Мазмұны Кіріспе І тарау. Алакөл ойысының геотектоникалық құрылысы. Жер бедері
жүктеу/скачать 271,5 Kb.
|
-dip -alakol-oyysynyn-geotektonikalyq-qurylysy-klimaty-organikalyq-duniesi
| Жел режимі. Жер бедерінің ерекшелігіне байланысты көршілес жатқан аймақтар мен арада қысыммен температура айырмысының тууына байланысты қыс пен көктем желді болып келеді. Жазда көршілес жатқан аумақ пен арадағы температура мен қысым айырмасы жойылатындықтан желді күндер сирек байқалады. Алакөл ойысын қоршап жатқан тау жүйелерінің болуы. Ебінұр ойысымен тар тауаралық аңғар арқылы байланысуы қыста қысым мен температура айырмасын тудырып екі бағытта соғатын тұрақты Ебі және Сойқан желдерін қалыптастырды. Ебі желі Қытай Халық республикасының аумағындағы жан-жағын тау жүйелері қоршап жатқан Ебінұр ойысында қыста көршілес жатқан Алакөл ойысының аралығында қысыммен температура айырмашылығының тууына байланысты қалыптасып тар қолат Жоңғар қақпасы арқылы оңтүстік, оңтүстік-шығыстан, солтүстік-батысқа бағытталып 10,5 метр секунд жылдамдықпен (орташа көрсеткіші) соғады.
Жоңғар қақпасындағы Ебінің жылдамдығы кей жылдардың жекелеген күндері 70 метр секундқа дейін жетеді. [12 13]. Ол әсіресе көршілес жатқан ойыстар мен температура айырмасы артқан күз бен қыс айларында күшейіп, температура мен қысым айырмасы біртіндеп жойылған көктемнің екінші жартысында әлсірейтінін байқауға болады. Оны 3 - кестедегі желдің күшінің сандық көрсеткіштері айғақтайды. Желдің орташа айлық жылдамдығының ең жоғарғы көрсеткіші қаңтар айында байқалады. Бұл кезеңде желдің орташа айлық жылдамдығы 37 метр секундқа дейін артады. Күннің көкжиектеп биіктеп температураның көтерілуіне орай наурыз-сәуір айларында ебінің жылдамдығы 19-7 метр секундқа дейін төмендейді. Мамырдың екінші жартысы мен шілде – тамыз аралығында тоқталып ашық тынық желсіз ауа-райы қалыптасады. Ебі желі соққанда Алакөл ойысында сырттан енетін ауаның есебінен жүретін адиабаттық жылыну байқалатындықтан қыста желді күндері температураның біршама көтерілуі байқалады. 2 Солтүстік, солтүстік-батыстан, оңтүстік, оңтүстік-шығысқа бағытталып соғатын Сайқан желі балқаш көлінің оңтүстік бөлігіндегі Сарыесік, Атырау құмды алқабында қалыптасып, ебіге қарсы бағытта негізінен Сайқан тауының солтүстік тізбегін бойлай соғады. 4-14 метр секунд жылдамдықпен соғатын жергілікті жел. Ол негізінен жазда орта есеппен 3,5-4,5 метр секунд жылдамдықпен соғады.3 кестенің деректеріне талдау жасайтын болсақ Ебі сияқты Сайқанда көршілес жатқан ойыстарда қысым мен температура айырмасының артуынан туады. Ебіден айырмашылығы қыста күшейгенімен Балқаш-Алакөл ойыстарының аралығында Жоңғар қақпасындай тар қолаттың болмауына байланысты жылдамдығы 4-5, 14-15 метр секундтан артпайды. Қысым мен температура айырмасы біртіндеп жойылуына байланысты жазда Сайқан желінің күші біртіндеп 0 метр секундқа дейін төмендеп шілде-тамыз айларында баяулап ашық тынық желсіз ауа-райы қалыптасады. [12] З.АСварчевский К. Историе Балкаш-Алакульской в падине вестник пен унив. сер биолог-геолог 1952. №7 ( Утешов А.С. Типичный для климата Казахстана внутри годовые соотношение месячных температур воздуха и атмосферных осадков. Вопросы геог. Казахстана вып.14. Алмат-ата 1968 18-20 стр. Целепанов О.М. Средняя Азия: - Алма-АтаГидрометелизат 1963. 155-157.) [13] Т А Есеркелова синоптикаметеррологическая усоловия оброзование сильного ветра. В джунгарских воротах. Труды Казнигми, вып л:1963. с 20-21 3-кестеде көрсетілген Алакөл ойысындағы басым желдердің сипатының сандық көрсеткіштеріне талдау жасайтын болсақ, ауданның оңтүстік шығысындағы кіші Алакөл маңында желді күндердің саны 51-ге жетіп оңтүстік, оңтүстік шығыстан соғатын Ебі желі қазан-қаңтар айларының аралығында күшейеді. Орташа айлық жылдамдығы 11 метр секундтан 37 метр секундқа дейін артады. Алакөлдің солтүстік- батыс бөлігінде түзіліп, оңтүстік шығысқа бағыттыалып соғатын Сайқан желі сәуір- мамыр айларнда күшейеді де орташа айлық жылдамдығы 2- 3 метр секундқа жетеді. Алакөл ойысындағы жел режимінде көлдің өзінде тікелей әсер етеді. Жергілікті жердегі ауа циркуляциясы көлмен көршілес жатқан таулардың арасындағы ауа айналымының нәтижесінде пайда болады. Мұнда жазда күндіз көлден құрлыққа, түнде қрлықтан көлге бағытталып соғатын күндізгі және түнгі бриздер мен таулы аңғарлық желдер байқалады. Соңғысына Еміл өзенінің аңғарын бойлай солтүстік шығыстан, оңтүстік- батыс бағытта соғатын Бақты желі жатады. Ол түнде Алакөлдің жағалау аймағында күшейіп, күндіз бәсеңдейді. Оңтүстік- шығыстан соғатын Ебі желінің орташа жылдық қайталануы 45%, шығыстан соғатын 22%, солтүстік батыстан соғатын Сайқан желі 33% құрайды. Жауын- шашынның орташа жылдық мөлшері 175- 521мм аралығында ауытқиды. Жылдың жылы мезгілінде жылдық жауын- шашынның 57- 63% түседі. Оны қыста антициклондық жағдайдың күшеюімен түсіндіруге болады. Жауын- шашанның көп бөлігі теріс және оң радияциялық баланс бір- бірімен алмасатын кезеңде мол түсетіні байқалады. Қыста және жазда қарқынды атмосфера жүретін ауасының трансформациялану үрдісі жауын- шашынның жыл жыл ішіндегі таралуын біршама жұмсартады. Оған ең ылғалды және ең құрғақ айда түсетін атмосфералық жауын- шашынның айырмасы 19-23 мм- ден аспауы дәлел болады. Алакөл ойысында жауын- шашынның ең мол түсетін кезеңдері көктем мен күзде ылғалдың мөлшері бірдей. /14/ Аталған ауданның климатына тән ерекшеліктің бірі жауын- шашынның бір жыл ішіндегі таралу динамикасының мөлшерінің қалыпты жағдайдан ауытқуы болып табылады.Отыз жыл бойы тұрақты түрде жүргізілген бақылауларға жасалған талдаулардың нәтижесі Алакөл ойысының солтүстігінде жауын шашынның көп мөлшері қыста, ең азы күзде түсетінін көрсетті. Құрғақшылық жылдары қазанда жылдық Жауын – шашынның небәрі 10 % түссе, ылғалды жылдары 300% арттық түсетіні байқалады. Жоңғар қақпасында соңғы 10 – 20 жылда жылдық орташа мөлшердің 0,0 – 30 % түсетіні байқалды. Батыстан, солтүстік батыстан келетін ауа массалары енгенде циклон әрекеті күшейетін көктем мен жазда жауын шашынның қалыптағы 10 – 20 % мөлшерден ауытқып көп жылдық орташа мөлшерінен 2 есе артық жауын шашын түсетіні байқалады. Ылғалды жылдары көктем мен жазда 220 – 230 мм дейінгі мөлшерде түседі. Жауын – шашынның аз түсуіне ауаның салыстырмалы ылғалдылығыны төмен болуы да әсер етеді. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 30 % аспайтын кезеңнің ұзақтығы 2,5 – 3,0 айға дейін созылады. Жаз айларындағы ылғалдың жетіспеуінің он күндік орташа көрсеткіші 15 – 20 м.б. Сондықтан құрғақшылық байқалатын кезеңнің көпжылдық орташа көрсеткіші жылына 50 күнді құрайды. Бұл кезеңде құрғақ ыстық аңзақ желдердің соғуы байқалады (шілде – тамыз айларында) ( Утешов А.С. Типичный для климата Казахстана внутри годовые соотношение месячных температур воздуха и атмосферных осадков. Вопросы геог. Казахстана вып.14. Алмат-ата 1968 18-20 стр. Целепанов О.М. Средняя Азия: - Алма-АтаГидрометелизат 1963. 155-157.) Жауын шашынның көпжылдық режиміне сай Жоңғар қақпасын жеке климаттық аудан тармағы ретінде қарастыруға болады. Бұл ауданның климатының басты ерекшелігі бір – біріне қарама – қарсысоғатын күшті желді күндердің көп болуы онтүстік шығыстан жоңғар қақпасы арқылы Ебі желі соқса Солтүстік батыстан оған қарама – қарсы қыбта желі соғады. Осыған орай жылбойы жауын – шашын. Жылдық жылы кездерінде көп, суық кезеңдерде аз мөлшерде түседі. Аудан тармағының теңіз деңгейінен биікте орналасуына байланысты. Солтүстіктегі Алакөл маңы аудан тармағына қарағанда жауын – шашының орташа айлық қалыпты мөлшерден ауытқуы 2-3 есеге артық. Ауданда жауын – шашынның аз түсуі мен өзен торларының сирек болуына топырағының құнарсыздығына байланысты тек жайылымды мал шаруашылығына ғана қолайлы Шынжылы, Тентек, Жаманты өзендерінің суын пайдаланған жағдайда суармалы егіншілікті дамытуға болады. Температура жағдайымен жылы кезеңнің ұзақтығы. Қант қызылшасын жайлы мал азықтық және астық дақылдарын өсіруге қолайлы . Қалған бөлігінде жауын-шашынның басым бөлігі жылдың жылы кезеңінде әсіресе көктеммен күзде түсетіні айқын байқалады. Жауын шашынның ең жоғары мөлшері Үшаралда 250 мм, ең аз мөлшері 147 мм. Жоңғар қақпасында түседі. 2.2 Алакөл ауданының таулы алқаптарының климаты. жүктеу/скачать 271,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|