дың  балқу 
температурасы 0 
0
C, қайнау температурасы 1000C.
Әдетте, катион және аниондардың заряд санда-
ры артқан сайын, иондардың радиусы кішірейеді, 
иондық  байланыстың  беріктілігі  артады,  иондық 
кристалдық тордың балқу, қайнау температурала-
ры да артады. Мысалы, Al2
O
3 > MgO, NaCl > CsCl
  1.3.  Иондық  кристалды  заттардың  не  себепті 
қаттылығы жоғары болады?
Иондық  кристалдар  қатты,  әрі  морт  сынғыш. 
Иондық кристалдардағы аниондар мен катиондар 
біршама күшті иондық байланыспен байланысқан, 
сондықтан олардың қаттылығы едәуір жоғары бо-
лып келеді. Егер сырттан қатты күшпен әсер етсе, 
иондық байланыстар үзіліп, кристалдық тор бүлі-
неді. 
1.4.  Неліктен  иондық  кристалды  затар  қатты 
күйде электр тогын өткізбейді?
Иондық  кристалдардың  қатты  күйі  электр 
тоғын өткізбейді, балқыған немесе суда ерігеннен 
кейін ғана электр тоғын өткізеді. Иондық кристал-
дағы  иондық  байланыс  біршама  күшті,  иондар 
еркін  қозғала  алмайды.  Кристалдық  торда  еркін 
қозғала алмайтын иондар болмағандықтан, иондық 
кристалдың  қатты  күйі  электр  тоғын  өткізбейді. 
Температураны жоғарылатқанда, аниондар мен ка-
тиондар иондық байланысты үзе алатын жеткілікті 
энергияға ие болып, иондық байланыс үзіліп, еркін 
қозғалатын  иондар  пайда  болады.  Пайда  болған 
иондар арқылы электр тоғы тасымалданады. Ион-
дық  қосылыс  суда  ерігенде  аниондар  мен  кати-
ондар  су  молекуласының  әсеріне  ұшырап,  еркін 
қозғалатын  иондар  пайда  болады.  Пайда  болған 
иондар арқылы электр тоғы тасымалданады.
 Суда нашар еритін күшті электролиттер мыса-
лы, BaSO4, CaCO3 суда еріген кезде, концентрация 
өте аз болғандықтан, электр өткізгіштігі де өте аз 
болады. Әдеттегі жағдайда,  бұл заттардың судағы 
ерітіндісі электр тоғын өткізбейді деп айтамыз.
1.5.  Иондық  кристалды  заттардың    ерігіштігі 
қандай?
Көптеген  иондық  кристалдар  полярлы  еріт-
кіштерде (мысалы, су) жақсы ериді, полярсыз ерт-
кіштерде (мысалы бензол, CCl4!) ерімейді. Иондық 
кристалды суға салған кезде, полярлы су молекула-
сының  оң  полюсы  кристалдық  тордағы  анионды, 
теріс  полюсы  кристалдық  тордағы  катионды  өз-
деріне тартып, катион мен анион арасындағы ион-
дық байланысты үзуге мүмкіндік жасайды, иондар 
кристалдық тордан бөлініп, суда еркін қозғалатын 
иондарға айналады. 

24
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016
2. Пікір - талас тудыратын сұрақтар арқылы қа-
растыру тәсілдері. 
Бұл  сұрақтар  оқушының  логикалық,  психоло-
гиялық  ойлауын,  ізденімін,  танымдық  процесін 
кеңейтіп қана қоймай, сол сұрақтардың  шешімін 
табуда  оқушылар  арасында  пікір-  талас,  жарыс 
туғызады.   
2.1.  Иондық кристалда қандай химиялық бай-
ланыстар бар?
Иондық кристалда міндетті түрде иондық бай-
ланыс болады. Бірақ біз иондық кристалда иондық 
байланыстан  басқа  байланыстар  болмайды  деп 
айта  алмаймыз.  Мысалы,  CH3COONH4  молеку-
ласының  кристалдық  торында  иондық  байланыс, 
полюсті ковалентті байланыс, полюссіз ковалентті 
байланыстар бар. 
2.2. Иондық қосылыстарда металл элементінің 
болуы міндетті ме?
Иондық  қосылыстарда  металл  элементінің 
болуы  міндетті  емес.  Металл  болмаса  да  иондық  
байланыс  түзетін  иондық  қосылыстар  болады. 
Мысалы, NH
4
NO
3
, NH
4
HCO
3 
және т.б. 
2.3. Химиялық байланысты бұзу немесе хими-
ялық  байланыстың  түзілуі  кезінде  міндетті  түрде 
химиялық өзгеріс бола ма?
Химиялық өзгеріс кезінде, ескі химиялық бай-
ланыстар  үзіледі  және  жаңа  химиялық  байланы-
стар түзіледі. Бірақ, химиялық байланысты бұзған 
немесе  химиялық  байланыс  түзілген  кезде  хими-
ялық өзгерістің болуы екіталай. Мысалы ас тұзын 
балқытқан кезде химиялық байланыс бұзылады, ал 
ас  тұзы  ерітіндісін  кристалдаған  кезде  химиялық 
байланыс түзіледі. Бұл жерде ешқандай химиялық 
өзгерістің болғандығы байқалмайды. 
3. Есте сақтап алуға тиісті түйіндерді ерекше-
леп көрейік:
Оқушы әр тақырыптың негізгі мазмұнын әрқа-
шан  есте  сақтауы  қажет.  Кристалдардың  иондық 
кристалл екендігін анықтаудың мысал ретінде  екі 
түрлі әдісі бар екендігін есте ұстаңыздар :
3.1.  Химиялық  байланыстың  типіне  қарап 
тұжырымдау.
Әдетте,  иондық  байланысы  бар  қосылыстар 
иондық  кристалдық  тор  түзеді.  Мысалы,  NaCll 
кристалында иондық байланыс бар, сондықтан ол 
иондық  кристалдық  торға  жатады;  құрғақ  мұзда 
иондық байланыс жоқ, ол иондық кристалдық тор 
түзе алмайды. 
3.2. Заттардың түрлеріне қарап тұжырымдау.
Әдетте,  күшті  негіз  бен  көп  негізді  қышқыл-
дардан  түзілген  тұздардың  барлығында  иондық 
байланыс  бар,  олардың  түзген  кристалдық  торы 
иондық кристалдық торға жатады. Мысалы, NaCl, 
(NH
4
)
2
SO
4
, KOH, Ba(OH)
2
 және т.б.
Қорытынды.  «Иондық  кристалдық  торлар» 
тақырыбын  өткенде,  барлық  заттардың  үш  күй-
де болатынын, газ және сұйық күйдегі заттардың 
бөлшектері тәртіпсіз, әрі үздіксіз қозғалыста бола-
тынын және зат түзуші бөлшектердің өзара орна-
ласуында бір тәртіп болса, ол қатты күйде болған 
кезде  ғана  болатыны  айтылады.  Кристалдық  тор, 
тордың түйіндері, иондық байланыс, иондық кри-
сталдық торы бар заттардың физикалық қасиеттері 
қарастырылады.  Мұғалім  сабақты  түрлендіріп, 
әртүрлі  педагогиканың  жаңа  технологияларының 
элементтерін кіріктіріп өткізуі – оқушының пәнге 
деген  қызығушылығын  арттырып,  өзбетінше  із-
деніп,  тиісті  ақпараттарды  жинақтап,  оны  қолда-
нып,  терең  білім  алуға  дағдыландырады.  Жақсы, 
білікті  мұғалім  –  оқушыларды  білімді  өздері  та-
буға үйретеді. 
Біздің  ұсынып  отырған  мақаламыз  мектеп 
мұғалімдеріне,  химияны  тереңдетіп  оқитын 
оқушыларға,  студенттерге  және  Назарбаев  Зият-
керлік  мектептерінің  мұғалімдері  мен  оқушыла-
рына ғылыми-әдістемелік көмекші ақпарат болып 
табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.  Құрманәлиев  М.Қ.  Қазіргі  педагогикалық 
технологиялар. Алматы, 2010,17-18б.
2.  Пидкасистый  П.И.  Педагогика.  Аударған-
дар:  Ахметова  Г.К.,  Таубаева  Ш.Т.  Әл-Фараби 
атындағы ҚазҰУ, 2006, 203б.
3.  Бірімжанов  Б.А.  Жалпы  химия.  Алматы, 
2001, 178-180 б.

25
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016

жүктеу/скачать 4,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: