МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУДА

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №5 2008. 
 
33 
байланыстырып  сӛйлеуге  кӛркем  шығарма  тілінің  ҥлгісі  арқылы  ҥйретіледі.  Бҧл 
мақсатта  кӛркем  шығарманы  жасанды  сӛйлеу  ортасы  деуге  де  болады.  Кӛркем 
шығарманың тілі – балаларды байланыстырып сӛйлеуге ҥйретуі нақты, анық ҥлгі. 
Кӛркем шығарма – кӛркем сӛз шеберлерінің әдеби тілде жазылған шығармалары. 
Сондықтан  кӛркем  шығарманың  тілі-нақты  әдеби  тілдің  ҥлгісі.  Демек,  ол  ҥлгі 
бойынша  балаларды  әдеби  тілде  сӛйлеуге,  балаларды  байланысты  сӛйлеуге 
ҥйретудің қҧралы етуге толық болады. Кӛркем шығарма тіліміздің грамматикалық 
тҧлғаларын дҧрыс қолданудың нақты ҥлгісі, сол тамаша ҥлгі арқылы байланысты 
сӛйлеуге ҥйренуге де, ҥйретуге де болады. 
Бірақ  балабақша  бағдарламасында,  балабақша  балаларын  кӛркем 
шығармамен  таныстыру  мәселесін  зерттеушілер  еңбегінде  кӛркем  шығарманы 
грамматикалық  тҧлғаларды  ҥйретудің  қҧралы  ретінде  қҧралмаған.  Кӛркем 
шығарманы әдеби тілдің ҥлгісіне  жаттықтыру қҧралы ретінде пайдалану туралы 
балабақшада  бала  тілін  дамыту  әдістемесінде  арнайы  ешқашан  сӛз  болған  емес. 
Осыған  орай,  жҧмыста  кӛркем  әдебиет  арқылы  балаларды  байланыстырып 
сӛйлеуге ҥйретудің әдістемесін жасау мақсат етілді. 
Барлық  бағдарламаларда  балабақша  балаларын  кӛркем  шығармамен 
таныстыру  мәселесі  ҥнемі  жоспарланып келеді. Бірақ  кӛркем шығарманы балаға 
әңгімелету керек дегеннен басқа еңбектерде жҧмыстың тҥрлері кӛрсетіліп жҥрген 
жоқ. Кӛркем шығарма арқылы баланы байланыстырып сӛйлеуге ҥйрету мәселесі 
әлі сӛз болған емес. 
Ал  кӛркем  шығарма  ҥлгісі  арқылы  баланы  байланыстырып  сӛйлеуге 
ҥйретуде, тілдің грамматикалық  қҧрылысын меңгертуде кӛркем шығарма орасан 
зор қызмет атқарады. 
Әрине,  кӛркем  шығарманың  тәрбиелік  мәні,  адамгершілікке  тәрбиелеудегі 
қызметі,  баланың  ақыл-ойын  дамытатыны,  ойын  дамытатыны  сияқты  маңызды 
мәселелер  арнайы  зерттелді.  Ол  жҧмыстар  ӛз  қызметін  атқарды  және  олар 
пайдалы.  Бірақ  ол  еңбектерде  кӛркем  шығарма  тілін  байланысты  сӛйлеуге 
ҥйретудің қҧралы ету мәселесі сӛз болмаған. Біздің еңбегімізде кӛркем шығарма 
балабақша  балаларын  әдеби  тілде  сӛйлеуге,  байланысты  сӛйлеуге  ҥйретуде  ҥлгі, 
ерекше  бір  жасанды  тілдік  орта,  байланысты  сӛйлеуге  ҥйретудің  қҧралы  деп 
саналады. 
Осы пікір мынадай жҧмыстар арқылы жҥзеге асырылмақ: 

 
Кӛркем шығарманы грамматикалық қҧрылысына қарай таңдау. 

 
Кӛркем шығармадағы грамматикалық тҧлғаларға сай мақал-мәтел, тақпақ, 
жҧмбақ, жаңылтпаш, қатысымдық ойындарды қолдану. 

 
Грамматикалық  тҧлғаларға  сай  деректерді  техникалық  қҧралдар  арқылы, 
қайталау, бекіту.  
Кӛркем  шығарманы  сабақта  қолдануда  грамматикалық  қҧрылысқа  мән 
берілу  керек.  Тілдің  грамматикалық  қҧрылысы  ӛте  кҥрделі,  бала  оның  бәрін 
бірден  меңгере  алмайды.  Сондықтан  грамматикалық  тҧлғаларды  бірте-бірте 
меңгерту  жоспарына  сай  кӛркем  шығарма  таңдалу  қажет.  Яғни  жҥргізілетін 
грамматикалық  жҧмысқа  кӛркем  әдебиеттің  тілі  сай  болуы  тиіс.  Ол  туралы 
профессор    Нҧржамал  Оралбай  басқа  ҧлтқа  қазақ  тілін  оқыту  әдістемесіне 
арналған  «Мәтінмен  комплексті  жҧмыстың  әдістемесі»  деген    мақаласында 
мынадай пікір айтқан: 
«Мәтінмен  комплексті  жҧмыс  жасау  ҥшін,  мәтін  таңдауға  мына  шартты 
ҧстанымдар қойылады:  
  -  Сабаққа  мәтін  таңдауда  кездейсоқтық  болмау  керек,  сабақта  кез  келген 
мәтінді қолдану тіл ҥйретуде жақсы нәтиже бере алмайды. 

Вестник Казахского государственного женского педагогического университета.№5 2008. 
 
34 
  -Сабақта  ӛтілетін  грамматикалық  материал  мәтінмен  байланысты  болуы 
керек» /3/. 
  Ғалымның  осы  пікірімен  біз  толық  келісеміз  және  ҧстанымды  балабақшада 
баланы байланысты сӛйлеуге ҥйретуде кӛркем шығармамен байланысты қолдану 
тиімді деп санаймыз. Оған мынадай себептеріміз бар: 
  -  Балабақшада  кӛркем  шығармамен  жҧмыс  аз  жасалады:  тәрбиеші  оқиды 
(бірнеше рет), балаларға әңгімелетеді, бірақ  ол ӛте аз. 
  -Кӛркем  шығарма  белгілі  бір  грамматикалық  тҧлғаларды  қолдануға  ҥйретуге 
лайықты таңдалмайды. 
  - Кӛркем шығармадағы грамматикалық тҧлғалар елеусіз қалады. Яғни кӛркем 
шығармамен  грамматикалық  тҧлғаларды  қолдануды  қалыптастыру  жҧмысы 
жҥргізілмейді. 
  -  Кӛркем  шығарма  мен  тілдің  грамматикалық  қҧрылысының  байланысы 
ескерілмейді. 
Мҧның  бәрі  кӛркем  шығарманы  байланысты  сӛйлеуге  ҥйретудің  кҥшті 
қҧралы  деп  санамаудан  туған.  Осы  жағдайлар  ескеріліп,  әдістеме  іліміндегі 
мәтінмен  кешенді  жҧмыс  істеу  деген  жаңа  әдіс  кӛркем  шығарманы  балаларды 
байланысты  сӛйлеуге  ҥйретудің  кҥшті  қҧралына  айналдыратын  әдіс  ретінде 
қабылданды. 
Ал  жалпы  әдістеме  ілімінде  бҧл  жаңа  әдісті    бірінші  ҧсынған  ғалым  – 
Нҧржамал Оралбай. Бҧл оқыту әдістемесінде жаңа әдіс болғандықтан, ол туралы 
ғалым пікіріне толығырақ тоқталайық. 
Н.Оралбай  жаңа  әдістемені  алғаш  мәтінмен  комплексті  жҧмыс  деп,  кейін 
мәтінмен кешенді жҧмыс деп атаған /3/. 
  Бҧл  әдісті  Н.Оралбай  орыс  тілді  адамға  қазақ  тілін  оқыту  ҥшін,  қазақша 
сӛйлеуге ҥйрету ҥшін ҧсынған және әдістемені университеттердің орыс бӛлімінің 
студенттеріне арналған тҧңғыш кӛлемді еңбек (453 бет). «Қазақ тілі» оқулығында 
қолданған /4/. 
Осы жаңа оқулықта Нҧржамал Оралбай жаңа әдіс туралы былай деп жазған: 
«Оқулық  бҧрын-соңды  қолданылмаған  жаңа  әдістеме  негізінде    жазылды.  Ол 
әдістеме  мәтінмен  кешенді  жҧмыс,  яғни  тілді  оқыту  жҧмысының  бәрін  мәтін 
арқылы  жҥргізу  деп  аталады.  Бҧл  әдістемеде  бҧрынғыдай  ережені  ҥйрену  ҥшін 
жаттығулар қолданылмайды.  
Мҧнда  мәтін  жаттығу  қызметін  де  атқарады.  Мәтінге  қатысты  барлық 
жҧмыстар  толық  жан-жақты  жҥргізіледі.  Әр  грамматикалық  жҧмыстар  ҥшін 
мәтінге қайта оралып отыру қажет, ол жҧмыстар мәтінде ауызша, жазбаша тҥрде 
кездеседі.  Осыған  байланысты  жасалған  әр    тҥрлі  жҧмыстар  мәтіннің  толық 
меңгерілуіне қызмет етеді. Бҧл тілді ҥйренудің сапасын арттырады» /4, 3-4 б.б./. 
Кӛркем  шығарма  байланыстырып  сӛйлеуге  қызмет  ету  ҥшін,  оны 
тыңдаудың, қолданудың ӛз заңдылықтары бар, ол сақталу керек: 
1.
 
Алғаш балаға таныстырылатын шығарма тілі грамматикалық қҧрылысы жеңіл 
болуы керек. Оның келесі сатысында шығарма тіліне грамматикалық тҧлғалар 
бірте-бірте қосылып отыру керек. Баланы кӛркем шығармамен  таныстыруда, 
шығармада  осы  ерекшеліктер  ескеріліп  таңдалады.  Бҧл  ҧстаным  тілдің 
грамматикалық 
қҧрылысын 
бірте-бірте 
меңгерту 
ҥшін, 
баланы 
байланыстырып сӛйлеуге бірте-бірте қалыптастыру ҥшін қажет. 
2.
 
Кӛркем  шығарма  балаға  қолданылуы  ҥйретілетін  грамматикалық  тҧлғаларға 
сай  таңдалуы  керек.  Бҧл  грамматикалық  тҧлғаларды  қолдануға  баланы 
ҥйретуге  кӛркем  шығарманың  қызмет  етуі  ҥшін  қажет.  Мәселен,  баланы 
тәуелдік  жалғауын  сӛзді  байланыстырып  сӛйлеуде  қолдану  дағдысын 
қалыптастыру  қажет  болса,  шығарма  қҧрамында  тәуелдік  жалғаулы  сӛз  мол 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №5 2008. 
 
35 
болуға  тиісті.  Осы  мәселені  іске  асыру  ҥшін,  қанша  кӛркем  шығарма  қажет 
болса, бҧл заңдылық олардың бәріне қатысты. 
3.
 
Байланыстырып  сӛйлеуде  грамматикалық  тҧлғаларды  бір  ғана  шығармамен 
дағды  қалыптастыру  мҥмкін  емес.  Бір  ҥлкен  шығарма  алып,  баланы 
зеріктіруге  болмайды.  Ол  ҥшін  қайталау  керек.  Еңбекте  қайталау  әр  тҥрлі 
шағын шығармалар және қатысымдық ойын арқылы жҥзеге асырылды. 
4.
 
Шығарманың  тҥрін  таңдауда  бағдарламада  кӛрсетілген  шығарманың  тҥрлері 
қолданылды.  Бағдарламаларда  тақпақ,  мақал-мәтел,  жҧмбақ,  жаңылтпаш 
баланың  сӛздік  қорын  дамыту  ҥшін,  сӛздерді  дыбыстық  жағынан  дҧрыс 
айтуды  қалыптастыру  ҥшін,  кӛркем  шығарманың  әр  тҥрімен  баланы 
таныстыру  ҥшін  берілген.  Біз  кӛркем  шығарманың  осы  қызметтерін  сақтай 
отырып,  оған    тағы  бір  қызмет  жҥктейміз.  Ол  қызмет    грамматикалық  
тҧлғаларды  қолдануды  қалыптастыру.  Ол  ҥшін  кӛркем  шығарманың  бҧл 
тҥрлері  кӛркем  шығармадағы  грамматикалық    тҧлғаларға  сай  таңдалады  да, 
олар  кӛркем  шығармадағы  грамматикалық  тҧлғаны  бала  есінде  бекіту, 
қолданылуын тҥрлі тілдік жағдайда қалыптастыру қызметін атқарады. 
Демек,  бірнеше    тҥрлі  кӛркем  шығарма  бір  грамматикалық  тҧлғаны 
байланыстырып  сӛйлеуде  қолдану  дағдысын  қалыптастыруға  қызмет  етеді. 
Мәселен,  ӛткен  шақ  тҧлғаларын  қалыптастыру  қажет  болса,  бірнеше  әр  тҥрлі 
шығарманы  қайталау,  бекіту,  қалыптастыру  ҥшін  қолданылса,  олардың  бәрінде  
ӛткен  шақ  тҧлға  мол  болуы  шарт.  Бҧл  бір  мақсатта  қолданылатын  кӛркем 
шығармалар  грамматикалық  жағынан  бір  типтес  болады,  бірақ  ол  тек  бір  тҥрлі 
грамматикалық тҧлға бола алмайды, басқа тҧлғалар да араласады. 
5.
 
Осы  мақсатта  барлық  дидактикалық  тіл  дамыту  әдістері  қолданылады. 
Дидактикалық  барлық  әдістер  қолданылып,  шығармадағы  грамматикалық 
тҧлғаны  қолдану  дағдысы  қалыптастырылады.  Яғни  байланыстырып  сӛйлеу 
дағдысы  қалыптастырылады.  Бҧл  жаңа  әдістемелік  әдіс  балабақшада  баланы 
байланыстырып сӛйлеуге ҥйретуде бірінші рет ҧсынылып, қолданылып отыр. 
Тҥсінікті  болу  ҥшін  «Қазақ  тілі»  оқулығынан  бір  мысал  келтірейік:  Мәтін 
«Менің  отбасым».  Мәтінде  жасалатын  грамматикалық  жҧмыста  мынадай 
тапсырма берілген: 
1.«Тәуелдік жалғаулы сӛздерді мәтіннен теріп жазыңыз. 
2.  «Ілік  жалғаулы  және  тәуелдік  жалғаулы  сӛзден  қҧралған  сӛз  тіркестерін 
мәтіннен теріп жазыңыз» /4, 33 б./. 
Мҧнда  алдымен  мәтін  тәуелдік,  ілік  жалғауына  байланысты  таңдалған. 
Екіншіден,  тәуелдік  ілік  жалғаулы  сӛздер  мен  сӛз  тіркестерін  табу  ҥшін  мәтінді 
тағы оқиды. Сабаққа берілген ӛздік жҧмыста басқа да грамматикалық  жҧмыстар 
берілген.  Оларды  орындау  ҥшін  мәтін  тағы  оқылады.  Алдымен  мәтінді,  жаңа 
сӛздерді аудару ҥшін, мәтінді әңгімелеу, мазмҧнын тҥсіну ҥшін мәтін бірнеше рет 
оқылады. Сонда әр жҧмыстың тҥрі ҥшін, мәтін  қайта-қайта оқылып отырылады. 
Бҧл мәтінді  толық  есте сақтауға, ондағы сӛйлемдерді  еркін қолдануға мҥмкіндік 
береді. Сол арқылы барлық мәтінді меңгеру нәтижесінде қазақша еркін сӛйлеуге 
ҥйренеді. 
Бҧл  әдістеме  басқа  тілді  ҥйретуге  арналған,  оның  балабақшаға  қандай 
қатысы  бар  деген  заңды  сҧрақ  туатыны  орынды.  Бірақ  басқа  тіл  ӛкілдері  мен 
балабақша  да  бала  да  тіл  ҥйренушілер.  Сондықтан  екі  тҥрлі  әдістемеге 
жатқанымен, тілді ҥйрету, сӛйлеуге ҥйрету, тіл дамыту, байланыстырып сӛйлеуге 
ҥйрету  мақсаты  –  екі  әдістемеге  де  ортақ  мақсат.  Бҧл  жаңа  әдістемемен 
балабақшада баланы кӛркем шығарма арқылы байланыстырып сӛйлеуге ҥйретуге 
қолдану ҧтымды болмақ. 
 

Вестник Казахского государственного женского педагогического университета.№5 2008. 
 
36 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.Тихеева Н. Развитие речи детей. М., 1972. 
2.Таубаева Г. Мектепалды дайындығында оқу-тәрбие ҥрдісінде балалар әдебиетін 
пайдалану. Автореферат, п.ғ.к. Алматы. 2005.  
3.Оралбай  Н.  Мәтінмен  комплексті  жҧмыс  әдістемесі.  Мемлекеттік  тілдің 
мәртебесін  арттыру-әрбір  азаматтың  наразы  халықаралық  ғылыми-практикалық 
конференция материалдары. – Орал, 2006.  
4.Оралбай Н., Қҧрманәлиев К.А. Қазақ тілі. – Алматы, 2006.  
 
ТҤЙІНДЕМЕ 
Мақалада  мектеп  жасына  дейінгі  баланың  тілін  дамытуда  кӛркем 
шығарманың  мәні  және  кӛркем  шығарма  арқылы  грамматикалық  тҧлғаларды 
талдау жолдары қарастырылған.  
 
РЕЗЮМЕ  
В  статье  рассматриваются  вопросы  формирования  грамматического  строя 
устной речи детей дошкольного возраста через художественное произведение.  
 
 
 
 
ЕКІНШІ ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ  АУТЕНТТІ  МӘТІНДЕРДІҢ 
ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Нҧртаева А.Б.- оқытушы (Алматы  қ., Қазмемқызпу) 
 
Мәтін  –  екінші  шет  тілін  оқыту  мазмҧнының  маңызды  бір  қҧрамды  бӛлігі 
болып  келеді.  Мәтіндердің  әдістемеде  екі  тҥрін  ажырататыны  белгілі: 
аутентикалық мәтіндер және оқу мәтіндері. 
Қазіргі  танда  екінші  шет  ел  тілін  оқытудың  мақсаты  мәдениеттер 
диалогында  тілді  шынайы  тілдесім  қҧралы  ретінде  қолдана  білу  дағдысын 
қалыптастыру  болғандықтан    оқытуда  қолданылатын  мәтіндер  аутентикалық 
сипатта болуы маңызды. 
Аутентикалық  мәтін  дегеніміз  тіл  иелерінің  шынайы  ӛнімі,  яғни  шынайы 
жағдайда пайда болған сол тілге, ӛмірге, кҥнделікті әрекетке тән мәтіндер. 
Аутентикалық мәтіндерді бейімдеуге болады, алайда, ол ӛзінің аутентикалық 
сипатын жоғалтып алмауы қажет. 
Оқу  процесінде  оқушыларға  танымдылық  жағынан  қҧнды  және  тілін  оқып 
жатқан  елдің  ӛмірін,  тҧрмысының  ерекшеліктерін,  мәдениетін  бейнелейтін  әр 
тҥрлі мәтіндерді ҧсынған дҧрыс /2/. 
Арнайы әдебиеттерде аутентикалық мәтіндердің келесі тҥрлері ажыратылады: 
1.
 
 Оқытуға бейімделген аутентикалық (дидактивизированный);  
2.
 
Жартылай аутентикалық; 
3.
 
Квази аутентикалық; 
4.
 
Аутентикалық. 
Гальскова ӛз оқулығында аутентикалық мәтіндерді былай жіктейді: 
1.
 
Прагматикалық мәтіндер – телехабар тізімі, жарнамалар т.б; 
2.
 
Эпистолярлы – жеке және іскерлік хаттар, шақыру және қҧттықтау қағаздары 
және т.б; 
3.
 
Кӛркем әдебиеттен ҥзінді - ӛлеңдер, әңгімелер, сқақтар, эссе т.б; 
4.
 
Газет-журналдардан мақалалар. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №5 2008. 
 
37 
Біз бҥгінгі мақаламызда газет мәтіндерін оқыту жайлы сӛз қозғаймыз. 
Газеттің негізгі міндеті – қоғамдық сананы қалыптастыру. 
Біз газет материалдарын оқуды тілдік бірліктерді меңгеруге арналған қҧрал 
ретінде қарастырамыз. 
 Газет оқудың кӛптеген тиімді жақтары бар. 
-
 
Газеттерді  кҥнделікті  оқу тілдің материалды есте сақтауға, сӛздің қордың 
кӛбеюіне және де ауыз екі сӛз дағдыларының дамуына септігін тигізеді. 
-
 
Газет тілдің қазіргі қалпын бейнелейді, газетте әдеби және ауыз екі сӛздің 
тоғысуы кӛрініс табады . 
-
 
Газет жаңа хабардың кӛзі. Мазмҧны ӛте кең, мәтіндерінің тақырыптары әр 
алуан.  Кез  келген  оқырман  ӛзіне  қызықты,  қҧнды  болып  келетін  мәліметті  таба 
алады. 
-
 
Аутентикалық  мәтін  тҥрлі  болғандықтан  газет  мәтіндерінің  лексикалық 
қҧрамы  да  әр  алуан.  Газетте  қоғамдық-саяси  терминалогиялық  дамыған  жҥйесі, 
кәсіби  терминдер,  идиома,  метафора,  метонимия  ,  эпитеттер,  фразеология, 
қысқыртулар, кірме сӛздер, геологизмдер және әр тҥрлі терминдер болуы мҥмкін. 
-
 
Газет  әр  тҥрлі  оқырмандармен  жҧмыс  жасауға  бейімделген.Сондықтан 
мазмҧндық,  стилистикалық  жағынан  да  әр  оқырманның  кӛңілінен  шығатындай 
болуы қажет. 
-
 
Алайда  газе  оқудың  бҧндай  басым  тиімді  жақтарына  қарамастан, 
тәжірибеге  сҥйенетін  болсақ  кӛптеген  мҧғалімдер  газетпен  жҧмыстан  аулақ 
жҥруге  тырысады.  Бҧның  себебі  тілдің  және  мазмҧндық  қҧрамының  кҥрделігі 
оқушылардың газетті оқып тҥсінуіне қиын соғады  /4/. 
Бҧрын - соңды естімеген адам, жер-су аттары, белгісіз, тҥсініксіз тақырыптар 
т.б.  Бҧл  бір  жағынан  дҧрыс  та.  Себебі,  газет  –  аутентикалық  материал.  Ол 
оқушылардың 
тілдік 
деңгейіне, 
дайындығына, 
елтанулық 
біліміне 
дағдыландырылмаған оқу қҧралы. Бірақ  оның бҧл ерекшелігі оның бір жағынан 
қайталанбас  қҧндылығы,  тиімді  жағы  болмай  ма?  Мазмҧнының  кеңдігі,  газет 
тілінің  ерекшелігі  мҧғалімге  оқушының  лексикасы  мен  грамматикасын 
толықтырып, ауыз екі сӛзінің, оқу, аудару дағдыларын дамытуға  ҥлкен мҥмкіндік 
береді.  Шет  ел  тіліндегі  газетпен  жҧмыстың  тағы  бір  тиімділігі  ол  белгілі  бір 
қоғамның ӛз тілінде, сол қоғамның мәдениеті жайлы сӛз қозғайды, ойын білдіреді. 
Яғни  мәдениет  тілде  бейнеленеді.  Мәдениет тілде  адам,  жер  –  су  аттары,  әдет  – 
ғҧрпын  сипаттау  т.б  арқылы  ӛз  кӛрінісін  газет  мәтінінің  автордың  ӛмірлік 
тәжірибесін,  білімін,  қҧндылықтар  мен  сенімдерін,  қарым-  қатынасы  мен 
сезімдерін    ӛз  мақаласында  білдіруінен  табамыз.  Сонымен,  газет  –  бҧл  тҥрдегі 
әлеуметтік – мәдени хабардың қҧнсыз қайнар кӛзі болып табылады. Студет газетті 
кӛбірек оқыған сайын бҧл әлеуметтік – мәдени мағынаны тереңірек тҥсініп, тілін 
оқып  жатқан  елдің  мәдениетінің  және  ӛмір  ағымының  ерекшеліктеріне  араласа 
тҥседі. 
Оқушылардың  жас  және  психологиялық  ерекшеліктеріне,  мазмҧны  да, 
формасы  жағынан  да  оқытудың  мақсаты  мен  жағдайларына  сәйкес  келмейтін 
жасанды  оқу  мәтіндерін  қолдануға  бағдарлануға  жол  бермейді.  Ал  шынайы 
мәтіндерді  оқытуда  қолдану  оны  әсерлендіреді  және  шынайы  тілді  шынайы 
меңгеру  жағдайын    жасауды  қамтамасыз  етеді.  Шынайы  аутетикалық  газет 
мәтіндерін  оқытудың  әдістемесін  тиімді  және  нәтижелі  қҧру  бҧл  мәтіндерді 
сапалы іріктеуге де байланысты/5/. 
Екінші  шет  ел  тілін  оқытуда  аутентикалық  газет  мәтіндерін  іріктеу 
шарттарының негіздері: 
1.Газет мақаласын мазмҧндық жағынан ескіріп қалмайтындай кӛп жыл қолдануға 
мҥмкіндігі; 

Вестник Казахского государственного женского педагогического университета.№5 2008. 
 
38 
2.Мәтіндердің хабарлығы; 
3.Мәтін тақырыптарының әр тҥрлігі; 
4.Газет мәтіндердің жанрларының ерекшеліктерінің ескерілуі.   
Газет жанрының келесі тҥрлері ажырытылады: 
1.Хабар; 
2.Корреспонденция; 
3.Коментарий;  
4.Репортаж; 
5.Интервью. 
  
 
Хабар  –  бҧл  хабар  уақыт  шеңберімен  шектелумен,  бҥгінгі  кҥнге  қашан  да 
ӛзекті  бір  мәлімет  жайлы  жариялау.  Мазмҧндық  жағынан  әр  тҥрлі  –  елдің 
планетаның  бҥгінгі  кҥнгі  ресми  хабарлары,  жаңалықтары,  хабарландырма, 
жарнамалар, радиотелехабарлар тізімі т.б. Әдетте газеттің соңғы беттеріне немесе 
қосымшада болады. Хабар мәтіні қысқа немесе кең тҥрде болуы мҥмкін, хабарлау 
және сипаттау сӛз формалары басым келеді, фразеологизмдер қолданылмайды, ең 
басты мәліметтің дәлдігін жеткізуге байланысты. Кей кезде хабардың тақырыбы 
(заголовок)  берілмеуі  мҥмкін.  Алайда  соңғы  кезде  қандай  қысқа  хабар  болуына 
қарамастан  кез–келген  мәтінге  тақырып  қою  қалыпқа  еніп  жатыр.  Тақырып                    
3  тҥрлі  қызмет  атқарады:  тақырыпты  жеткізеді,  ойды  білдіреді,  тақырыпшалар 
жасайды.  Графикалық  безендіру  (сӛздерді  ерекшелеу,  астын  сызу,  тҥсін 
ерекшелеу  т.б)  ҧсынғанда  автордың  ойын,  ӛз  бағасын  білдіру  қызметін  де 
атқарады/1/. 
Хабар мәтіндерін оқыған кезде мҧғалім автор мен оқушы арасындағы делдал 
ретінде роль атқарып, хабардың маңызды, негізгісін бӛліп алуға кӛмектеседі. 
 Хабар  мәтінінің  ерекшеліктерін  ескере  отырып  оқушы  бойында  мынадай 
дағдыларды қалыптастыру қажет: 
1.Мәтіннің  аты  және  бірінші  сӛйлемі  бойынша  хабардың  тақырыбын,  оқиғаның 
уақыты мен орнын, кейіпкерлерін анықтай білу дағдыларын; 
2.Қысқа  хабарда  сӛйлемдерді  және  кең  хабарда  мәтінді  мағыналық  бӛліктерге 
бӛліп және олардың мәтін аты арасындағы байланысты анықтай білу. 
Газет  мәтіндерін  оқуға  ҥйреткенде,  сонымен  қатар  лексикалық 
қиындықтарды байқамау, сӛздін қолдану қажетті мәліметті таба білу дағдыларын 
қалыптастыру да маңызды. 
Газет  мәтінің  оқуды  бастамас  бҧрын  мҧғалім  мәтіннің  бҧл  тҥрінің 
ерекшеліктерін  тоқталып  ӛту  керек  және  мазмҧның  жалпылай  қамту  тҥріндегі 
оқуда мәтіндегі негізгі хабарды бӛліп алып, не жайлы екенін тҥсіну жеткілікті. Ал 
жеке  бӛлшектерін,  мазмҧнын  тҥсінуге  қиындық  туғызбаса  қалдырып  кетуге 
болады.  Сонымен  қатар,  қҧрамында  кӛптеген  бӛгеттер  кездесетін  мәтіндерді  де 
оқуды  ҥйрету  маңызды.  Бҧл  жағдайда  сӛздіктің  кӛмегімен  негізгі  мазмҧнды 
тҥсінуге қажетті сӛздердің мағынасын біліп алу жеткілікті. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.Государственный 
общеобязательный  стандарт  образования  Республики 
Казахстан.  Министерство  образования    и  науки  Республики  Казахстан. 
Официальное издание, Астана, 2004.  
2.Бим И.Л. Концепция обучения немецкому языку как второму иностранному (на 
базе английского) – М.: Издательство МИПКРО. 
3.Бим  И.Л.  Некоторые  особенности  обучения  немецкому    языке  на  базе 
английского. II Иностранные языки в школе, 1997, №4. 
4.Гальскова Н.Д. Книга для учителя к учебнику «И так, немецкий!» по немецкому 
языку как второму иностранному для 7-8 кл. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №5 2008. 
 
39 
5.Денисова  Л.Г.,  Соловцова  Э.И.  Второй  иностранный  язык  в  школе. 
Иностранные языки в школе, 1995, №3. 
6.Щепилова  А.  В.  Концепция  обучения  французскому  языку  как  второму 
иностранному (на базе английского). – М.: Издательство ДИСК 
7.Щепилова  А.В.  Когнитивный  принцип  в  обучении  второму  иностранному 
языку.//Иностранные языки в школе, 2003, №2. 
Hufeisen B/ Deutsch  als zweite FS.In: Deutsch als zweite FS. 1999,H.20. 
 
РЕЗЮМЕ 
 
В  статье  рассматриваются  лингвистические  особенности  аутентичных 
текстов в изучении второго иностранного языка. 
 
ТҤЙІНДЕМЕ 
 
Мақалада  шет  тілдерін  оқытуда  аутентті  мәтіндердің  лингвистикалық 
ерекшеліктері қарастырылған. 
 
 
 
 
ӚЗАРА ТІЛДІК ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ МІНДЕТТІ ШАРТЫ РЕТІНДЕГІ 
ЕКІНШІ ТІЛДІК ТҦЛҒАНЫҢ ҚАСИЕТТЕРІН МӘДЕНИЕТ АРАЛЫҚ 
ДЕҢГЕЙДЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
 
Рахымжанова С.Қ. – оқытушы (Алматы қ., Қазмемқызпу) 

жүктеу/скачать 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: