Іі халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференциясы ғылыми баяндамалар



Pdf көрінісі
бет49/82
Дата09.03.2017
өлшемі13,88 Mb.
#8634
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   82

Әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасы математика пәндері мұғалімдерінің І съезі материалдар жинағы, Астана.: 

2011. 


2. Мұғалімге арналған нұсқаулық. Астана. 2012.

ҚАЗАҚ ТІЛІН ЕКІНШІ ТІЛ РЕТІНДЕ ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ИНТЕРБЕЛСЕНДІ 

ӘДІСТЕР  

Оңалбаева А.Т.

КазНПУ им. Абая

Қазақстан Республикасы

Аңдатпа

Mақалада  қазақ  тілін  шет  тілді  аудиторияда  оқытудың  негізгі  аспектілерімен  қатар  оқытуда 

қолданылатын интербелсенді әдістер түрлері  қарастырылады.

Аннотация

В  статье      рассматриваются  аспекты  преподавания  казахского  языка  в  иностранной  аудитории,  

акцентировано внимание на интерактивных методах преподавания

Abstract

In article aspects of teaching of Kazakh language in a foreign audience are considered, the attention is focused 

on interactive methods of teaching.

Қазіргі  таңда  білім  беру  жүйесінде  жаңа  бағыттардың  қалыптасып,  дамуына  байланысты  оқыту 

үдерісінде  оқыту  мен  тәрбиені  жаңаша  формада    ұйымдастыру  талап  етіледі.  Оқытуды  жаңа  формада 

ұйымдастыру  мәселелері,  әсіресе      шетелдік  аудиторияда    өзекті  болып  табылады,  себебі      шетелдік 

студенттерге өзге тілді оқытуда интербелсенді әдістерін қолдану тіл үйретуде кездесетін қиындықтарды 

жоюдың және тілді тез меңгертудің тиімді әдістерінің бірі болып табылады.   Білім алуды үйренуге, өз 

бетінше ойлануға және жаңа шешімдер қабыладуға, сондай-ақ өзінің болашағын өмірін бағдарлауға баулу 

– қазіргі заманғы білім беру орындарының негізгі педагогикалық қағидалары.   

Аталмыш мақаланың зерттеу нысаны -  Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарына мемлекеттік 

тілді (қазақ тілін) оқыту мәселелері.   Қазақстанда тұратын шетел азаматтары келу мақсаттарына қарай 

мемлекеттік  тілді  мектепте,  колледждерде  және  ЖОО-да,  сондай-ақ  өз  еріктерімен  әр  түрлі  курстарда 

үйренеді.    

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің бакалавриат бөлімінде оқитын шетелдік 

студенттер  мемлекеттік  тілді 2 семестр  бойы 6 кредит  көлемінде    барлығы 270 сағат  оқиды.   Қазақ 

тілі  міндетті  пәндерге  жатады.  Қазақ  тілі  пәні  бойынша  жұмыс  бағдарламасы  Мемлекеттік  жалпыға 

міндетті білім беру стандартының,  ҚР БЖҒМ бұйырығымен бекітілген «Қазақ тілі» пәні бойынша типтік 

бағдарламасының  және  университеттің  ОӘК  мамандық  бойынша  оқу  жұмыс  жоспарының  негізінде 

жасалған.  Пән  бойынша  Оқу  жұмыс  жоспары  кафедра  мәжілісінде  талқыланып,  факультет  кеңесінде 

ұсынылады. 


343

Абай  атындағы  ҚазҰПУ  бакалавриат  студенттерімен  қатар  дайындық  топтарының  тыңдаушылары 

да  қазақ  тілін  оқиды.  Дайындық  топтарының  тыңдаушылары 1 жыл  оқиды,  қазақ  тілі  пәні  бойынша 

сағат  саны 220. Оқу 2 семестрге  созылады,  курсты  аяқтаған  соң  шетелдік  азаматтарға  сертификат 

беріледі. Мемлекеттік тілді оқыту үдерісінде дайындық топтарының тыңдаушылары қазақ тілінің негізгі 

заңдылықтарын үйренеді:   фонетикалық жүйе, лексикалық жүйе, сөйлем құрау қағидаларымен танысады.   

Сөзді іріктеу және қолдану, оны сол тілде сөйлеушілермен қарым-қатынасқа түскен әр түрлі өмірлік 

жағдаяттарды  тиісінше  қолдана  білу      –    қазақ  тілін  үйренуші  шетелдік  студенттер  үшін  күрделі  әрі 

маңызды міндеттердің бірі.  

Осы  орайда  оқытушының  негізгі  міндеті  студенттерді  қазақ  тілінің  тілдік  құралдары  арқылы 

коммуникативтік  міндеттерді  шеше  білу    дағдыларын  дамыту,  тіл  қолданушымен  еркін  сөйлесуге 

үйрету;   қазақ тіліндегі күрделі ережелерді айқындау (шетелдіктерді көзқарасы тұрғысынан) және оларды 

түсіндіру. Сонымен қатар студентке сөйлеу әрекетінде түрліше  қызмет атқаратын   лексикалық бірліктерді 

меңгерудің тиімді жолдарын көрсету.      

Оқу  үдерісінде  педагогтің  әрбір  оқушымен  жеке  дара  жұмыс  жүргізе  білуі  оқытушының  кәсіби 

шеберлігінің  көрсеткіші  болып  табылады.  Қазіргі  кезде  әрбір  студенттің  қабілетін,  қажеттілігі    мен 

қызығушылығын ескере отырып жеке жұмыс жүргізе білу - бүгінгі оқытушыға қойлатын басты талаптардың 

бірі. 


Өзге  тілді  аудиторияда  оқытушының  монологы  түрінде  жүргізілетін    дәстүрлі  сабақтардың  тиімсіз 

екендігін  педагогкалық  тәжірибеде  дәлелденген.  Студенттердің  белсенділігін  арттыруға,  қазақ  тілін 

шетел аудиториясында шет тілі ретінде оқыту барысында (лексикалық минимумды ұлғайту, ауызша және 

жазбаша тілдік дағдыларды меңгеру) оқыту мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруда импровизация, 

рөлдік ойындар, эврситикалық пікірталастар т.б. сияқты оқытудың интербелсенді әдістердің маңызы рөл 

атқарады.  Оқытушы интербелсенді әдістер арқылы студенттің реакциясын туғызып, олардың белсенділігін  

және танымдық әрекетін арттырады. 

Интербелсенді әдіс деген не?  Ағылшынның  “interact” – өзара әрекетте, қарым-қатынаста болу деген 

мағынаны  білдіреді;  ауысып  отыратын  топ  ішінде  сабаққа  белсенді  қатысу,  өзара  әрекеттестікте  бірге 

жұмыс істеу. Интербелсенді оқыту әдісінің стратегиясы – педагог пен оқушының арасында субъект-субъект 

қарым-қатынасын орнатуға негізделген оқытудың нақтылы амал- тәсілдері мен әдістер жүйесін қолдану.   

Сабақта  барлық оқушылардың   бір- бірімен белсенді қарым-қатынасқа түсуі үшін қолайлы жағдай 

туғызу  интербелсенді  модельдің  басты  мақсаты  болып  табылады.  Сабақта  оқытушының  осы  моделді 

қолдануы оның инновациялық қызметінің көрінісі болып табылады. Оқытудың интербелсенді әдісі  арқылы  

өмірлік жағдаяттарды моделдеу, рөлдік ойындарды қолдану, оқиғалар мен жағдайларды талдау негізінде 

жалпы мәселелерді шешуге қол жеткізуге болады, сонымен қатар ақпараттар ағынының санаға сіңуіне, 

сол арқылы сананың белсенді қызмет етуіне ықпал етеді. Интербелсенді оқыту әдісіннің құрылымының 

дәстүрлі сабақ құрылымымен салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері болатыны белгілі, соған орай бұл әдіс 

оқытушыдан кәсіби шеберлік пен тәжірибені қажет етеді.  Сондықтан сабақ құрылымына тек интербелсенді 

оқыту моделінің элементтері ғана енеді, яғни сабақты ерекше, белсенді және қызықты  өтуіне әсер ететін  

әдістер қолданылады. 

Тіптен толығымен интербелсенді сабақ өткізуге де болады.     

Бүгінгі  таңда  мамандар  тілді  шет  тілі  ретінде  оқытуда  интербелсенді  әдістерді  қолданудың  келесі 

қағидаларын ұсынады:         

• Аутентикалық ақпаратты қабылдау және қолдану мақсатында шет тілінде сөйлеу, ақпараттың барлық 

оқушыға қызықты және маңызды болуы;  

•  Үш  нысанның:  ақпарат  беруші,  қабылдаушы  және  жағдаяттық  контекстің  өзара  байланысын 

сипаттайтын ортақ әрекет;    

• Оқытушының оқу үдерісіндегі дәстүрлі рөлінің өзгеруі, демократиялық    қарым-қатынасқа көшуі;   

•  Оқытудың  рефлективтілігі,  оқытушы  тұрғысынан  да,  оқушы  тұрғысынан  да  оқу  әрекетін,  оның 

мотивтерін, сапасы  мен нәтижелерін саналы және сыни тұрғыдан саралау.   [1, c.87].


344

Шетелдік  студенттерге  қазақ  тілін  оқыту  барысында    оқытудың  осында  инновациялық  түрлерін 

жандандыру қажет, кез-келген тілдік құбылыс (лексикалық, грамматикалық тағы басқа)   жеке дара емес, 

сөйлемнің құрамында, мәтіннің ішінде, басқа да тілдік біріліктермен байланысты енгізілуі тиіс.   Бұған 

педагог  оқушының  білімді  өз  бетімен  қабылдауына,  түсінуіне  және  құрылымдауына  жағдай  туғызған  

кезде ғана қол жеткізе алады.  Белсенді оқыту мақсатының дәстүрлі оқыту жүйесінің мақсаттарынан басты 

айырмашылығы да осында.   

Қазіргі заманғы оқу орындарында педагогтер оқыту үдерісінің мақсаттарына сәйкес келетін, шетелдік 

аудиторияға және  оқушылардың  индивидуалдық ерекшеліктеріне  лайықталған,  сондай-ақ оқытушының 

да барлық мүмкіндіктері мен шығармалышық потенциалын ашатын түрлі бағдарламаларды пайдаланады.  

Білімді,  ізденімпаз  педагог  оқытудың  интербелсенді  әдістерді  жүйелі  түрде  қолдану  арқылы  білім 

берудегі кемшіліктерді анықтауға және оларды жоюдың тиімді жолдарын айқындауға қол жеткізеді.   

Мұнда  мәселені  шешу  үдерісі  мәселенің  жауабынан  да  маңызды  екендігін  түсінген  абзал,  бұл  

интербелсенді әдістің мақсаты тек ақпаратты беріп қана қоймай, оқушылардың бойында өз бетінше іздену, 

мәселенің  жауабын  табу  дағдысын  қалыптастыру.  Топтың  саны  сабақтың  сапасы  мен    өзара  байланыс 

дәрежесін анықтамайды.  «Әрекеттестік»  әдісінің басты ерекшелігі  - оның жаңалық ашу үдерісі болуында, 

оның мәні білім дағдыларын өзара әрекеттістік арқылы меңгеруге бағытталуында.     

Әрине,  қазақ  тілін  оқытудың  бастапқы  сатысында    кейбір  технологияларды  қолдану  мүмкіндігі 

шектеулі, бірақ оның жекелеген фрагменттерін қолдануға болады. 

 С.С.Әділбаева  оқушылар өз пікірлері мен ойларын айтуы үшін   оқытушыға келесі тәсілдерді 

қолдануды  ұсынады:

1) Оқушыларға  әрбір айтқан сөйлемі үшін үнемі алғыс айтыңыз;  

2)  Ешқашан  да  оқушының    жауабының  дұрыс  еместігін  айтуға  асықпаңыз,   оның  орнына  басқа 

оқушылардың пікірін сұраңыз.   Егер мәселені  барлық оқушылар   дұрыс түсінбеген жағдайда ғана өз 

пікіріңізді айтыңыз.   

3)  Пассив  оқушыларды  таңдап  алуға  тырысыңыз.  Кей  жағдайда  кейбір  оқушылар  пассив  болып 

көрінгенімен, олардың ерекше өзіндік пікірлері болуы әбден мүмкін [2].   

Интербелсенді әдісте оқытудың басқа да әдістеріндегідей көптеген тәсілдер бар, олар топтағы өзара 

әрекетті ұйымдастыруға ықпал етеді.   Бұл тәсілдерді былайша топтастыруға болады:   

• Ұқсастықтар/айырмашылықтар

• Саралау

• Сәйкестіктерді табу

• Рейтинг

• Топтастыру

• Жалпылау

• Дұрыс/бұрыс

• Дұрыс немесе өзгертуді қажет етеді  

• Артықшылықтар мен кемшіліктер    

• Салдарларды айқындау

• Қалай ойлайсыз?

• Зерделеу және есеп

• Рөлдік ойындар

• Ми шабуылы

• Дебаттар  [3,4].   

Интербелсенді әдіспен ұйымдастыруға болатын тапсырмалардың түрлері де жетерлік, оларды оқытушы 

өз шеберлігіне қарай өзгертіп отырады.    

Мысалы,  «Дұрыс/бұрыс» тәсілі бойынша  Сен менімен келісесің бе (а)? тапсырмасын орындауға 

болады   



345

Бұл тәсілді қолдану барысында оқушылар мақұлдау жауабын тыңдап, оның дұрыс немесе бұрыстығын 

анықтайды.  Бұл тәсіл бұрынғы ұғым-түсініктерді бекітіп, оқушыларды дұрыс  жауапты табуға жұмылдырып, 

олардың қабылдауы мен түсінігін тексеруге  мүмкіндік береді.  Нәтижесінде қызу пікірталас жүреді.   



Келесі тәсіл – сәйкестікті табу.  Бұл тапсырманы  орындау барысында оқушылардан қажетті сөздер 

мен сөз тіркестердің белгілі бір оқиғалар мен заттарды сипаттауға сәйкес келетінін немесе келмейтіндігін 

анықтау талап етіледі, сонымен қатар  тапсырма оқушылар күрделі мәтінмен таныспай тұрып алдын ала 

орындалуы қажет.  Бұл сөздің мәнін бекітуге қолайлы тәсіл болып табылады.   

Интербелсенді әдістің басты мақсаты – оқу үдерісін оптимизациялау.

Қорыта келгенде, интербелсенді оқыту әдісі тек оқыту үдерісіне байланысты мәселелерді шешуге ғана 

ықпал етіп қоймады,  сондай-ақ педагогикалық міндеттерді шешуге: оқушылардың өзін өзі бағалауына,   

топта  қолайлы қарым-қатынас орнатуға, шет тілінде сөйлеу барысында туындайтын психологиялық және 

тілдік кедергілерді жоюға ықпал етеді.   

Әдебиеттер тізімі

1. Пассов Е.И., Кузовлев В.П., Коростелев В.С. Цель обучения иностранному языку на современном 

этапе развития общества. Общая методика обучения иностранным языкам. Хрестоматия / Ред. Леонтьев 

А.А.-  М., 1991.

2. Адильбаева С.С. Использование интерактивных методов обучения на уроках русского языка // 

www.1september.ru

3. «Байкова Л.А., Гребенкина Л.К. Педагогическое мастерство и педагогические  технологии. - М., 

2000.


4. Шамова Т.И., Давыденко Т.М. Управление образовательным процессом в адаптивной школе. - М.: 

Педагог


ПРИМЕРЫ  РАЗВИТИЯ  КРИТИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ  В СЕРИИ УРОКОВ ЛИТЕРАТУРЫ 

Опря О. В.

Назарбаев Интеллектуальная школа г. Уральск

Республика Казахстан

Аңдатпа

  Мақалада    сыни  ойлауды  дамытуға  септесетін  амал  тәсілдер  қарастырған.  Автор  көретілген 

амалдары әдебиет сабағанда қондаудың тиімділігіне жак-жақты талдау жасайды. 

Аннотация

Автор предлагает рассмотреть некоторые приемы по развитию критического мышления на уроках 

литературы,  достоинства каждого приема. 

Abstract

In this report the author tries to work out approaches which help to develop critical thinking skills. And the 

results of applying these methods and approaches on the Russian literature lessons are analysed by the author in 

here. 

На уроках литературы у учителя-словесника возникает проблема восприятия сложных психологических 

романов  русской  классической  литературы.  Решить  эту  проблему  помогут  приемы,  вырабатывающие 

критическое мышление. 

Задача модернизации казахстанского образования была поставлена Главой государства Н.А.Назарбаевым 

в  ежегодном  Послании[1].  Процесс  модернизации  образования  неразрывно  связан  с  внедрением  новых 



346

педагогических  приемов,  технологий    обучения.  Под  педагогическими  технологиями  понимают 

совокупность  средств  и  методов  воспроизведения  теоретически  обоснованных  процессов  обучения  и 

воспитания,  позволяющих  успешно  реализовывать  поставленные  образовательные  цели[2].  Одной  из 

современных,  актуальных  является технология критического мышления, которую активно восприняла 

система  Назарбаев  Интеллектуальных  школ.  Смысл  критического  мышления  (КМ)  определила  Дайана 

Халперн  в  книге  «Психология  критического  мышления» (Diane F. Halpern  «Thought and Knowledge: An 

Introduction to Critical Thinking»): «критическое  мышление  —  это  использование  когнитивных  техник 

или  стратегий,  которые  увеличивают  вероятность  получения  желаемого  конечного  результата.  Это 

определение характеризует мышление как нечто,  отличающееся контролируемостью, обоснованностью и 

целенаправленностью, — такой тип мышления, к которому прибегают при решении задач, формулировании 

выводов,  вероятностной  оценке  и  принятии  решений»[3].  Критическое  мышление  не  использовалось  в 

практике  советской  школы,  хотя  видный  советский  ученый  Л.С.Выготский  разработал  учение  о  «зоне 

ближайшего развития».  Основы этой технологии были заложены в 30-е годы ХХ века на Западе. В 1933г. 

американский педагог Джон Дьюи в книге «Как мы мыслим» (John Dewey«How We Think») писал о том, 

что важным итогом образовательного процесса станет «неленивость ума»[4]. Он подчеркивал тот факт, 

что в обучении очень важно размышление, причем необходимо знать значение этого слова [5]. Педагогу, 

который планирует добиться критического мышления, надо заботиться прежде всего о том, чтобы пустую 

зубрежку  материала  заменить  вопросом:  что    ученики  смогут  делать  после  изучения  материала,  после 

выполнения  заданий (Barbara Gross Davis «Tools for Teaching»)[6]. Педагог  и  психолог  Дэвид  Клустер 

в  статье  «Что  такое  критическое  мышление?» (Cluster David) определил 5 признаков  критического 

мышления: 1. самостоятельность, 2. признание  информации  отправным,  а  не  конечным  пунктом 

мышления, 3. постановка вопросов и осмысление проблем, которые нужно решить, 4. основательность, 

5. социальность[7]. Мировая педагогика разработала целый ряд приемов, способствующих выработке у 

учащихся критического мышления. 

Какова  цель  включения  приемов  КМ  в  урок?  Самая  главная  цель – интерактивными  стратегиями 

заставить  мозг  учеников  активно  познавать,  понимать,  применять,  анализировать,  синтезировать, 

оценивать.

Учитель литературы более других предметников должен способствовать развитию мышления. Набор 

стратегий будет зависеть от содержания материала, цели урока, умений и навыков, которым учитель хочет 

научить учеников. Главной остается, безусловно, содержательная сторона урока. Структура урока строится 

по трехфазовой схеме: вызов – осмысление – рефлексия. 

Рассмотрим  серию  уроков,  посвященных  роману  великого  русского  писателя  Федора  Михайловича 

Достоевского «Преступление и наказание» (11 класс). Это один из пяти философских романов писателя, 

который  не вызывает у школьников чаще всего никаких позитивных чувств из-за своей сложности. Задача 

учителя на начальной стадии изучения романа – вызвать к нему интерес, а потом уже ученики сами захотят 

разгадать те загадки, которые предлагает нам сознание Достоевского. Учитель и ученики будут работать 

с художественным текстом, постигать который помогут приемы критического мышления. На протяжении 

всех уроков учителю следует помнить о том, что главнейшим в мировоззрении писателя стал евангельский 

взгляд на  человека как на центр божественного творения. Первый урок – «Судьба и личность Достоевского» 

-  на  стадии  вызова  начинаем  со  строк  из  письма  Достоевского  брату: «Человек  есть  тайна,  и  ее  надо 

разгадать, и ежели будешь разгадывать ее всю жизнь, то не говори, что потерял время. Я занимаюсь этой 

тайной, ибо хочу быть человеком». Далее учитель просит подчеркнуть те слова, которые будут ключевыми. 

Оказывается, что это слова «человек», «тайна», «разгадывать». Учитель кладет перед учащимися  портрет 

Достоевского и говорит, что и в портрете есть какая-то тайна. Какая тайна    -  следует разгадать ученикам. 

Применяется техника «мозговой штурм», когда каждый должен высказать свои предположения. Благодаря 

примененному приему ученики обращают внимание на скрещенные руки писателя (философ, погруженный 

в  свои  мысли),  тонкие  запястья  (следы  от  кандалов  после  каторги),  мрачный  цвет  картины  (символ 

страданий через всю жизнь). Учитель подводит к той мысли, что у Достоевского с юных лет жизнь была 


347

тяжелой: нелюдимый характер отца, смерть матери, безденежье, смертный приговор, каторга, смерть детей. 

На стадии осмысления предлагается провести исследовательскую беседу. После объединения учащихся 

в  группы  каждый  в  своей  группе  должен  представить  заранее  подготовленную  информацию  о  кружке 

Петрашевского, активным участником которого был писатель. На стадии рефлексии предлагается написать 

короткое эссе по вопросам: Вы попадаете в мир Достоевского. Что нового открыл он вам? Ученики пишут 

о том, что обратили внимание на то, что рядом с нами есть бедные, больные люди. 

Второй урок «В Петербурге Достоевского»  начинаем на этапе вызова с верных-неверных утверждений. 

Например: 

 Раскольников – главный герой романа. 2. Раскольников проживает в богатом районе Петербурга. 3. 

Раскольников встречает на улицах бедных людей и т.д.  

Учитель  просит  оценить  подобные  высказывания  как  верные-неверные.  Этот  прием  помогает 

учителю  проверить: 1. знания, 2. умение  критически  подходить  к    «истинам  в  последней  инстанции». 

Распланировать данный урок поможет метакогнитивные знания – знания о том, какие стратегии позволят 

достичь развития познавательных способностей (Flavell J. «Metacognition and Cognitive Monitoring»[8]). На 

стадии вызова учитель предлагает взглянуть на картину Рафаэля «Сикстинская Мадонна» и спрашивает: 

почему эта картина оказалась на уроке? Выслушиваются все предположения, а затем учитель объясняет, 

что репродукция этой картины находится в петербургской квартире Достоевского. Это вызвано большой 

любовью  писателя  к  изображению  Мадонны,  которая  изображена  как  крестьянка,  но  поклоняются  ей 

как  царице  небесной.  На  этом  уроке  будет  стоять  важнейшая  воспитательная  задача – способствовать 

воспитанию чувства сострадания, жалости к униженным и оскорбленным. Задача урока – показать связь 

«душной»  атмосферы  города  с    идеей,  рожденной  в  больном  уме  Раскольникова.  Образ  Петербурга, 

являющегося символом     безнравственной, ненормальной жизни возникает перед нами на страницах романа 

«Преступление и наказание». На стадии вызова учитель приглашает стать неравнодушными участниками 

событий: «Взглянем на город глазами главного героя романа Родиона Раскольникова, и пройдемся вслед за 

ним по улицам Петербурга…». В результате такой виртуальной прогулки, которую можно совершить и с 

помощью компьютера, учащиеся понимают, что преступление  Раскольникова урбанистично, топография 

города  сложна,  поэтому  с  целью  охвата  всех  значимых  топографических  точек  выстраиваем  работу  в 

парах. Каждой паре учитель должен конкретно назвать топографическую «точку», смысл которой нужно 

будет раскрыть, опираясь на текст романа. Начать следует с каморки героя, далее следует лестница, улица, 

проходные дворы, трактир, Сенная площадь, лестница у старухи-процентщицы, комната старухи, ее двор. 

В результате ученики обращают внимание на своеобразный «подтекст» романа, его скрытые «коды». 

Осмысление  пройдет  успешно,  если  учитель  даст  наводящие  вопросы,  предложит  взглянуть  на 

иллюстрации Петербурга известных художников – Д.Шмаринова, И.Глазунова, М.Добужинского. Ученики 

сами  приходят  к  выводу,  что  городской  пейзаж  безрадостен,  ощущение  духоты  становится  основным 

мотивом  романа  и  приобретает  всеобъемлющий  смысл.  Одним  из  самых  сложных  будет  урок  «Теория 



Раскольникова».  На  стадии  вызова  учитель  может  задать  проблемные  вопросы,  например:  Что  такое 

преступление?  Почему  люди  совершают  преступление?  Какой  человек  может  совершить  преступление 

(бедный,  больной…)?  Осмысление  теории  начинается  с  чтения  приготовленных  учениками  заранее 

различных мнений о теории Раскольникова (Кирпотин, Карякин, Белов, Кулешов, Набоков и т.д.). Учитель 

обращает внимание на то, насколько они разные, а это значит, что перед читателем проблемный роман. 

Но это еще и роман идеологический, потому что связан с раскрытием сути античеловечной теории «твари 

дрожащие и право имеющие». Чтобы понять суть теории, необходимо обратиться к статье Раскольникова, 

о которой идет речь в одной из глав романа. 

Отрывок романа, где говорится о статье, учитель прочитает по технологии «чтение с пометами». Но 

тайна  романа  заключена  в  том,  что  Достоевский  делает  мотивом  преступления  не  только  теорию.  На 

стадии осмысления применим прием «фишбоун», который даст возможность собрать не только мотивы 

преступления, но и факты, подтверждающие эти мотивы. Мотивов преступления оказывается около 10, 

следовательно,  столько  будет и «косточек» у «рыбы». Вопрос должен быть проблемным: Может ли быть 


348

добро мотивом преступления? Может ли человек ради благой цели совершить насилие? Участники дискуссии 

приходят к выводу, что путь, избранный Раскольниковым, ложен. Совершив преступление, Раскольников, 

по словам Достоевского, испытывает «чувство разомкнутости и разъединенности с человечеством». Он 

понимает, что между людьми и ним образовалась пропасть, что он переступил нравственный барьер, сам 

поставил себя вне законов человеческого общества. 

С  целью  развития  мышления  и  воображения  учитель  предлагает  вопрос:  «Как  поступили  бы  вы, 

окажись вы на месте героя (бедность, больная мать, сестра в трудной ситуации, невозможность учиться)?» 

Этот вопрос важен, не случайно Дьюи заметил: отыскивая собственный выход из трудной ситуации, ученик 

действительно думает [9].  Для выявления способных и одаренных на данном уроке можно предложить 

творческое задание – написать письмо герою или акростих о писателе или герое. Письмо – самое эффективное 

средство обучения КМ, утверждает Д.Клустер (Клустер Д. «Что такое критическое мышление?»[10]). Ярче 

и многограннее представить характер Раскольникова поможет сравнение его с «двойниками» - Лужиным 

и Свидригайловым, прежде всего с последним. На стадии вызова предлагаются вниманию учащихся два 

противоположных высказывания о герое – литературоведов В.Шкловского и В.Кирпотина. Если первый 

 называет героя злодеем, освобожденным от всех канонов нравственности, то второй – человеком добрым, 

помогающим даже незнакомым людям. В чем дело?   Поможет составление аналитической таблицы,  в две 

колонки которой учащиеся будут заносить слова и поступки героя после чтения текста методом ИНСЕРТ.  

Знаком «-» отмечаются  то,  что  характеризует  Свидригайлова  как  злодея,  знаком «+» - как  человека 

доброго. Учитель спрашивает: есть ли подтверждение нехорошим поступкам героя? Их нет,  а добрые дела 

действительно совершены им в отношении Дуни, Катерины Ивановны, невесты, самого Раскольникова. 

Особого внимания в романе заслуживает и образ Сони Мармеладовой, три ее встречи с Раскольниковым. 

Анализировать  их  нужно  в  группах,  пояснив  момент  чтения  воскрешения  Лазаря  (убийца,  блудница, 

чтение  Вечной  книги).  Действительно,  Достоевский  вновь  создал  евангельские  образы,  дав  героям 

говорящие имена – Родион – рождение, София – Божественная Премудрость. Раскольников попадает на 

каторгу, преступление завершилось наказанием. Но финал романа открыт: раскается ли герой, вернется ли 

к достойной жизни? Предлагаем учащимся размышления вслух: что если… 1. герой не раскается? 2. герой 

раскается? 3. каторга  будет  заменена    условным  наказанием? 4. герой  сбежит  с  каторги?  и  т.д.  Д.Дьюи 

указывает на то, что в обучении критическому мышлению очень важны предположения. 

Анализ  художественного  произведения  дополняется  анализом  художественных  средств.  В  романе 

«Преступление и наказание» важную роль играет цвет, свет, звук. Урок «Преступление Раскольникова» будет 

интегрированным, что увеличит бисоциативность мышления. После анализа звуков в сценах, связанных с 

убийством, предлагается прослушивание аудиоспектакля, а затем сравнение образов, возникших в головах 

учеников,  с образами, рожденными режиссером. По таксономии Блума данное задание связано с анализом 

и  синтезом  и  требует  тщательной  проработки.  По  опорной  схеме  учащимся  предлагается  сравнить  два 

восприятия сцен – собственное и режиссерское. Сочетая индивидуальные и групповые задания, учитель 

добьется глубокого понимания сложного философского произведения. Приемы технологии критического 

мышления  помогают  вовлечь  учеников  в  учебный  процесс,  сделать  его  живым,  интересным  не  только 

учителю,  но  и  ученикам.  Конечно,  нужно  помнить,  что  обучение  критическому  мышлению – это  лишь 

часть многогранной работы учителя. Но достоинство данной технологии в том, что она ориентирована на 

личностный подход, предполагает развитие умения мыслить нешаблонно, делать собственные выводы, а 

не повторять навязанные учителем суждения, развивают умение вдумчиво читать. 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   82




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет