Мәдібаева қанипаш қайсақызы
жүктеу/скачать 1,9 Mb.
|
| Көгалды қуып гөйлайттап,
Қызықпен жүріп жазды алған… Единица жақсысы Ерген елі бейне нөл… Самородный сары алтын Саудасыз берсең алмайды… Алыс болса іздеп тап Кореннойға кіруге… Бұл өлең жолдарында Абайдың орыс тілінен алған сөздері қазақтың төл сөзіндей естіліп, өлеңнің ішіне еніп, өлеңді жасауға, жаратуға қазақтың өз сөзіндей ықпал етіп тұр. “Абай” журналының 1918 жылғы екінші санында “Екеу” деген бүркеншік атпен басылым көрген “Абайдың өнері һәм қызметі” атты Жүсіпбек Аймауытов пен Мұхтар Әуезовтің мақаласында да Абайдың жазба тілге қатысы, Абай тілі мәселелері де қозғалғандығы белгілі. Осындағы Абайдың орыс тілі арқылы қазақ тіліне тың айшық, жаңа оралым қосуы оның аудармашылық шеберлігінде де жатқан үлкен көркемдік алым екендігі айтылды. “…Абай керемет переводшы болған. Переводқа шеберлігі мынадан білінеді: кейбір орыс өлеңдерін қазақ тіліне аударғандары өзінің тың өлеңдерінен артық деуге болады. Орыстың әдеби болған толғаулары, ырғақты, нақысты бай тілмен жазылған сөздерін қазақтың кедей, дөкір тілімен ұғымды, мағыналы, терең, тілге жеңіл келтіріп перевод етуі мейлінше ұсталығы” [85, б.]. Абайдың кей тұста ақындық кең еркіндікке барып, кей аудармашы орыс тіліндегі нұсқасынан да асырып, түрлеп жіберіп отырғандығы атап айтылады. Қазақ әдебиетіне Абай кіргізген жаңалық көп дейді М. Әуезов келесі, “Абай – әдебиеттің басшысы” атты мақаласында. Абай – қазақтағы суретті, сұлу сөздің атасы… Қазақтың тіліне Абайдың сіңірген еңбегінің арқасында бұл тілдің барлық байлығы, оралымдылығы, өрнектілігі табылған… Абайдың барлық өлеңі – қазақтың сол күшті тілінің ішінен туған асыл құрыш… Сол суретті сұлу тілдерді Абай қалай жасап, қалай жаратты дегенді кең қамтып зерттеген Қажым Жұмалиев Абайдағы тура мағынасындағы сөздер жайлы мынадай байламдарға барады. а) Абайдағы архаизмдер. Абайда архаизм анағұрлым аз. Және Абай өмір сүрген кезеңде олар әлі архаизм емес. Мәселен шидем, шекпен, дәндәку, шақпақ, т.б. б) Диалект. Диалект Абайда өте аз. в) Шет сөз. Абай сөзінде шағатайшылау, парсышылаудың үстіне татаршалау келіп қосылған. Абай араб-парсыдан шығу тегі солардан болғанымен, қазаққа сіңіп кеткен сөздерді қолданады. Алла, хақ, халық, уақыт, құдай, рахат, т.б. Екіншіден, термин, атау сөздерді қолданды. Абай кезінде шағатайшылау, парсышылаудың үстіне татаршылау келіп қосылды. Абай араб, парсы, шағатай әдебиеттерін де, діни оқуын де көп білген, ислам дінінің қазақ даласында дәуірлеген кезінде өлең-шығармалар жазған ақындар көп деуге болады. Абайдың өлеңдерінде шет сөз мүлде кездеспей, таза қазақша неге болмайды десек, қателескен болар едік. Өйткені, тілдің жалпы даму заңы мұны көтермейді, ол бір. Екінші: ол дәуірде кейбір шет сөздің кіруі табиғи заңды еді. Міне, осылай қарасақ қана Абайдың шет тілдерді қолдану мәселелерін дұрыс түсінуге болады. Абай өлеңдерінде араб, парсы сөздері үш түрлі деуге болады. Біріншісі: шығу тегі араб, парсы тіл болса да, қазаққа әбден сіңіп, қолбала болып кеткен сөздер. Екіншісі: әр алуан термин, атау сөздер болады. Абайдың араб, парсы сөздерін бұл екі түрлі жолмен қолданудың екеуі де заңды. Өйткені, тілдің тазалығы үшін күрес, – шет тілдерден мүлде сөз алмау емес. Керексіз сөзді алмау, өз тілін орынсыз шұбарлауға қарсы күрес. Абай оны дұрыс ұға да түсіне де білді. Сондықтан, ол қазақтың бәріне түсінікті, бұрын шет тілден келсе де, халықтың өз сөзі, ана тіліндей болып кеткен сөздерді сол қалпы қолданды. Абайдың сөздік қорының бір бұтағы орыс тілі. Абай қанша “батысшыл”, орыстың мәдениетін, әдебиетін қанша қатты сүйген ақын десек те, орыс тілін орынсыз қолданып, өз тілін шұбарлаған жоқ. Абай орысша жеке сөздерді алады да, сол күйі қолданады, не оған қазақтың жалғау, жұрнағын қосып, өзінің әуелгі мағынасының айналасында өлең сөйлемінің бір мүшесі етіп қолданады. Балам закон білді деп, Қуанар ата-анасы… Бұл іске кім виноват жүктеу/скачать 1,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|