Ислам дәуіріндегі әдеби ескерткіштердің зерттелуі. Түркі халықтары әдебиеті тарихында ислам дәуірі (X-XII ғасырлар) ерекше орын алады. «Ислам дәуірі әдебиеті»
жүктеу/скачать 303,2 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 8.Тәңірлік дәуір әдебиеті. Әдеби жәдігерлердегі тарихи шындық.
| Дидактикалық сарындағы өлең М. Кашкари «Сөздігінен» дидактикалык - философиялык, мазмундағы жыр ұлгілерін жиі ұшыратамыз. Олар көбінесе замана жайлы, адамгершілік туралы, ақыл-парасат, білім хақында болып келеді.
Қадым заман данышпандары өздерінің аса күрделі болып келетін терең, пікірлерін қарапайым түсініктегі қалың қауымға тұжырымдап жеткізу ұшін мақал жүйелес сөз үлгісін пайдаланған.Бірте-бірте осы мақал тектес болып келетін сөз тіркестері шешендік толғаулардығ өмірге келуіне негіз болып қалаған. Бертін келе, мазмуны мен формасы жарынан мақалға өте ұксас болып келетін осындай шешендік сөздер жазба әдебиеттен өз көрінісін тапты. Сонымен, біз бұгінгі күнге М. Қашкаридың «Диуани лугат ат-турік» атты еңбегі аркылы жеткен табигат, аншылык, ерлік-батырлык жайындағы өлен-жырларга, сондай-ак жоктау, мактау сиякты турмыс-салт өлендеріне, мақал-мателдерге талдау жасадык. Сол аркылы біз ежелгі туркі дәуірінен жеткен көркем сөз үлгілері мен қазақ акын-жыраулары поэзиясы арасындары мазмундық, тілдік-стильдік, модельдік бірлікті ашып көрсеттік. Көне жазба жадігерлеріндегі мақалдар мен казақ ақын-жыраулары поэзиясындағы дидактикалык-философиялык, шешендік толгау өлендердін, тілдік - стильдік, модельдік бірлігін айкындай тустік. Сөйтіп, казіргі туркі тілдес халыктардын бәріне ортак саналатын Әбу Наср әл-Фараби,Әбу Әли ибн Сина және Әбу Райхан ал-Бируни сиякты акыл-ой кеменгерлері жазып калдырган ұлагатты создер, даналык ойлар, хикметтер, өлен-жырлар бертін келе казак, акын-жырауларынын поэзиясында озінін коркемдік дастур жалгастырын тапкандыгын оз мумкіндігімізше далелдеп шыктык. 8.Тәңірлік дәуір әдебиеті. Әдеби жәдігерлердегі тарихи шындық. Ежелгі дәуір әдебиетінің алғашқы кезеңі тәңірлік дәуір әдебиеті.Тәңірлік дәуіп деп аталуыЕжелгі түркілер Көкке, Күнге, Ұмсй анаға табынған. Үйдегі бала шағаны отбасын сақтап,үйге құт алып келеді деп Үмай анаға табынған. Сақтар таң атып келе жатқанда,күн батып жатқанда күнге табынған.Күнге арнап құрбандық шалып отырған. Тәңірлік дәуір әдебиеті сақ, ғұн, түрік қағанаты болып бөлінеді. і.Тәңірлік кезеңді сақ,ғұн,түркі деп 3кезеңге бөлеміз әр кезеңге тән тарихпен астасқан шығармалар бар. Сақтар. Түркілердің арғы атасы б. з. б. 1 мыңжылдықта Орта Азияны мекен еткен. Грек тарихшылары оларды азиялық скифтер деп атаған. 9-3 ғасырдарда сақтардың этникалық құрамы қалыптасты. Қазіргі қазақ жерін көне дәуірде мекен еткен сақтарды асылар деп атаған. Олар Асы өзенінің аңғарынан бастап Талас, Шу, Іле аңғарларында мал бағып егін еккен. Сақтар шарушылықпен айналысады, тауарға тауар айырбастап тіршілік етеді. Сол кезе өзіндің мәдениет, әдебиеті дами бастайды. Әдебиетінің дамуы сақтардың шығу тарихи, қасиет тұтқан Сақ ана секілді кісілерге шыққан аңыздар, күнді мадақтап өлең айту арқылы бастау алды. Гераклдың аты жоғалады. Ол оны таппай әлемді шарлап шығады. Сонда бір үңгірге келген жартылай жылан, жартылай адам бір қызды көреді. Қыз тіл қатып Гераклға менімен жатсаң атыңды беремін деп айтады. Геракл қыздың шартына келіседі. Қыз мен 3 ұл туамын одарды сенің еліңе жіберейін бе, алде осында қалсынба дейді. Сонда Геракл садағымды тартып, белдігімді алтын табағымды қалдырып кетемін. Қайсысы сабағымды тартып, заттарымды пайдалана алса соны осында қалдыр. Ал екеуі шетелге жібер дейді. Сол балалардың ішінен скиф қана шартты орындап осында қалады. Барлық скиф Гераклдың ұрпағы екен. Сақ кезеңіндегі әдеби жәдігерлер Томирис, Шырақ батыр, Алып Ер Тоңға, Шу дастандары. Тұмар сақ жерін, шапқыншылық тақырыбындағы шығармалардың бірі «Томирис» дастаны. Кир 539 жылы Вавидонда жаулап алғаып, сақтарға жорыққа аттанады. Томирис Кирге хат жолдайды, Кин сен елді тонауды мақсат етіпсің, қан төкпейік, біз басқа жаққа көшіп кетейік сен сонда тонап ал дейді. Кир келіспей Аракс өзеніне көпір салдыра береді. Кир Томириске құда түспек болады. Томи келіспейді. Содан Кир сақтан жеңілген Лидииді шақырып кеңес құрады. Крез Кирге сақтарды айламен ғана жеңу керек деп ақыл айтады. Алдымен шаршаңғы, әлсіз парсыдан аз әскер шығар, биік төбенің үстіне дастархан жай, шарап көп болсын, сонда мас болған кезде қырамыз дейді. Бұл жоспар орындалады Кир Томидің ұлы Спаргапсисті тұтқынға алады, Спаргапсис өзіне қанжал салып өледі. Мұны естіп ашуланған Томи Кирге жігіт емессің ашық соғысқа шықпадың, қанға тоймадың, Ант етемін көзіңді қанға бөктіремін деп айтады. Солай соғыс болады Сақтар жеңеді Томи Кирдің басын кесіп қанға толы меске салып қояды. жүктеу/скачать 303,2 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|