Жауапты редакторлар

97

Байынқол Қалиев

БАСТЫҚТЫРЫЛУ  Бастықтырыл 

етістігінің қимыл атауы. 

БАСТЫҚШЫЛДЫҚ  з  а  т.  Бастық-

құмарлық, бастық болғандық. – Кетші-ай 

бар! – деді Тұрыстай күңк етіп. – Б а с т ы қ

ш ы л д ы ғ ы н қара өзінің. Бигелдімнің 

өзі де жетіп жатыр маған (М.Айымбетов, 

Құмөзек., 97). 

БАСТЫРМА¹  з  а  т.  Есікті,  кебеже 

мен  сандықтың  қақпағын  құлыптау 

үшін  арнайы  жасалған  баспа  темір 

(Қаз. этнография., 1, 427). Кебеже, əбдіре 

аузына  құлыптау  үшін  салынған  б  а  с  -

т ы р м а əшекейленіп, күмістеліп жаса-

лады (Бұл да). 

БАСТЫРМА² з а т. 1. Жиналған шөпке 

су  тимес  үшін  үстін  шатырлап  жапқан 

құрылыс; лапас. Кешке қарай жоңыршқаны 

б а с т ы р м а н ы ң астына тасып бітірдік 

(Н. Ораз, Сиқырлы., 270). 2. Жерді қазып, 

үстін (төбесін) бастыра салған үй. Жерден 

қазған б а с т ы р м а. Тым жұпыны тұрады 

екен (З. Шүкіров, Қиын түйін, 12). 

БАСТЫРЫҚ  з  а  т.  Қатты  желден, 

дауылдан  қорғану  үшін  шаңырақтың  екі 

жағынан арқанның екі ұшымен байлап, дəл 

ортасын ауыр затпен бастырып қою əдісі 

(Қаз. этнография., 1, 428). 

Бастырық арқан. с ы н. Үйді басты-

ратын, желден қорғайтын (арқан). Үйдің

б а с т ы р ы қ  а р қ а н ы н тартып, желба-

уын байлап, оңаша қалғаннан кейін барып, 

əбден  қалжырағанын  сезді  (Е.  Рахимов, 

Тентек., 81). 

БАСТЫРЫҢҚЫРА е т. Аздап басты-

ру, бастыра түсу. 

БАСТЫРЫҢҚЫРАУ Бастырыңқыра 

етістігінің қимыл атауы. 

БАСУШЫСЫЗ с ы н. Кітап басатын 

адамсыз. Алайда əріп терушісіз, кітап б а с 

у ш ы с ы з ол тағы да кітап болмайды (Сен 

жəне сенің., 88). 

БАСҰРМАНДЫҚ з а т. с ө й л. Мұсыл-

мандық.  Ақ  патшаның  мархаматты 

дəргейіне келген соң да б а с ұ р м а н д ы 

ғ ы н қоймаған (М. Мағауин, Аласапыран, 

2, 276). 

БАСЫНУЛЫ с ы н. с ө й л. Адам ғұрлы 

көрмеген,  басынған.  Жендеттер  жетімді 

тым б а с ы н у л ы, Аш бола таяқ өтіп ашы-

нулы.  Жаурап,  əлі  азайып  қалған  қойшы. 

Ауылға жетуге тым асығулы (А. Нұртазин, 

Көк тоғай, 23). 

БАСЫТҚЫ з а т. Арақтың ащылығын 

басатын тағам (закуска). Коньякты алып 

жұтқанда, сосын б а с ы т қ ы алып жеген 

кезде Қаржаудың сабадай ішінің бəрі алай-

түлей  бытысқан  ой  еді  (А.  Əлсеров,  Ар 

алдында, 95). 

БАСЫТҚЫЛЫҚ с ы н. с ө й л. Басыт-

қы  боларлық,  тіске  басарлық.  Жұрт 

көңілашардан  біраз  тастап-тастап  алып, 

қорпақ-құрпақ б а с ы т қ ы л ы қ шұжықты 

қаужады (К. Сегізбаев, Жылдың., 98).

БАСЫТҚЫСЫЗ  с  ы  н.  Басытқы 

жемей-ақ.  Əкелген  арақтың  қалғанын 

тауып алып, б а с ы т қ ы с ы з-а қ сіміріп 

алдым (К. Сегізбаев, Біз қалада., 72). 

БАТАҒА  з  а  т.  Өзен,  көл  жағасына 

салынған  балықшылар  баспанасы.  Онда 

аулар  жамалып-жасқалады,  балықтар 

кептіріледі, тұздалады (Қаз. этнография., 

1, 435). Балықшылар тобының б а т а ғ а л 

а р ы Еділ, Жайық, Каспий жағалауларында 

көп болған (Бұл да). 

БАТАҚОРШЫ з а т. с ө й л. Бата жа-

саушы кісі. Б а т а қ о р ш ы да орасан көп 

болды. Бала-шағалары қырқынан кейін əзер 

ес жинады (Қ. Мұқажанұлы, Ортеке, 24). 

БАТПЫРАҚТАТ  е  т.  Бірінің  үстіне 

бірін үйіп төгу. Онысымен қоймай б а т б 

ы р а қ т а т ы п будақ-будақ сасық түтін 

шығарып кетті (Ш. Мұртазаев, Қара мар-

жан, 201). 

БАТПЫРАҚТАТУ  Батпырақтат 

етістігінің қимыл атауы. 

БАТОНШИК з а т. с ө й л. Тіске жұм-

сақ  кəмпиттердің  бір  түрі.  Əжемнің 

үйге  келгесін  қалтасынан  сол  кездегі 

ең  қымбат  барбарис  кəмпиттер  мен  б  а  -

т  о  н  ш  и  к  т  е  р  шығушы  еді  (Қарақат 

тер., 89). 

БАТПА з а т. з о о л. с ө й л. Батбат. Əр

жер,  əр  жерден  тырбалаңдап  жүгірген 

құмның  сары  б  а  т  п  а  л  а  р  ы  н  қуып 

көңіл  көтерді,  қан  таратты.  Басқа-басқа, 

б  а  т  п  а  н  ы  ң  қашқаны  қандай  қызық! 

(Ж.Нəжімеденов,  Кішкентай, 49). Құдық 

пен  үйдің  арасындағы  шағылда  б  а  т  -

п  а  жиі  кездеседі  (Ж.  Нəжімеденов,  Ақ 

шағыл, 133). 

БАТПАҚСОРҒЫШ з а т. т е х н. Бат-

пақты сорып алатын машина. Оның үстіне 

осы б а т п а қ с о р ғ ы ш т ы ң мато-

рына  əдеттегі  бензин,  керосин  құйсаң, 

түтіні  шығып  түтігіп,  өшіп  қалады  екен 

98

Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі

(О.Сəрсенбай, Шығ., 5, 357). Стратегиялық 

маңызы бар дизтопливоны қайдағы бір б а т

п а қ с о р ғ ы ш қ а босатуды сұрап кел-

ген  «əкесіндей  адамның»  əрекетіне 

таңырқайтынын əуелі сыпайы ғана ескертіп 

өтті (Бұл да, 5, 358). 

БАТПАҚТАУ  с  ы  н.  Аздап  батпақ, 

батпағырақ. Ошаққазған сайының екі жағы 

жар, аяғы б а т п а қ т а у, былқылдақтау 

боп  келеді  де,  құрақты  көлге  қосылады 

(Қаз. əдеб., 07.06.1974, 2). 

БАТПАНДАН е т. Салмағына салмақ 

қосу, ауырлай түсу. Оның үстіне иығына 

асып  алған  алаша  қоржынның  сəт  сайын 

б а т п а н д а н ы п бара жатқан салмағымен 

мықшиып,  ырс-ырс  ентігеді  (С.Сматаев, 

Алғашқы., 53). 

БАТПАНДАНУ Батпандан етістігінің 

қимыл атауы. 

БАТПАНДАУ  с  ы  н.  Ауырлау,  сал-

мақтылау. Сөзінің соңы тым ірі. Б а т п а 

н д а у шықты (М. Қаназов, Арна, 77). 

Б АТ Ы Л Д Ы М С У   Б а т ы л д ы м с ы 

етістігінің қимыл атауы. 

БАТЫЛДЫМСЫ е т. Батыл болғансу, 

батылданғансу.  Жігіт  енді  б  а  т  ы  л-

д ы м с ы п, қыздың қолтығына жармасты 

(О.Сəрсенбаев, Жақсының көзі, 181). 

БАТЫЛСЫЗДАУ...  Таңның  атқан-

атпағанына күмəні бардай б а т ы л с ы з д а у

шақырған əтештің дауысы алыстан талып 

естілді (О. Кемаль, Тəлкек., 127).

БАТЫМСЫН е т. с ө й л. Батылсын. 

Жігіт желеңнің кейбірі оған көз тігіп өтеді, 

өте-мөте б а т ы м с ы н ғ а н д а р ы терезе 

алдында  телміріп  тұрады  (Т.  Əлімқұлов, 

Сырлы наз, 280).

БАТЫНУ  Батын  етістігінің  қимыл 

атауы. 

БАТЫР:  Батыр  өлімі  маржадан. 

Бар бəле əйелден д.м. – Б а т ы р  ө л і м і  

м а р ж а д а н деген-ау, - деп Еркінбектің 

таяққа  жығылғандығына  таңырқағандар 

көп болды (Б. Майлин, Таңд., 506). 

БАТЫРАШ-ҚОТЫРАШ  з  а  т.  Ел 

ішіндегі базбұзар, ұр да жық адам. 

БАТЫРАШ-ҚОТЫРАШТЫҚ  з  а  т. 

Басбұзарлық,  ұрдажықтық.  Ақын  сон-

да  өзін  көрбалалықпен  сынағаны  үшін 

емес,  осы  жанрдағы  ішбақайлыққа,  ауыл 

арасындағы б а т ы р а ш-қ о т ы р а ш

т  ы  қ  қ  а  қатты  мұңайған  болатын  (Қаз. 

əдеб., 18.12.1981, 7). 

БАТЫРҒЫ з а т. Көннің бетіне сызып, 

батырып өрнек салатын құрал. Б а т ы р 

ғ ы мүйізден жасалады (Қаз. этнография., 

2, 124). 

БАТЫРКЕШ  з  а  т.  э  к  с  п  р.  Ба-

тыр  адам,  батырсымақ.  Сонда  елдегі 

ағайындары ожарлау бір б а т ы р к е ш 

т і жұмсап: «Келсе – жолынан, келмесе – 

обалы өзіне, жарып таста» деп тапсырыпты 

(О. Сəрсенбай, Шығ., 4, 45). 

БАТЫСТАН е т. Батыс елдерінің əдет-

ғұрпы мен салтына, мəдениетіне ден қою. 

– Демографиялық өсімнің жауы – халықтың 

демографиялық мінез-құлқының б а т ы с -

т  а  н  ы  п  кетуі  (М.  Тəтімов:  Ана  тілі, 

17.01.2011, 6). 

БАТЫСТАНУ Батыстан етістігінің 

қимыл атауы. 

БАУ:  Бау  байлаушы.  Орылған  егінді 

шимен баулаушы адам. Қолорақшылар мен 

белорақшылар, б а у  б а й л а у ш ы л а р алыс-

қа ұзап кеткен (Тоғызыншы шежіре, 381). 

БАУАР з а т. к ө н е. Жау қолында қалған 

адам. Тұрпан төңірегінде жатқан қазақтар 

жау  қолында  б  а  у  а  р  болып  қала  берді 

(Қазыбек бек, Түп-тұқияннан., 81). Мына 

жауынгер  батыр  Аманжол  сияқты  қанша 

батырлар б а у а р болып отыр (Қ. Макин, 

Əруақты аталар, 112). 

БАУАШАР  з  а  т.  Қолға  үйретілген 

қыран құсты алғаш рет аңға алып шығу. 

Алғашқы б а у а ш а р д а түскен аң ешкімге 

байланбайды,  өзгеге  беру  құстың  бағын 

байлау болып саналады (Қаз. этнография., 

1, 440). – Қыранды аз тояттандырып болған 

соң, Омар Шоқанға – Б а у а ш а р ы ң д ы 

қаршығаңнан өзің ал, - деді (Н. Баяндин., 

Дала  жұлдызы., 18). Қазақ  саятшылары 

қыран  құстың  алғаш  ілгенін  тырнақалды 

десе, ауыздануын б а у а ш а р деп атайды 

(Ана тілі, 19. 04. 1990, 7). 

БАУЛЫҚ:  Баулық  ши.  Орылған 

астықты  баулауға  арналған  ши.  Қолмен 

орылған астықты баясымен осы б а у л ы қ 

ш и г е салып баулайтын болған (Қаз. этно-

графия., 1, 440). 

БАУРАЙ: Баурай жол. Тауды бауырлап 

жүретін жол (Қаз. этнография., 2, 413). 

БАУСЫМ з а т. т е х н. Бір нəрсеге бау 

болып  тұрған  сым  (зым).  (Телекоммун. 

терм. ор-қаз. сөзд., 9). 

БАУТАҒАР__1'>БАУТАҒАР

1

  з  а  т.  Қыран  құстың 

аяғының бау байлайтын жері. Мұзбалақтың 

99

Байынқол Қалиев

түсі қоңыр. Б а у т а ғ а р ы н д а ғ ы жүн 

тұяғына түсіп тұрады (Туған жер., 144). 

БАУТАҒАР

2

  з  а  т.  э  т  н.  Олжасын 

байланған адамның аңшыға беретін сыйы 

(Қаз. этнография., 1, 440). Б а у т а ғ а р 

бермеген  адамға  екінші  рет  олжа  байла-

майды (Бұл да).

БАУ-ШУ: Бау-шу байлар. э т н. Отау 

тігушілерге берілетін кəделердің бірі. Отау 

тіккен кезде күйеу жігіт отауын тігушілерге 

«уық шаншар», «туырлық жабар», «түндік 

жабар», «үзік  ұстар»,  «б  а  у-ш  у    б  а  й 

л  а  р»  деген  сияқты  кəделер  береді  (А. 

Нүсіпоқасұлы.., Ағаш бесік., 3, 85). 

БАУЫР: Бауыр жүн. Қойдың бауыры-

на  шыққан  жүн.  Қойдың  дене  мүшесіне 

қарай жүн: бас жүн, б а у ы р  ж ү н, мой-

ын  жүн,  пұшпақ  жүн,  тірсек  жүн  болып 

бөлінеді (Ж. Қоқанова, Түк жəне тері., 11). 

БАУЫРДАҚ

1

  з  а  т.  Етіктің  өкшесіне 

салатын темір (Қаз. этнография., 2, 116). 

БАУЫРДАҚ

2

 з а т. қ. ө н е р. Бір нəрсенің 

(жүзіктің, сақинаның, қамшының) бауыр 

жағы,  асты.  Күмбез  сақинаның  күмбезі 

түрлі үлгідегі қалыптарға бөлек құйылып, 

б  а  у  ы  р  д  а  ғ  ы  жіңішке  етіп  соғылып, 

бір-біріне  бекітіледі  (Қаз.  этнография., 3, 

276). Қамшының б а у ы р д а ғ ы – өрімнің 

қамшы сапқа жалғасқан бөлігі (Бұл да, 3, 

414).

БАУЫРЛА е т. к ə с і б. Күлдіреуіштің 

ішкі (астыңғы) жағын жалпақтап жону, 

тегістеу. Үйші күлдіреуіш жасайтын алты 

талды сыдырғышпен б а у ы р л а п, одан соң 

жонып шықты. Жетінші талды жай б а у ы р 

л а п қана қойды (Қаз. əдеб., 13.08.1982, 15). 

БАУЫРЛАУ  Бауырла  етістігінің 

қимыл атауы. 

БАУЫРЛЫҚ з а т. Жан-жануарлардың 

бауыр  еті  мен  терісі,  бауыр  жағы. 

Айталық, б а у ы р л ы қ дегеніміз - өрім 

өруге қолайлы мал бауырының терісі (Ж. 

Қоқанова, Түк жəне тері., 12). Қоян болса, 

басы езіліп, үйрек яки қырғауыл болса, б а 

у ы р л ы ғ ы сойылып түсетін (Лен. жас, 

16.06.1976, 4). 

БАУЫРСА  з  а  т.  Тартпаның  аттың 

бауырына келетін жалпақ жері. «Б а у ы р

с  а»,  «үзеңгі»  мен  «сырттық», «ноқта», 

Көрдім мен асауда «өре», «тұсауды» атта. 

«Қамшы» ұстап, «қанжығаға» «шідер» бай-

лап, «Желіге» жылқы қайырам атам жоқта 

(Қаз. əдеб., 30.04.1986, 5). 

БАУЫРСАҚША  ү  с  т.  Бауырсақ 

секілді,  бауырсақ  тəрізді.  Құлжаны  иіре 

атып  жібергенде,  тізіліп  тұрған  асықтар 

б  а  у  ы  р  с  а  қ  ш  а  шашылып,  əр  жерде 

тырайып-тырайып жатады (М. Қабанбаев, 

Жиһанкез., 4). 

БАУЫРТАС з а т. м и н. Кішірек келген, 

қап-қатты,  жып-жылтыр  сəндік  тас. 

Кенет  қолыма  қой  құмалағының  жарты-

сындай ғана б а у ы р т а с іліне кеткені (Қ. 

Мұханбетқалиев, Қайдасың., 45). 

БАУЫРШЫ  з  а  т.  к  ө  н  е.  Хан 

сарайындағы ас-суды, дастарқан жайын

басқаратын адам, бас аспаз. – Б а у ы р ш ы 

ертемен екі өгізше əкеп берді (М. Мағауин, 

Аласапыран, 179). Жігіттердің  ыңғайын 

байқаған  соң,  б  а  у  ы  р  ш  ы  өзі  бастап 

кетті (Бұл да). Б а у ы р ш ы қызметіне аса 

сенімиді адамдар тағайындалған (ҚСЭ, 2, 

210). 

БАХШИ  з  а  т.  Түрікменнің,  қара-

қалпақтың  жыршы-ақындары  (ҚСЭ, 2, 

212). Мысалы, түрікмен б а х ш и л е р і ай-

татын  «Көрұғлының  тууы»  деген  бөлімі 

қазақша  Рахмет  варианттарының  бірінде 

баяндалады (Қаз. əдеб., 19.04.1974, 2). 

БАҺАС с ы н. ж а ң а. Айтыс, тартыс. 

Орыс əдебиеті сынында осы мерзім ішінде 

қаншама  пікір  алысу,  б  а  һ  а  с  (диспут) 

əңгімелер болды! (Қаз. əдеб., 25.02.1972, 3). 

БАШҚҰРТША  ү  с  т. 1. Башқұрт 

тілінде. ≈ Жолдасым б а с қ ұ р т ш а əн айт-

ты. 2. Башқұр əдісімен, башқұрт тəсілімен. 

Бау-шуы төгіліп, біреуі түрікпенше, біреуі 

б  а  ш  қ  ұ  р  т  ш  а  зерделене  тоқылыпты

(М. Мəжитов, Аманғали, 20). 

БАШПАЙШЫҚ з а т. с ө й л. Бақайшық 

(Т. Мұсақұлов, Биол. сөзд., 1, 54). 

БАЯ... Бұрау батқан б а я атандардың 

бақырғаны, көштен адасқан иттердің ұлы-

ғаны естіледі (М. Разданұлы, Алтай., 231).

БАЯЖАН з а т. Бағаналы, балқашты, 

сулы,  шұратты  жер.  «Қайырлы  болса 

б  а  я  ж  а  н,  Дария  шалқар  көлмен  тең» 

(Ақтамберді жырау, 75). 

БАЯН з а т. б о т. с ө й л. Айбатмия. 

Айбатмия қоңырау, б а я н, берік деп ата-

лынады (ҚСЭ, 1, 160). 

БАЯНДАУХАТ з а т. р е с м и. Болған 

істі,  оқиғаны,  орындалған  жұмысты 

баяндап жазылған хат. Б а я н д а у х а т 

–  ақпараттық-анықтамалық  құжаттардың 

біріне саналады (С. Суатай, Ісқағаз., 11). 

100

Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі

БАЯНДАУЫШТЫҚ  с  ы  н.  Баяндау-

ыш боларлық. Шығыс септігіндегі жанама 

толықтауыштар  көбінесе  заттың  неден, 

қандай  материалдан  істелгенін,  б  а  я  н

д а у ы ш т ы қ сапасының артық-кемдігін 

білдіреді (Қаз. қаз. тілі, 248). 

БАЯНСЫЗДАУ с ы н. Баяны жоқтау, 

тұрлаусыздау,  тиянақсыздау.  Дегендей 

бір: жұмыспенен қылғынба, Құшағында – 

бұлқынсын қыз бұлғындай. Жеткен талай 

сері түннің түбіне, Жұлдыздар тұр б а я н 

с ы з д а у қылмыңдап (Қ. Мырзалиев, Ақ 

отау, 37). 

БАЯНХАТ з а т. ж а ң а. Бір іс туралы 

басшыға жазбаша түрде баяндап жазып 

жіберуі (Бекіт.термин., 19). 

БƏДБАҚ з а т. и р. с ө й л. Бейбақ. – Түу, 

б ə д б а қ! Бізді алдағысы келеді. Сөйле, 

тыңдайық! (С. Елубай, Ақ боз., 38). Бойын-

да бір қырым ет жоқ, мұрнының ұшы біздей 

сүйірленіп кеткен, еңсесі төмен осы б ə д 

б а қ мына пошымымен ірілік етті дегенге 

сенгісі келмейді (Жалын, 12974, 2, 58). 

БƏДЕНДІЛЕУ с ы н. Бəдені тəуірлеу, 

көріктілеу,  реңділеу.  Б  ə  д  е  н  д  і  л  е  у 

келіншек екен, сəті түспеді (Ж. Өмірбеков, 

Қызыл су, 148). 

БƏДІКТЕУ с ы н. Ұяттырақ, тұрпа-

йылау.  Сыпайы  бастаған  жігіттер  бір-

те-бірте сөз сыңайын б ə д і к т е у жақ-

қа  бұрып  барады  (Б.  Нұржекеев,  Күй 

толғақ, 22). 

БƏДІЛЕС з а т. ж е р г. Сатқын. - Əдемі 

беттеріңнің  əрін  мен  үшін  кетірмей-ақ 

қойыңдар. Сендер іздеген б ə д і л е с мен 

емеспін (К. Сегізбаев, Жап-жасыл., 448). 

БƏЙГЕ:  Бəйге  тарту.  э  т  н.  Бəйгіден 

озып келе жатқан өз аулының аты мəреге 

50-100  м-дей  қалғанда  екі-екі  адамнан 

алдынан  шығып,  бірі  алдынан  шығып, 

бірі шылбырынан, екіншісі құйысқанынан 

ұстап демей тарту. Таңертең кеткен бəйге 

түс қия шаң берген кезде əр ауыл, əр рудың 

ұшқыр аттарға мінген азаматтары б ə й г е 

т а р т у ғ а жөнеледі (А. Нүсіпоқасұлы.., 

Ағаш бесік., 4, 91). 

БƏЙГЕШАП з а т. с ө й л. Шабандоз. 

Сол сол-ақ екен, жас б ə й г е ш а п т а р 

тартысып, жарысып мəз боп қалатын (Лен. 

жас, 28.11.1973, 2), 

БƏЙГЕШІ з а т. Бəйге алушы, бəйгеге 

ие  болушы.  Еңсесін  езген  ауыртпалықтан 

шыққан  соң,  ел  əнші,  тойшы,  б  ə  й  г  е 

ш  і,  саятшы  боп  кеткен  еді  (Қаз.  əдеб., 

28.11.1975, 2). 

БƏЙГІГЕР  з  а  т.  Бəйгіге  қосылып 

жүрген,  жүйрік  жылқы.  Б  ə  й  г  і  г  е  р, 

болғаның  ба  шаппас,  желмес?  Басына 

түспег  жан,  айтсаң,  білмес.  Құлағың 

естігенді көз бір көрмек, Осы екен: Айтып 

болмас,  қайтып  келмес  (Мəшһүр  Жүсіп, 

Шығ., 234). 

БƏЙЕК  з  а  т.  Көл  ортасына,  теңізге 

құрылған ауды алыстан көрсетіп тұратын 

белгі (Қаз. этнография., 1, 452). Б ə й е к 

жасау үшін бір құлаштай ағаштың басына 

шүберек мата байлап, екінші басына жіпке 

тас байлап суға салып қояды (Бұл да). 

БƏЙЕКШІЛ  с  ы  н.  Бəйек  болғыш, 

бəйектегіш. – Иə, Тоқа, жайшылық па? – 

деп,  б  ə  й  е  к  ш  і  л  дауыспен  сұрады  (О. 

Сəрсенбай, Шеңбер, 57). 

жүктеу/скачать 8,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: