жаратуш ы   иелерініқ  аттарынан  қүралады  ж ән е  үрейлі,  ж ан

С о н ы м е н 'корыта  'келгекде, 
казақты н  ’  ж албары ну,  арбау' 
өлеңдері  ертёдкгі  адам дарды ц   ои-дун и есі  кандай  болғандығъш1 
ан.ғартады.  Бүл  ал у а н д а с  ш ы ғармалар  адам   баласьшын,  сана- 
сезім і  төмен  сагы да  түрғап   к езін д е,  к.арадгылык  "neii  падандьп; 
дәуірл еп   тұрган  ж а ғ д а й д а   т у ғ а н д ы ғ ь т   д әл ел д ей д і.  Сокдыктал 
да  бұл   ш ығармалар  көп  за м а н   бойына  :қазактыд  ескілікті  түр* 
мыс-еалтьш ен  іл есіп   келгепдігін  б іл д ір ед і.
Б 
Қ а з а қ   әдеб ііет і  тарнхы н  зерттеуш ілердіц  айтуы*
ақсы  сарыни. 
на  к>арагаіІд аі  «баксы »  деген   св з  ж ә н е   оғаи  бай­
ланысты  ұғым  ерте  за м а н да ,  ш аманды қ  д ін ге  сүйенғсн  кезде 
туған.  Б ұл   ұғым  ж ал ғы з  к а за қ   арасы ида  ем ес,  турік  тектес  ел* 
дер  м ен  м онголдарда  болған.  О лпрды ц  б эр і  д е   ертс  кезде  «бак­
сы»  дси   —   ок.ытушы  үстазды ,  бал ш ы -дәр ігерді,  қобызшы-күй- 
шіш\  музыкаіггты,  аиқынды  а т а ғ а я 1.  М ұнымсн  катар,  ертедегі 
адамдарды н  түсінігінш е,  бақсы   қ ұдай ды н   а са  ж араткан  адамы 
болған;  оның  әрі  сиқыры  бар.  әрі  аруағы   бар ,  ж ұртты  жарнл- 
каушы  деп  білген,  баксы ларды ң  қольшан  келмейтіні,  білмейті- 
'ні  ж о қ   д еп   тусінген.
О й-өрісі.  са н а -сезіш   тем еигі  д эр еж к д е 
т ү р ғ а н  
адамдар,  мүн- 
Хізн  ү ғ ы м д а р ға  
н а и а г ы н  
Сюлғаи. 
Б ақсы ларды ц 
аруағы  бар, 
«жыііы»  бар,  солар  арқылы  ө зд е р ін ід   иелерім ек  сөйлеседі,  хө- 
м ек-ж ордем   алады   д еп   сенген.  Қ арақғы   халықтың  бакеылар 
турасындағы  түсініктерін  ер т еде  үстектдік  еткен  тап  көпшілікті 
и.зіие  бағьш ды ру  үш ін  п ай даланған ,  баксы лар  айтатын  ар  түрл і. 
сснім-наны мдарды  қалық  ж үртты   у ы еш іа и   ш ығармай  үстаудын 
іщісі  еткен.
Е рте  кезде  ө зд е р һ іід   кзсіп-қы зметш   аткару  үш ін  баксылар 
иоз-эияны,  ән-күйді  молынан  тіайдалаігған.  Осы  негізде  казак- 
тын  ауыз  эд еб и ет ін д е  «бақсы  сарыны»  д еп   аталатын  өлең-жыр» 
күйлер  туған.  Олардын.  біразы н  сол 
б а к с к л а р д ы н  
әздері  шы- 
ғарғаіг.  Бүл  шығардіаларык  ол ар ,  к еб ін есе,  аур у  адамды   не  ay* 
РУ  малды  емдемек  болғаігда  немесе,  «күн  жайлгтып,  бұлт 
хиакырғанда» 
оры ндаған. «Бақсы  сарыны» осы ндай  ж ағдайда  зй* 
тылатындыктан,  баксы лар  ө зд ер ін   «ару ақтьі*,  «киелі»  етіп  көрсе- 
ту  үш ін,  ж огарһідағы   ж ар атуш ы м еи  «гіл десетіи   қасиеггері»  ба- 
рьш  б іл д ір у   үш ін  өлең,  күй  аркылы  «жыидарыы»  шакырған. 
Ьүл  ретте  олар  әр  түрлі  әдіст ер   к ол дап ған,  ж іш ал ған   жүрттыц 
денесін  түрш іктіріп,  корқыиыш -үрей -  еалаты н,  зәресін  үщыра- 
тын  қүбылы стар  ж а са ға н ,  к езд ер ін   аларты п,  тістерін  шыкырла- 
тып,^ 
аласүрған.  М ұким еи 
қатар ,  сілар  адампы ң  сезім ін е  осер 
етегін  күйлер  тартқан.,  өздерінін.  «ж ы идаръш »  а д а м   коркатын 
ж әцдіктер  бейнесінде  суреттеп  ел еқ ге  қосқан.  М эселон,  ауруаы 
(^мдегенде:
Ш.  У ә л и х а н о и .   «ІЦамандыктыіі  қазактағы   калдығы»;  М.  Ә У е з о в 
«Кагақ  ауыз  әдебнегіз>;  «Литературный  критик»  журналы, Jte  12,  1939;  Ә.  А*»1 Р' 
г ү л а н .   «Халық  эпосьш  тудырудасы  мотивтср>,  « л а;ш к   м^ғалімі>  журнал». 
Jw 
і,
  1939;  Б.  К е н  ж е  б а с и .   Қ азак  одебяегінін  тарихы,  I  том,  Алматы,  »94о-

К ереге  бойлы  кер  жылан» 
Керілмей*ак,  кел  жылан. 
Үй  айналя  сұр  жы лан,
Алты  жы лан  ат  етіп,
Екі  жы лан  камшы  етіп, 
Алты  құлаш ,  ақ  жы лан,
С ум ацдам ай,  ж үр  жылан. 
Б елдем еден,  сок  ж ы лан...—
д ей д і.  Осындағы  жы ландардьщ   бәрін  бақсы лар  өздерін іц   «жы- 
ны»,  «кяелі  аруағы »  деп  көрсетпек  болады .  Б ұларды   атай,  шакы- 
ра  отырып,  адам ға  кездескен  кеселді,  ауруды  куып,  жыланньщ 
өзі  түгіл,  атынан  қорқатын  а д ам дар ға  эсер   етуге  тырысады.
Баксы  сарыны  тындаушыға  арналғандықтан,  сө з  саптасы  ж а- 
ғыиан  екпінді,  әсерлі  болып  келеді,  қайтсе  д е   тындаушысына 
эсер   ст у ді  к өздей ді.  Сондықтан  д а   баксылар  ө зд ер ін іқ   «жы нда- 
рын»  ш акы рғанда  әсерлі  сөз,  теиеу  т а б у ға   тырысады.  Б үл  ретте 
олар  ауы з  әдеби етін де,  ә сір есе  батырлар  жы ры нда,  ж асалғаи 
күшті  обр а зда р ды  пайдаланады .  М әселен, «Досм ы рза  баксының 
сарьшы»  дейтін  сарында,  бақсы   өзін іқ   «жынын»  ж ирен  түлпар 
б ей н есін де  алады  да:
Төрт  аякты  болатты, 
От  орнындай  тұяқтым,
Ж ал-қүйрығы  қанатты, 
Үзенгісі  ү з б е   алтын,
д еп   суреттейді,  сөэін   түйдектете,  екпіндете  айтады. 
Б ұл  реттс 
олар  батырлар  жырының  ж ет і-сег із  буынды  өлең  үлгісін  колда- 
нады.  Айтайын  деген   ойын  түйдектете  ж ет к ізу   үш ін  өленнін  ора- 
лымды  түрі —  жы рды  пайдаланады .
Б аксы лар  айтатьш  сарынның  көпшілігі  осы  тәр ізд і  болып  ке- 
леді.  Қ ай  сарынды  алсақ  та,  баксылар  өздерінің,  «жындарын» 
адам   үғымындағы  ең  күшті  заттарға  теңеп  отыратындығы  бай- 
калады.  О лар  ө здер ін іц   «жынын»  кейде  « ж ец сіз  берен  киінген, 
лашын  күстай  түйілген»  д еп   қалыц  ж а у ға   карсы  шауып»  камал 
б үзған   батыр  бейиесіндё,  к ейде  «қызыл  ш ұбар  ай даһар»,  «кара 
ш үбар  ж олбары с», 
« а зу   тісі  бал ғадай   к ара  бур а»,  «бір   мүйізі 
ж ер   тірсген,  бір  м үйізі  көк  тіреген  көк  б үқ а»,  б ол м аса  әлсм  дү* 
ииесін  б урк -сарқ   еткізген  к ара  бүлт,  қарлы  дауы л   бейнесінде 
алады.  К енбір  ұ за к   айтылатын  сары ндарда  бақсыиьщ  бір  емес, 
бірнеш е  «жыны»  суреттеледі,  оларды   адам   үғымындағы  ең  күшті 
нәрселерге  тенен,  салыстыра  отырып  ж ы рға  косады ,  тындаушы- 
нып  к ез  алдына  елестетпек  болады .  Сейтіп,  тыңдаушыньщ  есінде 
каларлы қтай,  эсер   етерліктей  о б р а зд а р   ж асай ды .  Ө здерін ід 
«жыныз>  тегін  емес,  әрі  күшті,  әрі  «киелі»  екеидігін,  каранғы  ха- 
лыкты  кандыру,  ж о к   н әрсеге  сен дір у ж ағы н  к өздейді.
Әрине,  бақсылар  осерлі  күйі,  түйдсктете,  екпіндете  айтатын 
өлең-жы ры  
арқылы  өзд ер ін іқ   «аруақтары »  мен  «жындарын» 
шакырып  кана  қоймайды,  соиымен  катар,  олар  өз  күлкынын.  ка- 
мыи  д а   ойлай  ж үретіні  көрінеді.  А уру  адам ды   ем д еу  үш ін  «жы- 
нын»  ш ақырған  баксы: 
,
А ды м к  ж е р д і  куырған, 
А зуы  ш өпті  суырған, 
Қ иған  камы с  қүлақтым,
Т ебінгісі  терм е  алтын, 
Құйысканы  кұйма  алтын, 
Ж үген і  бар  түйме  алтын.
(57

М ына  а у р у д к   көрініз,
Етер  бү ға н   ом  б а р   ма? 
.
С алар  бү ға н   д ем   б а р   ма, 
;
Айтатуғын  мал  бар   ма,
Ш ығатұгы н  ж а н   б а р   ма?  —
дел,  жүртты  қорқыта  к ел еді  д е ,  аур уға  істеген  «ек і»  үшін  ала- 
тын  ақысы  кгіндай  екендігін  аң ғартады . 
:
Бақсы  сарыпы  қараңғы  к а за қ   ар а сы а д а   Октябрь  революция- 
сына  д ей ін   орын  алып  к елді.  Б үл  сарыпды  бақсы-балгерлер  пай- 
д ал ан а  отырып»  д ін   үічтін  ж ү р г ізу ,  халыктын  басы в  айкалдырып,  | 
£:скі наны м-сенімге табынды ру  ж а в д н   қарасты рды .  Сондыктан да  • 
б із  бүл   сары ндарды   өткен  к езде,  а дам дарды қ   дүние  танулағы  \ 
ой-өрісін,  кэзқ^расьга  ацғару  үш іл  ған а  атап  өтем із.
Қ азақты ң  өткеи  к езд е  д ін   салты на  байланзісты  } 
Жарапазан. 
туған  ш ы ғармалары нмц  б ір   түрі.  ж ар апазан  ««ед-  ;
д ер і  деп  аталады .
Ж а р а п а за н   айту  салты  қ а за к   арасы на  кслам   діні  енги-rfrfv-.i 
кеЙін  туған .  И слам   дін і  бойыш па,  оны  к абы л даған дар  үшін  жы* 
•лына  оты з  күн  о р эз а   үстау,  куиш е  б с с   рет  н ам аз  оку,  сондай-ақ  ; 
кайы р-садака  беру,  т.  б.  м ііщ ет  са н ал ғап .  О лай  етпесе,  адам  ел- 
ген де  ж ұм ақ қ а  барм ай,  там уқты қ  отына  күйіп  ж анады   деп  қор- 
кытқаіі,  Мінц,  мұнын  бәрін   зсадыкқа  түсін ік ті  етіп,  үгіт  түрінде 
зііт у   үш ін  дін   иелері  поэзияны  п ай дал анған   1.  Өйткені  дін  сөэі 
■деи  к ож а-м ол дал ар  антатьш.  а р а б   тілін  к а за х т а р  түсінбегсн.  Соя- 
ды қ іа к   д а   олар  дін  үгітіи  хнлы ққа  үғы кды ру  үш ін   елен ді  колаи- 
лы  көрген.  Екінш іден,  қ азақ   халқыньщ   саушкш ыл,  влецшіл,  «лея 
сөзге  қ үл ақ   тургіш   келетіндігін  еск ергек .  Осы  н егізд е  жарапазан 
ел ен дер і  туғаи.
Ж а рап азап   о р а за   кезіндчі  ай іы дады .  М үны ң  елеңдерін  акыя- 
дык  өнері  ш зм алы лар  н ем есе  кайыр  сүрауш ы лар  жаттап  алыл 
айтқан.  Б үл  е д е н д і  айтуш ылар  свзін  бай  үй л ер ге  арнаған,  солар- 
д а н   қ айы р-садзқа  сүраған^  Мысалы:
Антамьш,  бай л ар ,  сізге  ж а р а п а за н ,
М олдалар  ертең  ерте  аятар  а зан .
А йтқанда  ж а р а п а за н   қайыр  бёр сең ,
Б арған да  ақыретке  б о л м а с  жаза'к,—
д еп   бастайды   да,  қайы р-садақа 
берген  кІсІ  ж ұ м а қ к д   барадУ, 
<5ермегеи  адам   тамүққа  түседі,  а за п   ш егеді  д еп   қоркытады.  йүл» 
әрине,  тек  кайыр  сурауш ы ларды қ  ғака  с ө зі  ем ес,  ол  ислам  дінін 
үгіттейтш ,  караңғы  халықты  сол  д ія п ін   айтқанынан  шығармай, 
оған  табындыруды  кездеген  д ін   нел ерінің,  кож а-м олдаларды К  дя 
с е з і  болып  табылады.  Ж а р а п а за н   аркылы  айтылатын  бүл  үггіт, 
караңғы   адамдарды   қорқыту  түрін де  ған а  к елм ейді.  Ол  ислам* 
д ы ,  күдайды   мактап»  жары.чқаушы  д еп   көрсету  арқылы  да  ДІн
1  С. 
М у к а к о в .  
АЙтыс  (ж н н а к ), 
Алматы, 
1941.  Б.  Қ е н ж е б а е в .   Қдзак 
әдебиетигік  таркхы»  I 
том, 
1948.
•В8

үгітін  т а р а т а д и .  М үны  жарапазаннын.  батасынан  көруге  боладіл. 
Қ айы р-садақа  бергея  байға  арналған  бата-өлен дерінде,  «осы  са- 
дақ адн ы н   есесін  кұдай  қайырады,  жаксылық  етеді,  жарылқай- 
ды;  ж ұ м а қ к а   барасьщ;  төрт түлікке  кенелесін»  сек іл ді  сөздер   ай- 
тылады;  и сл аи   дін ін ін   шарттарын  орындаған  адам   «кұдайды ц  . 
сүйген  қүлы»  болады ,  оны  кұдай  жарылкайды  деген   үгігтерін 
ж ү р г ізе д і.  Сөйтіп,  дін   иелері  қарацғы  халыкты,  бірінш іден,  ал- 
д а у ,  коркы ту  арқылы  діни  ұғы мдарға  көндіруді  к өздесе,  екінші- 
д ең ,  оларды   м ақтау,  дэр іп теу  аркылы  дінн  үгіттерін  ж үр гізіп  
отыргап.
О р аза  кезін де  айтылатын  ж а р а п а за н   өлевдер інен  тек дін   үгіті 
ғана  керіиіп коймайды, сонымен қатар,  бүл  елец дерм ен   сол  кезде 
ү с т еи   таптыц  езуін е  ұш ыраған,  қаналған,  кайыршылык  ж ағдай - 
ға  душ ар  болған  адам дарды ң д а   тұрмыс-күйі,  ауыртпалык  өмірі 
елестейді.  Ж арап азан ды   айтущылардык  көпшілігі  вздерінін  не­
я в е н   с а д а к а   сұ р ауға  түскенін,  тұрмыс-тірш ілігінін  ауырлығын 
за р   етед і,  қайыр  тілеп  dip  ел ден   екінші  ел ге  қаағып  ж үргендігін 
анҒартады.  Мүны:
А ссалаум ағалай к үм ,  ақтан  келдік,
Ауылы  арғы н-найман  ж актан  келдік.
Ж а р а п а за и ,  айтумен  үм іт  кылып,
Б алалардьщ   азығы  ж оқтан  келдік,—  
дегеннен  к өруге  болады .
Ә лепдік  ж эғы н ан   алғанда,  ж а р ап азан   к ара  д ү р сін д еу   яйты- 
лып,  аж ар сы з,  айшыксыз  к ел еді.  М үн да  әд ем і  көркем  с ез,  адам- 
ды   тебірентіп  эсер   ететін  тенеул ер   болмайды .  Сондыктан  м ұндай ' 
өл ец дер ді  акындык  өнері  ш ала  а д ам дар   ш ы ғарғанға  үксайды .
Қ а за қ   халқыныц  өткендегі  тұрмыс-салтына  бай-
«лдірсгін 
ланысты  туған   шығармаларының  ен ді  бір  түрі — 
шыгармалар. 
адамны ң  көціл-күйін,  қуанышы  м ен  қайғысыи, 
іштей  тарткан  м ұн-ш ерін,  ауыр  қ а за ғ а   душ ар 
болғандағы  
күйініш -күйіктеріа  б іл д ір у ге  арналғап 
лирикалы 
өлен-ж ы рлар.  Б у л   влец-жы рлары  аркылы  өткевдегі  адам дар 
ауыр  к а за   күйігін  серпіп  тастауды ,  оны  ж ең іл д етуд і  көздеген.
А дамны ц  тұрм ы с-тірш ілігінде,  өм ір ін де  шаттык,  қуаныш, 
ойыи-күлкі  каидай  ел еул і  бол са,  қайғы,  мүң-ш ер  д е   соядай  елеу- 
лі  орыи  алған.  Б үл  екеуін  д е   халы к  езінін,  эд еб и ет ін е  косып  бей- 
лелеген.  Б ір іи д е  шаттық,  куаныш   жырын  тексе;  екінш ісінде  кай- 
ғы -қасірет,  күйініш   ш срін  шерткен.  А байды д:
Т уған да  дүние  есігін  аш ады  өлен,
Ө ленмен  жер  қойиына  кірер  ден ец ,—
Дейтіні  осы  ж ағдай ды   көргендіктен  айтылған.
А дам   бал асы   кайғы -касірет,  мүң-шер,  күйініш -күйік  т.  б.  ту- 
дыратын  ж а й л а р ға   әр  түрлі  ж а ғ д а й д а   душ ар  болған.  Б іреу  ба- 
ласы нан  я е   ж а и   сүй ер  ж ары нан,  ж ан   күйер  жақынынан  мезгіл-
69

сіз  аиры лса, -бол м аса  ата  м екен,қоны сы нанг  кіндігін  кесш,;кірш 
ж у ғ а н   ж ерінен  ер ік сіз  а у са ,—  мұның  б әр і  адам   көңіліне  ауыр 
канғы  түгірген.  Б үл   л та л га н да р  
калықтьщ  ауыз  одебиетіиеи 
орын  алған,  әр  турлі  ел ед-ж ы рл ар   гудырған.
.  Қ азақгы к  қ ош гасу  өл<мщері  тақырып  жзғынан 
қоштасу. 
алғанда  эр  алуан  болып  келеді.  Туған  сл-жұрты- 
мен,  өсіл-әнгеи-  жер-суымеЕі,  ата-ана, 
ағайьш-туысымен,  вткен
- өмірімен,  ж о д д а с   етк»ні  өй гр ім ёд  қ о ш т а с у — тұрмыс-тіршілікке, 
салгка  байланысты  туған  қ а за қ   ауы з  одебиегінін,  белгілі  такы* 
рыбыйан  сапалады .  А талған  тақырыпка  шығарылгаи  шығарма- 
ларды ң  біразьг  бүкіл-  халы қты д  хал-ж айьш ,  сонын  көндл-күйін 
б іл д ір се,  енді  біреул ері  ж ек е  адам н ы д  кәңіл-күйш   қозғайды.  Мү* 
нымен  катар,  кош тасу  ө л ен дер і  кейінгіге  арналған  (ақыл-өсиет, 
кақьтл  түрін де  айтьілады.  Қоштасудын.  сө зі  айтуға  женіл,  үғып, 
ж аттап  алуға  ьшғамлы  келеді.
Тарихка  белгілі,  1723  жы лы  калмак,  ш онж арлары   казак еліне 
шабуыл  жасаіт,  соғы с  ашты.  О лар  қ азак тарды ц   көпгеген  жерін, 
ата вменен  копысыи  тартып  ллды,  халыкты  қакға  бояды.  Осы 
ж а гд а й д а   ата  б ал адан ,  аға  ш іден ,  ana  с ід л ід е н   айрылды,  сл  ба* 
сына  ауыр  кара  түиек  орнады .  М үн дай   ж а ғд а й ға   еріксіз  душар 
болгаН  к а за қ іа р   ам алсы здан  бұрьшғы  ата  мекенін  тастап  шик- 
. ты.  Б үл  халге  катты  кайғырып  қкналган  халы қ  бүрынғы  туып- 
ескен  жерімен.  қоштасьтп,  оны  ащы  зар,  м үдға  айналдырды,  кош- 
тасу  «леіщ ерін  шығарды.  «Б асы нан  Қ аратаудьщ   көш  келеці» 
д^йтін'  өлед' осы  ж а ғд а й д а   туып,  хплыктыд  ауыр  күйзеліс  кезе- 
дін,  соған  байланысты  қайғылы  кеціл-күйін  білдірстіи  шы-  , 
ғарма  еді.
Өтігён  за м а н да ,  ру  арасы нда  дг.у-ж ан ж ал,  кастасып,  как^ы*
•  nacti  дәуірлег^н  за м а н да ,  бір  е л д ің   ж ер ін   екінш ісі  зорлықііен 
тартьш  алу,  елден  е л д ід   аирылы»  ;іуа  көш уі,  лта  мекенін  ляж- 
сызда.н  тастаи   кетулері  когі  бол ған .  Р у   б а сш т а р ш ш ң   бақастығы» 
б а с   т а л а с ы н е г із ш д ё   туған  д а у -ж а н ж а л д ы ц   з а р д а б н ,  ауыртпа- 
лы.ғы  бүкіл  хальгққа  түскен,  ата  м ек ед  ж ер ін ен ,  шұрайлы  қони- 
сынан  айырған.  Б ү л с.ек іл дІ  ж а ғ д а ііғ а   қатты  күйінген  халык ӨЭ' 
д ер і  бүрыннаи  мекен  еткен  ж ер-суы м ен  кош таскап,  көн,іл-күй|н 
зар  етіп  қош тасу  ө л еа дер І  арқылы  білдірген ,  бүкіл  халық  үшін 
мэні  бар  м әсел ел ерді  кетерген.  -кЖ илау,  ж ы лау,  жылау  к"{И» 
деіітін  қош тисулар  осы ндай  ж а ғ д а й ғ а   байланысты  туі-ан.
Бұл  такырыпқа  шығарылғші  қош тасул арды д  қайсысы  болса 
д а ,  туган  ж е р д ід   жылы  ұіш лрап,  і^зіне  тартып  түратын  касие- 
тін,  оныд  қы м бзт  екеидігіи  сгіль  ж ы рлайды .  К індік  кесш,  кір 
ж уган  ж ер ііп д ,  балалы қ-ж асты к  ш ағыпыд  е д   кьгзық  күндерія  өт- 
кізген  ж ер ін ід   тауы  д а ,  тасы  д а ,  агаш ы   мен  ш обі  д<
2
,  өзсні  меи 
көді  д е   адам ға  ысгык  көріястіндігін  сипаттайды.  ^Қозы  К.өр* 
пеш 
Б аян  сұл у»  жы ры ндағы  Тадсы кты д:
Балталы ,  баған ал ы   ел  ам ан   бол,
Бақалы   балды рғанды   көл  аман  бол,
70

Т еруш і  ем  еріккенде  ермек  етіп,
Е кпе  ж и д е ,  .алма  ағаш ,  гүл  ам ан  бо л ,—  
д еп   бастайгы н  қош тасуы   бүған   дэлел.
Б ул  айты лғандарм ен  қатар,  кош тасу  өлеидеріне  басты  такы- 
рып  ретінде  алынғаны  ж ән е  молырақ  ж ы рланғаны —  адамның 
көңіл-күйі.  А дамны ң  қартайып  төсек  тарткан  шағында,  артында 
қалып  б а р а   ж атқ ан   үрпағы на,  ел*жүртына  қош тасу  ретінде  ай- 
татыи  ақы л-өснеті,  тілегі,  өткен  өмірімен  тіл десуі  болады.  Н е- 
м есе,  армян  еткен  мақсаты на  ж ет е  алмаған  адамнын  толқуға 
түскен,  күйініш ке  ұш ы раған  к езі,  үм ітімен  коштасуы.  Сол  се- 
кілді,  адам ны ц  киын-кыспақ  ж а ғдай ға  түсуі  ж әи е  одан   күтыла 
алмасы на  к өзі  ж етк ен   соц,  артындағы  ағайын-туысына,  халіқы- 
на  арнаған  ам аиаты ,  ол арм ен   қош тасуы  баяндалады .  Бүл  атал- 
ғаидарды ц  б ә р і  д е   адамны ң  көніл-күйін,  іштегі  шсрін  қозғайды, 
опы  қош тасу  арқылы  ш ертеді.
К а за к   арасы на  ақьшдық  аты  шыккан  КемпІрбай  ақын  тесек 
тартып  ж а т қ а н д а ,  онын.  көқілін  сұрай  Әсет  ақын  келеді.  Сонда 
Кем пірбай:
К өн ілді  Әсет  келді  көтергелі,
Б олмайды   кеуде  шіркін  жөтелгелі.
Алып  бер  домбы рам ды   ана  түрған,
Басы м ды   ж асты кпенен  көтер  бері.
Арты ма  бір-екі  ауыз  сө з  тастайын,
Қонганы ң,  өлең  ш іркін,  бекер  ме  еді? —
д еп   бастайды   да»  акындық  өнер  жайын  суреттейді.  Акындық  та- 
лаитты  кок  а л а   үйрек  бей н есін де  сипаттайды  ж ән е  ол  «ЕкІ  ж а- 
сы м да  қонып  е д і,  Д о у іт   пайғам бар ды қ  өзі  беріп  е ді» ,—  деп   ескі 
үғымды  д а   араласты рады .  Ө ткендегі  ақындардың  қайсысы  бол сз 

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: