ОҚУШЫЛАРДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ҚҰЗІРЕТТІЛІКТЕРІН ДАМЫТУДА

480 

 

 

 

 Қазіргі  заман  талабына  сай  оқушылардың  ақпараттық  құзыреттіліктерін 

дамытуда  математикалық  сауаттылықты  және  АКТ-  технологияларын  дамыту 

әдістерін  басты  назарда  ұстау  керек.  Оқытудың  озық  ақпараттық  – 

инновациялық  технологиялар  әдістерінің  тиімді  жағын  пайдаланып, 

математикалық білім жүйесін дамытып, сапалы білім беру көзделуі шарт.  

 

Математикалық  сауаттылықтың  мақсаты  бүгінгі  күн  талабына  сай,  жан-

жақты  дамыған,  белсенді,  өмірге  талпынысы,  тұрақты  қызығушылығы  бар, 

алған  білімді  іс  -  әрекетте  еркін  қолдану  дағдысы  қалыптасқан  тұлға 

дайындау. Ол үшін: 

 

 Математика 

пәнінен  сауаттылықты  қалыптастыру  мен  АКТ  - 

технологияларын 

дамытудың 

негізгі 

міндеттеріне 

тоқталайық: 

 

1)  Математика  –барлық  ғылымдардың  логикалық  негізгі  –  күре  тамыры 

ретінде  қарастырылады;  яғни,  теорияны  білу  оны  логикамен  ұштастыру; 

 

2)  Математика,  ең  алдымен  оқушылардың  дұрыс  ойлау  мәдениетін 

қалыптастырады,  дамытады  және  оны  шыңдай  түседі;  Ақпараттық 

мәдениеттілігін,  сауаттылығын,  алгоритмдік  ойлауын  қалыптастырады; 

 

3)  Интеллектуалды  тұлғалық  және  эмоциялық  -  жігерлік  сапаларын, 

қабылдау түрлерін және есте сақтауын дамытады; Әлемде болып жатқан түрлі 

құбылыстарды, жаңалықтарды дұрыс қабылдап, түсінуге көмектеседі;  

 

4)  Математиканың  болашақ  тұлғаны  моральдық,  эстетикалық  және 

этикалық 

тұрғыдан 

да 

тәрбиелейді; 

Оқушыны 

азаматтыққа 

және 

дүниетанығыштыққа баулиды. 

 

 Кез-келген  мектеп жасына  дейінгі баланың  танып-білуге, оқуға  қатысты 

қызығушылығының  өте  жоғары  болатыны  белгілі.  Ал  психологтардың  айтуы 

бойынша,  баланың  негізгі  логикалық  ойлауы  5-11  жаста  қалыптасады  екен. 

Сондықтан  балаларды  ақпараттық  қоғамда  өмір  сүруге  дайындау  үшін 

бастауыш  сыныптан  -  ақ  оларды  логикалық  ойлауға,  талдау  жасай  білуге, 

ақпараттық технологиялардың негізіне, ақпараттық сауаттылық пен мәдениетке 

тәрбиелеу қажет. 

Сондай-ақ  негізгі  білім  бағдарламасы  мазмұнының  міндетті  минимумы 

«Логика  және  алгоритм  бағыты»  және  де  «Компьютер  және  ақпараттық 

технологиялар  бағыты»  деген  мазмұндық  бағытта  берілген.  Осы  минимумға 

орай  қазіргі  кезде  оқытудың  әдістерін  күн  сайын  жаңарып  отыруына 

қарамастан  АКТ  -  технологияларын  оқытудың  мақсатын  төмендегідей  түрде 

сараптауға болады: 

- компьютерлік сауат ашудың бастау негізі; 

- ойды логикалық түрде дамыту; 

- алгоритмдік білімді жетілдіру мен мақсатты шешудегі жүйелілік; 

- компьютерді үйренудің оңай жолдарын іздеу. 

Математикалық  сауаттылық  –  күнделікті  өмірдегі  математиканың  рөлін 

анықтау  және  түсіну;  сандық  ақпараттарды  оқу,  түсіндіріп  беру  және  талдай 

білу,  негізделген  математикалық  пайымдаулар  айту  және  математиканы 

практикалық және танымдық проблемаларды шешуде пайдалану. 

481 

 

Математикалық  сауаттылықты  қалыптастыру  нәтижесі  болатын 

құзыреттілікті деңгейлерге бөлуге болады: 

1.  Бірінші  деңгей  (еске  түсіру  деңгейі)  –  таныс  жағдайда  белгілі  фактілерді, 

үйреншікті  тәсілдерді  қолдану,  математикалық  объектілер  мен  қасиеттерді 

танып  білу,  үйреншікті  рәсімдерді  орындау,  белгілі  алгоритмдер  мен 

техникалық  дағдыларды  қолдану,  үйреншікті,  таныс  өрнектер  және 

формулалармен жұмыс істеу, есептеулерді тікелей орындау; 

 

2. Екінші деңгей (байланыстарды орнату деңгейі) әдеттегідей болмаса да, 

бірақ  оқушыларға  таныс  немесе  ең  аз  дәрежеде  ғана  белгілінің  шегінен  тыс, 

есепті 

шешу 

бойынша 

репродукциялық 

әрекеттерден 

құрылады. 

Математиканың  қай  бөлімінің  материалын  және  қандай  таныс  әдістерді 

қолдану  керек  екенін  есептің  мазмұны  еске  түсіреді.  Әдетте  бұл  есептерде, 

есепте  суреттелген  жағдайды  әр  түрлі  түсінулер  арасында  байланыстар 

орнатуды  немесе  есептің  шартындағы  берілгендер  арасында  байланыс 

орнатуды 

ұсынатын, 

есептің 

шешуін 

түсіндіруге 

талаптар 

көп. 

 

3.Үшінші  деңгей  (пайымдаулар  деңгейі)  өткен  деңгейдің  дамуы  ретінде 

құрылады.  Бұл  деңгейдің  есептерін  шешу  үшін,  математикалық  құралдарды 

таңдауда  белгілі  интуиция,  пайымдау  және  шығармашылық,  математика 

курсының  әр  түрлі  бөлімдерінен  білімдерді  интегралдау,  іс-әрекет  алгоритмін 

өз  бетінше  жасау  талап  етіледі.  Тапсырмалар  әдеттегідей  берілгенді  көп 

қамтиды,  көбіне  оқушылардан  шыққан  нәтижені  талдап  қорыту,  түсіндіру 

немесе негіздеу заңдылықтарын талап етеді.  

Оқушылардың  математикалық  сауаттылығын  табысты  ету  үшін,  тиімді 

әдіс жұмыс жүйесін құру қажет:   

1)  әртүрлі  оқу  пәндерінің  тақырыптық  материалдарынан  тапсырма 

даярлау  керек,  оның  дұрыс  орындалуы  білім  мазмұнының  кіріктірілуін  талап 

етеді; 

2) әртүрлі ақпарат дайындау қажет; 

3) шығармашылық, логикалық тапсырмаларды сабақта және сабақтан тыс 

іс-шараларда қолдануды арттыру керек.  

4) есепті шығаруда тиімді жағын көруге баулу. 

5)  математикалық  сайыс  сабақ,  пән  кештері,  апталықтарды 

математиканың даму тарихымен байланыстыру. 

6)  ақпараттық  оқыту  технологиясын  математика  сабақтарында 

интерактивтік  тақтаны  қолдану.  Интерактивті  тақта  арқылы  оқушылар  жаңа 

материалдарды  арнаулы  бағдарламалар  көмегімен  мүмкіндігінше  меңгерумен  

қатар функционалдық сауаттылығы да артады 

 

Математикалық  сауаттылық  дұрыс  сөйлеу  қабілетін  математика 

сабақтарында  оқушылардың  келесі  қабілеттері  мен  бейімділіктерін  шыңдай 

түсуді меңзейді: 

1)  Тақырыптағы,  текстегі  басты  ойды  бөліп  көрсете  білу  және  оған 

жоспар құра білуге; 

2) Материалды қисынды, мағыналық топтай, талдай білуге; 

3)  Математикалық  терминологияларды  түсіне,  қолдана  және  негіздей 

482 

 

білуде; 

4) Ұғымдардың, түсініктердің өзге ұғымдар жүйесіндегі орнын және 

түсініктер иерархиясы тұрғысында білуде; 

5) Ауызша және жазбаша математикалық сауатты сөйлеуді меңгеру. 

Математикалық  сауаттылық  пен  АКТ  -  технологиялары  дүниетанымды 

қалыптастыруда,  математикалық  модельдеу  идеяларын  ұсынады  және 

математикалық  сауаттылық  пен  АКТ  -  технологияларын  жалпы  меңгеруде 

математикалық  білім  мен  біліктіліктің  алар  орны  ерекше.  Математикалық 

сауаттылық  математикалық  сөйлеу  және  жазу  мәдениетіне  қоршаған  ортаны 

және  олардың  заңдылықтарын  баяндау,  оны  оқып  үйренудің  оқушылардың 

дүниенің  ғылыми  бейнесін  меңгерудегі  басты  құралы  ретінде  ерекше  көңіл 

бөлу  қажет.  Математикалық  сауаттылық  оқушылардың  математикалық  тексті 

оқуына,  жазуына  және  қайта  айтып  беруіне,  жазылғандар  мен  айтылғандарды 

түсіне  білуіне  ең  төмен  талап  ретінде  қарау  қажет.  Сонымен  математикалық 

біліктіліктердің  негізгі  құрамдас,  толыққанды  тіршілік  жасауға  қажеттілік 

ретінде оны арнай, бағдарлы түрде дамытып, қалыптастыру керек. 

Математикалық  сауаттылық  пен  АКТ  –  технологиялары  оқушылардың 

құзыреттілігін  дамытуда  дұрыс  сөйлеу  қабілетін  математика  сабақтарында 

оқушылардың келесі  қабілеттері  мен бейімділіктерін  шыңдай  түсуді  меңзейді: 

          1)  Тақырыптағы,  текстегі  басты  ойды  бөліп  көрсете  білу  және  оған 

жоспар құра білуге; 

2) Материалды қисынды, мағыналық топтай, талдай білуге; 

3)  Математикалық  терминологияларды  түсіне,  қолдана  және  негіздей 

білуде; 

4) Ұғымдардың, түсініктердің өзге ұғымдар жүйесіндегі орнын және 

түсініктер иерархиясы тұрғысында білуде; 

5)  Ауызша  және  жазбаша  математикалық  сауатты  сөйлеуді  меңгеру, 

математикалық символдар мен белгілеулерді дұрыс қолдана білуге. 

Математикалық  сауаттылықтың  дамуы  оқушының  жалпы  сөйлеу 

мәдениетін 

дамытып, 

қазіргі 

қоғамда 

тұлғаның 

ұтымды 

сөйлеу 

коммуникацияларын  қалыптастырады.  Осыған  қоса,  көп  жылғы  іс-тәжірибе 

көрсеткендей,  математикалық  білімнің  меңгерілуі  мен  үйретілуі,  оқытылуы 

дәрежесі  жоғары  болған  сайын,  оның  бастауыш  сыныптағы  оқушылардың 

бойында адамгершілік қасиетті қалыптастырады. 

Математика  пәнін,  АКТ  -  технологияларын  игеру  барысында 

оқушыларды  математика  ұғымдарын  оқумен  бірге  өзінің  ойын  жеткізе  білуге, 

оқыған  математикалық  ұғымдарды  дұрыс  тани  біліп,  қолдана  алуға  баулудың 

маңызды  айрықша  екендігі  белгілі.  Математикалық  ұғымдарды  біліп  қана 

қоймай,  оның  қолдану  ерекшеліктерін  ұғуға,  оларды  іс  -  тәжірибеде  қолдана 

алуға үйрету қажеттігі туындайды. 

Математикалық ұғымдарды оқытуда, келесі мәселелерге көңіл бөлу қажет: 

а) математиканы, қарапайым ұғымдарды мектепте оқытуда теориялық 

жақтарын  таныстырумен  бірге,  іс  -  тәжірибеде  қолдана  алу  бағытында 

жұмыс 

жүргізу; 

483 

 

          ә) математикалық ұғымдарды үйретуді олардың жас ерекшеліктеріне 

байланысты  күнделендіріп,  алған  білімді  тұрмыс  -  тіршілікте  қолдана 

білуге үйрету; 

б)  математикалық  ұғымдарды  қалыптастыруды  сабақта,  сыныптан  тыс 

жұмыстарда жүргізу. 

Математикалық ұғым – мәнді белгілері көрсетілген пән, құбылыс туралы 

логикалық  өрнектелеген  ой.  Пәндік  ұғымдарды  игеру  оқытудың  негізін 

құрайды. Математикалық ұғым – ақиқат нәрсенің жалпы және елеулі белгілерін 

ғана бейнелеумен бірге түрлер мен қатынастардың көрінісі білдіреді. Егер олар 

болмысты шын бейнелейтін болса, онда ол үнемі дұрыс болады. Ұғым мазмұны 

–  нәрселердің  ұғым  қамтитын  елеулі  белгілерінің  жиынтығы.Ұғым  көлемі  – 

нәрселердің  осы  ұғымды  тарату  жиынтығы.  Мысалы:  «Үшбұрыш»  ұғымының 

мазмұны  үш  қабырға,  үш  төбе  және  үш  бұрыш,  ал  көлемі  «барлық  мүмкін 

болатын  үшбұрыштардың»  жиыны.  Математикалық  ұғымдарды  қарастыра 

отырып,  олардың  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  математикалық  сауаттылық 

ұғымдарды дұрыс ажырата білулерімен тығыз байланысты.  

Ережелер  мен  үлгілерді  және  берілген  алгоритмдерді  математикалық 

материалда қолдану біліктігін; 

1.

 

қоршаған  ортада  болып  жатқан  әртүрлі  жағдайларда  және  аралас 

пәндерде математикалық  білімін,  біліктігін,  есептеу,  өлшеу  және  графиктік 

дағдыларын; 

2. ауызша  және  жазбаша  есептеулерді  тиімді  пайдалана  отырып, 

практикалық есептеу техникасын; 

3. математикаға  тән  ойлау  стилін,  оның  абстрактылығын,  дәлелденуін, 

қатаңдығын;  

4. дәлелдемелі  пайымдау  жүргізу,  логикалық  негізделген  қорытындылар 

жасау біліктігін;  

5. математикалық мәтінмен жұмыс жасау (талдау, қажетті ақпаратты алу), 

математикалық  терминология  мен  символдарды  қолдана  отырып,  өз  ойын 

ауызша және жазбаша түрде анық және нақты түсіндіру біліктігін; 

Қорытындылай  келе,  оқушылардың  математикалық  сауаттылығын 

қалыптастыруға  бағытталған  білім  мазмұнын  игерген  оқушылардың  білімдері 

мен біліктері өмірлік жағдаяттарда қолдана білуді, әртүрлі ақпарат көздерімен 

жұмыс істей білуді және алынған ақпараттарды сыни тұрғыдан бағалай білуді, 

өзінің  болжамдарын  ұсыну  және  зерттеулер  жүргізу,  өзінің  ойын  негіздей 

білуді;  іскерлігі  мен  дағдыларын  адами  іс-әрекеттердің  әртүрлі  салаларында, 

сондай-ақ  тұлға  аралық  қарым-қатынас  пен  әлеуметтік  қатынастарда  өмірлік 

міндеттерді 

шешу 

үшін 

пайдалануды 

қамтамасыз 

етеді. 

 

Библиографиялық сілтемелер 

1.Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-

2016  жылдарға  арналған  ұлттық  іс-қимыл  жоспары  /Қазақстан 

Республикасы Үкіметінің 2012 ж. 25.06 №832 Қаулысымен бекітілген. 

484 

 

2.  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020 

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы /Қазақстан Республикасы 

Президентінің 2010ж.07.12. №1118 Жарлығымен бекітілген. 

3. БҰҰ «Білім бәріне ортақ» атты бағдарламасы, 2001. – Б.5-9. 

4. Жұмағұлов Б.Т. Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінің дамуы 

//12 жылдық білім беру = 12-летнее образование. – 2010. – №10. – Б.7-10. 

 

 

Әния Берлібекқызы Раисова, 

Баян Манашқызы Қрықбаева 

дарынды балаларға арналған облыстық Жамбыл атындағы 

мектеп-гимназия-интернатының тәрбие жетекшілері 

Қазақстан, Өскемен 

 

РУХАНИ - АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕСІ АБАЙ ТАҒЫЛЫМЫНДА 

 

Қазақстан  мемлекетінің  ертеңгі  болашағы  -  бүгінгі  салауатты,  өскелең 

жас ұрпақты ұлтжанды, дұрыс мінез-құлықты азаматын тәрбиелеу ұлтымыздың 

мәдениетімен, 

тарихымен, 

ата-бабаларымыздың 

құнды 

мұраларымен 

оқушыларды қаруландырғанда ғана жүзеге асады. 

Сапалы  білім  беру  ісінде  саналы  тәрбиенің  де  маңызы,  шешуші  орны 

салмақты.  Ежелден  адамзат баласы  ұрпағының  тәрбиесіне  ерекше  ден  қойған. 

"Тәрбие басы – тал бесік", "Ата көрген оқ жанар, ана көрген тон пішер" деген 

атақты  сөздер  ата-бабамыздың  ұрпағына  тәрбиесіне  ерекше  көңіл  бөлгенін 

танытады.  Көшпенділердің  жазып  кеткен  халықтық  педагогикасы  ізгілікке, 

адамгершілікке,  имандылыққа  құрылған.  Ақын  Олжас  Сүлейменовте  "Адам 

тағдырын  тәрбие  шешеді,  тәрбие  құралы  сөз"  –  дейді.  Ұлы  Абайдың  артына 

қалдырған мұрасы өз ұрпағына тәлімдік те, тәрбиелік те тағылымымен құнды. 

Өзінің  қара  сөзіндегі  "Мен  ..."  деген  сөзінің  бүгінгі  тәрбие  үдерісіндегі  де 

маңызы  зор.  Жан-жақты  дамыған,  білімді,  тәрбиелі,  құзыретті  тұлға 

қалыптастыру міндеттері ұстаздар мен тәрбиешілерге жаңатың ізденіспен еңбек 

етуді  талап  етеді.  12  жылдық  білім  беру  стандартында  құзыреттілік  туралы 

төмендегідей  анықтама  берілген."Құзыреттілік  оқушылардың  іс-әрекетінің 

әмбебап  тәсілдерін  меңгеруді  көрінетін  білім  нәтижесі"  [1].  Бұл  анықтама 

тәрбие жұмысына да тікелей қатысты.Тәрбие жетекшісі де тәрбие жұмысының 

әмбебап  тәсілдерін,  жолдарын  меңгеріп,  тұлғаны  жан-жақты  дамыту 

мақсатында еңбек етуі керек. Қазіргі заманғы тәрбиеші- ол саясатта, нарықтық 

педагогикаға  үстемдік  етуіне  жол  бермеу  үшін  тәрбиенің  жаңа  әлеуметтік-

экономикалық  шартын  педагогикалық  негізінде  ойлай  білуге,  нарықтық 

қатынастың  келу  салдарын,  жаңа  үрдістерді  педагогиканың  мақсат 

ұстанымызда 

бағалауға, 

педагогикалық 

 

іс-әрекетінің 

баламаларын 

салыстыруға,  олардың  ықтималды  мүмкіндіктерін  болжауға  қабілетті,  талдау 

мен  өзін-өзі  бақылау  тәсілдерін  меңгерген  кәсіби  шебер  болуы  керек.  Қазіргі 

білім беру үдерісінде жеке тұлғаның рухани-адамгершілік дамуына үлкен мән 

485 

 

беріліп  отыруына  орай,  адамгершілікке  тәрбиелеу  мен  рухани  жағынан 

қалыптасуына  барлық  тәрбие  үдерісінің  өзегі  болып  отыр  [2].  Рухани- 

адамгершілік  тәрбиесі  өзіндік  сананы  дамытуға  жағдай  жасауды,  жеке 

тұлғаның әдеп ұстанымын, оның қоғам өмірінің нормалары мен дәстүрлерімен 

келістірілетін  моральдік  қасиеттерін  және  бағдарларын  қалыптастыруды 

болжайды.  Тәрбие  жетекшісінің  қажырлы  еңбегімен  қоса  терең  білімі, 

іскерлілігі,  ақылдылығы  жаңашыл  ізденістері  шешуші  роль  атқармақ. 

Елбасымыз  өзінің  халыққа  Жолдауында  "...  Біз  қазақ  халқының  сан  ғасырлық 

дәстүрін, тілі мен мәдениетін сақтап түлете береміз. Сонымен қатар ұлтаралық 

және  мәдениетаралық  келісімді  біртұтас  Қазақстан  халқының    ілгері  дамуын 

қамтамасыз етеміз" - дейді [3]. Әлемдік білім кеңестігіне кіру үшін оның алғы 

шарттары  жасалуда.  Құзырлылыққа  бағытталған,  ұлттық  құндылықтар 

негізінде  білім,  тәрбие  бере  отырып,  тұлға  қалыптастыру,  дарын  көзін  ашу 

сынды  мәселелер  тәрбие  жетекшісінің  жұмысын  жаңа  арнаға  бұруда. 

Ұлылардың өмірі мен тағылымы арқылы ұрпағын тәрбиелеу  – қазақ халқында 

ежелден келе жатқан үдеріс. Абай тағылымы білімнің де, тәрбиенің де қайнар 

бұлағы  екені  түсінікті.  Ол  "Адамды  сүй,  алланың  хикметін  сез,  не  қызық  бар 

өмірде  одан  басқа",  "Адамзаттың  бәрін  сүй"  –  деп  ақыл  айта  отырып 

адамгершілікке  тәрбиелейді.  "Руханият"  әдістемелік  бірлестігінде    Абай 

тағылымы арқылы жүргізілетін тәрбие жұмыстары да осы өзекті  мәселелерден 

туындайды.  Әдістемелік  бірлестіктегі    тәрбие  жұмысының  түйінді  тақырыбы: 

«Тәрбие үдерісінде ұлттық құндылықтар мен Абай тағылымы негізінде зияткер 

тұлға қалыптастыру». 

Ендеше,  балалардың  адамгершілік  қасиеттерін,  эстетикалық  сезімдерін 

қалыптастыру,  өнер-білімге  деген  ынтасын  арттыру,  адам  табиғат,  қоғам 

туралы  білімдерін  байыту  сияқты  аса  маңызды  міндеттерді  шешу  үшін  Абай 

мұралары  таптырмайтын  азық.  Абай  өмірінен  берілетін  алғашқы  мәлеметтер; 

Абайдың  өмір  сүрген  заманы,  балалық  шағы  әкесі  Құнанбай,  әжесі,  аналары 

туралы  мәлеметтермен  толықтырылып,  ұлы  дананың  жиі  қонақтары,  дарын 

иелері  ақын-жыршылар  туралы,  ел  өмірі,  ел  тұрмысы  жайлы  әңгімелермен 

ұштастырылуда.  Жеке  тұлғаны  дамыту  бағытындағы  тәрбие  жұмыстары 

алысты  болжаған  терең  ойдың,  үлкен  сарынның  ақыны  Абай  мұраларын 

зерделеп, келер ұрпақтың жан-дүниесін Абай сөзімен тәрбиелеу арқылы жүзеге 

асырылуда.  Біздің  мектептегі  кафедрада  жасалынып  жатқан  бұл  жұмыстар 

Абай  өмірі  мен  туыстары,  заманы  туралы  әңгіме,  арқылы  оқылған  өлеңдері 

мәнерлеп оқу, Абай өмірінен көріністер көрсету, Абай өлеңдерін орындау, қара 

сөздерін білу, "Абай оқулары" сайысына қатысулары арқылы жүзеге асады. Қай 

мемлекеттің  де  негізгі  тірегі  –  білімді  де  білікті,  іскер  де  белсенді  адамдар. 

Сондықтан, қоғам талабына сай ол қоғамды көркейтетін, дамытатын жастарды 

Абай  тағылымымен  тәрбиелеу  ең  маңызды  мәселе  екені  даусыз.  XXI-ғасыр 

білім мен ғылымның ғасыры.Сол себебті, қоғамның ұрпақ алдындағы міндеті – 

жастардың  сапалы  білім  мен  саналы  тәрбие  алуында  орта  жасау  мен 

тұжырымдамасы  қалыптасқаны  ұрпақ  тәрбиелеуде  "Мен  Қазақстандық 

бүлдіршін  азаматтардың  бойында  өмір  бойы  адамға  деген  сүйіспеншілік  пен 

486 

 

қайырымдылық  болғанын  қалаймын"  деген  С.А.Назарбаеваның  ұранды  сөзін 

Абай  тағылылымымен  ұштастыра  келе;  "Ел  түзеуді  бала  тәрбиелеуден  бастау 

керек" – дегім келеді. 

 

Библиографиялық сілтемелер 

1. 12-жылдық оқыту мәселелері. Қазақстан Республикасында жалпы орта 

білім беру жүйесін дамытудың негізгі бағыттары. Астана, 2006.19 б. 

2. Білімдегі  жаңалықтар.  Ақпаратты-әдістемелік  жұмысы.  Қазақстан 

Республикасында 

үздіксіз 

білім 

беру 

жүйесіндегі 

тәрбие 

тұжырымдамасы. №1(29), 2010 жыл, 16 б. 

3. Н.Назарбаев "Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан" атты халыққа Жолдауы. 

4. Г.Қыпшақбаева "Баланың мінезіндегі өзгерістер". Астана, 2010 жыл. 

 

 

Гульжан Темирхановна Рахымбаева 

КГУ «Курчумская гимназия №3» 

ВКО, Курчумский район 

 

РАЗВИТИЕ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ И 

КОММУНИКАЦИЙ В ПОЛИЯЗЫЧНОЙ СРЕДЕ 

 

Формирование  функционально  грамотных  людей  –  одна  из  важнейших 

задач 

современной 

школы. 

Основы 

функциональной 

грамотности 

закладываются  на  уроках  при  использовании  текста  и  развития  речи.  Сюда 

входят  способности  свободно  использовать  навыки  чтения  и  письма  в  целях 

получения передачи. Поэтому литературное чтение наряду с русским – один из 

основных предметов в системе обучения школьников. 

 

Ключевые  слова:  функциональная  грамотность,  конкурентоспособность, 

критически  мыслить,  адаптироваться,  коммуникабельность,  творчески 

мыслить, Pisa, чтение. 

 

В  современных  условиях  качество  образования  является  важной 

характеристикой,  определяющей  конкурентоспособность  образовательного 

учреждения.  Непрерывное  повышение  требований  к  современному  человеку 

актуализирует  проблему  качества  образования.  Школа  погружает  ребенка  в 

сегодняшний  мир  культуры,  при  этом  главная  цель  обучения  –  подготовить 

школьника  к  жизни  в  условиях  жизни  завтрашнего  дня,  которые  предъявят  к 

выпускнику школы иные требования, заставят действовать в новых ситуациях. 

В  соответствии  с  запросами  современного  информационного  общества 

школьники должны: 

- 

гибко  адаптироваться  в  меняющихся  жизненных  ситуациях, 

самостоятельно приобретать новые знания; 

- 

критически мыслить, грамотно работать с информацией; 

487 

 

- 

быть  коммуникабельными,  контактными  в  разных  социальных 

группах; 

- 

самостоятельно  работать  над  развитием  собственной  грамотности, 

интеллекта, культурного уровня. 

В  Послании  народу  Глава  государства  Н.А.Назарбаев  выделил 

следующее:  «Чтобы  стать  развитым  конкурентоспособным  государством,  мы 

должны  стать  высокообразованной  нацией.  В  современном  мире  простой 

поголовной грамотности уже явно недостаточно. Наши граждане должны быть 

готовы  к  тому,  чтобы  постоянно  овладевать  навыками  работы  на  самом 

передовом  оборудовании  и  самом  современном  производстве.  Необходимо 

также уделять большое внимание функциональной грамотности наших детей, в 

целом  всего  подрастающего  поколения.  Это  важно,  чтобы  наши  дети  были 

адаптированы  к  современной  жизни».  Таким  образом,  функциональная 

грамотность  становится  фактором,  содействующим  участию  людей  в 

социальной,  культурной,  политической  и  экономической  деятельности, 

способности  творчески  мыслить  и  находить  стандартные  решения,  умению 

выбирать  профессиональный  путь,  уметь  использовать  информационно-

коммуникационные  технологии  в  различных  сферах  жизнедеятельности,  а 

также обучению на протяжении всей жизни. 

Сегодня  обучение  чтению  и  письму  в  школе  не  может  ограничиваться 

академическими  целями,  оно  должно  включать  функциональные  и 

операционные  цели,  связанные  с  повседневной  жизнью  и  трудовой 

деятельностью.  Новая  государственная  программа  обучения  ориентирует 

учителя  на  развитие  функциональной  грамотности  учащихся.  При  обучении 

родному  языку  делается  акцент  на  текстоведение,  актуализируется 

коммуникативный  подход  и  учитываются  особенности  мультикультурной 

среды. 

Чтение  текста,  в  котором  находит  свое  выражение  человеческий  опыт, 

является  одним  из  самых  распространенных  видов  деятельности  людей,  а 

понимание  текста  -  важнейшем  его  компонентом.  Грамотность  чтения  - 

способность человека к пониманию письменных текстов и рефлексии на них, к 

использованию  их  содержания  для  достижения  собственных  целей,  развития 

знаний и возможностей, для активного участия в жизни общества. 

Значение проблемы адекватного понимания текста особенно усиливается 

сейчас,  в  условиях  резкого  увеличения  объема  информации,  которая  должна 

быть  переработана  и  осмыслена.  Увеличение  этого  объема  требует  умения 

быстро  и  эффективно  воспринимать  и  обрабатывать  информацию. 

Формирование  грамотности  чтения  -  одна  из    актуальных  задач  школьного 

образования.  Под  компетентностью  (грамотностью)  чтения  в  исследовании 

PISA  понимается  способность  понимать  тексты  различного  рода  в  их 

высказываниях,  намерениях  и  формальной  структуре,  приводить  их  в  связь  в 

более  широким  жизненным  контекстом,  быть  в  состоянии  использовать  для 

различных  целей  в  соответствии  с  предметом,  вычленять  из  текста  нужную 

информацию  в  соответствии  с  заданной  целью.  Согласно  концепции  этого 

488 

 

исследования,  именно  грамотность  (или  компетентность)  чтения  является 

базовой  способностью  для  самостоятельного  обучения  и  для  полноценного 

участия в жизни современной информационной цивилизации. 

Цель  обучения  чтению  –  раскрыть  смысловые  связи  речевого 

произведения, представленного в письменном виде. Чтобы научиться читать на 

другом  языке,  надо  приобрести  определенные  навыки  и  умения,  которые 

можно разделить на следующие группы: 

1.  осмысленно  читать  и  воспринимать  на  слух,  а  также  продуцировать 

тексты  разных  типов  (информационного  и  прикладного  характера, 

литературные тексты); 

2.  уметь извлекать информацию из разных источников; 

3.  учиться  находить  и  критически  оценивать  информацию  из  СМИ  и 

Интернета; 

4.  уметь пользоваться источниками и ссылаться на них; 

5.  уметь  читать  таблицы,  диаграммы,  схемы,  условные  обозначения  и 

уметь применять их при подготовке собственных текстов; 

6.  реализовывать разные стратегии чтения при работе с текстом. 

Если при чтении человек не преследует никакой цели, оно теряет смысл, 

и  он  даже  не  понимает,  что  читает.  Чтение  без  выбора,  без  соотнесения  с 

четкими  целями  психолог  Дж.  Смит  сравнивал  с  чтением  всего  телефонного 

справочника, когда человеку надо найти только один номер.  

Предваряя  чтение,  учитель  должен  поставить  перед  своими  учениками 

определенную цель, чтобы создать у них устойчивый мотив, заинтересовать их. 

В Связи с этим школа должна научить своих учеников применять полученные 

при  чтении  знания  в  повседневной    жизни.  Система  обучения  школьников 

предусматривает  три  категории  уроков:  уроки  обучения  грамоте,  уроки 

классного  и  внеклассного  чтения.  На  каждом  уроке  чтения  необходимо 

организовать  учебную  деятельность  так,  чтобы  она  была  направлена  на 

достижение  цели:  научить  детей  читать  художественную  литературу, 

подготовить  к  систематическому  изучению  ее  в  средней  школе,  вызвать 

интерес  к  чтению  и  заложить  основы  формирования  грамотного  читателя, 

владеющего  как  техникой  чтения,  так  и  приемами  понимания  прочитанного, 

знающего книги и умеющего их самостоятельно выбирать. 

Достижение данной цели предполагает решение следующих задач: 

-формирование  и  совершенствование  техники  чтения  и  приемов 

понимания текста на базе интереса к чтению; 

-приобщение  детей  к  литературе  как  искусству  слова  через  введение 

элементов литературоведческого анализа текстов; 

-развитие  устной  и  письменной  речи;-развитие  творческих  способностей 

детей;-введение  учащихся  через  литературу  в  мир  человеческих  отношений, 

нравственных ценностей.  

В  современном  образовании  существует  множество  методов  и  приёмов 

работы с текстом. Для своих уроков я выбрала наиболее продуктивные приёмы 

и использую их в своей школьной практике. 

489 

 

На  своих  уроках  основное  внимание  уделяю  формированию  навыков 

чтения, который включает в себя два компонента: 

- технику чтения (правильное и быстрое восприятие и озвучивание слов); 

- понимание текста (извлечение из него смысла, содержания). 

В  соответствии  с  компонентами  навыка  чтения  выделяются  следующие 

группы упражнений: 

1) упражнения, направленные на формирование правильности чтения; 

2) упражнения, развивающие скорость чтения; 

3)  упражнения,  направленные  на  формирование  умений  понимать 

читаемый текст. 

Первая  группа  упражнений  направлена  на  совершенствование 

правильности  чтения.  Задания,  включённые  в  эту  группу,  предназначены  для 

тех  учащихся,  которые  допускают  большое  количество  ошибок  в  процессе 

чтения текста. Первоначально рекомендуется предлагать тексты, несложные по 

содержанию и структуре. 

1) Чтение строчек наоборот по словам. Написанное прочитывается таким 

образом, что последнее слово оказывается первым, предпоследнее − вторым и 

т.д.  Это  упражнение  уводит  от  привычного  стереотипа  чтения  слева  направо, 

развивает  точность  движений  глаз,  предупреждает  ошибки  в  грамматической 

форме слова, пропуски и перестановки слов и слогов.  

Например:  Прочитай  текст  вслух,  начиная  с  последнего  слова  каждого 

предложения. 

Солнце и ветер 

Разденет  человека  прежде  кто,  ветром  с  солнце  заспорили.  Платье 

человека с сдувать ветер стал. Запахивается да надвигает шапку крепче только 

всё человек, а распахивает платье и, рвёт шапку и. Человека ветер раздел не и 

так. Солнце взялось. Шапку сдвинул, человек распахнулся  – припекло только. 

Человек разделся вовсе и – солнце припекло ещё. 

Л.Н. Толстой 

2) Чтение строчек наоборот по буквам. Написанное прочитывается справа 

налево так, что каждое слово озвучивается по буквам в обратном порядке. Это 

упражнение  развивает  способность  строгого  побуквенного  анализа  каждого 

слова,  формирует  произвольность  регуляции  движения  глаз,  а  также  создаёт 

предпосылки для устранения распространённых ошибок «зеркального» чтения. 

Задание: Прочитай текст вслух, читая слова наоборот – справа налево. заР 

елсоп  яджод  олунялгыв  окшынлос,  и  ьсаливяоп  яантевцимес  агуд-агудар.  отК 

ин  тенялгзв  анугудар,  кясв  юеястеубюл.  ьсалидрогаЗ  агудар,  ад  и  алатс 

ясьтилавх, отч ано еевисарк огомас ацнлос. окшынлоС и тировог: «ыТависарк – 

отэ  адварп,  он  ьдевзебянем  и  игудар  ен  теавыб».  А  агуда  окьлот  ястёемс  ад 

ещупястилавх.  адгоТ  окшынлос  ьсолидрессар  и  ьсолатярпс  азучут  –  и  игудар 

как ин олавыб. 

В  седьмом  классе  при  изучении  темы  басни  можно  дать  следующее 

задание: 

Задание: Прочитай текст вслух, читая подчёркнутые слова наоборот. 

490 

 

Ворон и лисица 

Ворон лыбод мяса косук и сел на оверед. 

Захотелось ецисил мяса, она алшодоп и говорит: 

- Эх, норов! Как юртомсоп на тебя, по твоему утсор да красоте только бы 

тебе мёрац быть! И верно был бы мёрац, если бы у тебя солог был. 

 Ворон  лунизар  рот  и  лаороаз,  что  было  мочи.  осяМ  упало.  ацисиЛ 

подхватила  и  тирогов:  Ах,  норов,  коли  бы  ещё  у  тебя  му  был,  быть  бы  тебе 

мёрац.  

Вторая группа упражнений развивает у учащихся скорость чтения. 

 1.Динамическое  чтение  –  это  чтение  глазами.  Поэтому  начинать  работу 

нужно  с  развития  зрительной  памяти,  внимания,  поля  зрения.  Этому 

способствует  упражнение  "Фотоглаз".  За  короткое  время  ученик  должен 

воспринять  слово,  несколько  слов,  предложение,  "сфотографировать"  столбик 

слов и ответить на вопрос. Можно предлагать задания: "Найди лишнее слово", 

"Раздели слова на две группы". 

2. Чтение "Разведка". 

Дети  на  максимальной  скорости  просматривают  текст  и  находят  ответы 

на  вопросы,  поставленные  учителем  перед  чтением.  Т.о.  учащиеся  учатся 

вертикальному чтению, умению ориентироваться в тексте, находить главное. 

3. Поиск в тексте заданных слов. 

Перед чтением учитель даёт задание найти в тексте определённое слово и 

подчеркнуть его. 

4.Чтение с полосками. 

Полоска  под  строкой  и  полоска  над  строкой  дают  возможность  ребёнку 

ускорить темп чтения. 

При  использовании  данных  упражнений  и  видов  работ  процесс 

формирования  оптимальной  техники  чтения  будет  легче  и  быстрее, 

совершенствуется  устойчивость  внимания,  память.  При  систематическом 

испльзовании  фонетической  зарядки  формируется  культура  звуковой  речи, 

отрабатывается зрительная память и умение читать без напряжения и страха. В 

итоге  снимается  трудность  в  чтении,  страх  и  неуверенность  учащихся, 

сокращается количество ошибок при чтении, улучшаются показатели навыков 

чтения. 

Третья  группа  упражнений  направлена  на  формирование  умений 

сознательного чтения, то есть на понимание структуры и содержания текста. 

1) Чтение текста, закрыв последние три буквы всех строчек текста листом 

бумаги, а затем и начальные три буквы. Необходимо прочитать текст, стараясь 

угадать невидимые части по смыслу. Данное упражнение развивает у учащихся 

умение читать по догадке. 

2) Чтение текста с добавлением недостающего слога, слова. Упражнение 

предназначено  для  совершенствования  умения  учащихся  прогнозировать 

состав слова и предложения, что ведёт к усвоению смысла прочитанного. 

Например: 

491 

 

1.  Прочитай  текст  и  добавь  необходимые  по  смыслу  части  слов  или 

слово. 

На  рек__,  в  завод_,  раскрылись  бел  лилии  и  жёлт__кувшинки.  Буйно 

цветёт над вод__водян__кашка. Дик__ут__вывела из осоки своих ут__, учит их 

пла___и  ловить  мо___.  Летят  над  вод__бел__и  син__стре___,  и  гудит  над 

цветущей кашкой деловит__пче__. 

2.  Поиск в тексте смысловых несуразностей. 

Ученику  предлагается  текст,  в  котором  содержатся  смысловые  ошибки. 

Задача ребёнка состоит в том, чтобы быстро выделить неточности, тем самым 

понять  прочитанное.  Упражнение  направлено  на  формирование  умения 

анализировать смысловую структуру текста. 

3.  Прочитай текст, выдели в нём неточности и внеси исправления. 

В одном домике жила у хозяев пушистая корова Мурка. Хозяева её очень 

любили и часто угощали парным молотком и жареной репой. Однажды Мурка 

решила  погулять  –  подышать  свежим  вареньем  и  погреться  на  сковородке. 

Корова вышла на крыльцо, легла и от удовольствия замурлыкала. Неожиданно 

из-под крыльца выскочила морковка с длинным хвостом. Мурка ловко поймала 

её и съела. На дворе было весело: шумно чирикали озорные веники, плавали в 

лужах домашние утюги, а на заборе стоял красивый пастух и гордо кукарекал. 

Вдруг из собачьей конторы вылезла большая злая селёдка. Она увидела корову 

и стала сердито летать. Мурка испугалась и убежала в дым. 

Таким 

образом, 

данная 

классификация 

упражнений 

по 

совершенствованию навыка чтения учащихся – это всего лишь первый этап на 

пути  становления  квалифицированных,  талантливых  читателей-школьников. 

Подобные  задания  позволяют  наиболее  эффективно  и  быстро  добиваться 

положительных  результатов  по  чтению,  а  это,  в  конечном  счёте,  приводит  к 

тому, что у учащихся возрастает уверенность в своих силах, появляется интерес 

и любовь к чтению более крупных художественных произведений. 

Следовательно,  цель  таких  уроков  -  формирование  у  учащихся 

способности  к  самовыражению  в  речи,  уважительного  отношения  к  слову, 

бережного  с  ним  обращения  потребности  в  практическом  владении  навыками 

аргументированной,  ясной,  выразительной  речи-  достижима  лишь  при 

систематической работе. 

Каждый урок русского языка и литературы  – есть не только реализация, 

но  и  постоянный  поиск  резервов  развития  речи  и  способностей  учащихся, 

новых  методов  и  технологий,  поэтому  я  стараюсь  постоянно  пополнять  свою 

методическую » копилку».  

Работая по развитию функциональной грамотности учащихся по чтению 

и пониманию текста и проработав их на практике, я пришла к выводу, что надо 

правильно  подбирать  тексты  и  задания,  которые  будут  способствовать 

развитию  знаний,  умений  и  навыков  учащихся,  и  которые  они  смогут 

использовать и применить на практике, в жизни. Ведь моя цель  – подготовить 

ученика, человек способного быть успешным в постоянно меняющемся мире. 

 

492 

 

Библиографические ссылки 

1. Русский язык и литература в казахской школе. 

2. Руководство для учителя. Третье издание. 

3. Раздаточный материал. Руководство по работе в группе. 

 

 

Қ.С.Сағиева 

дарынды балаларға арналған облыстық Жамбыл 

атындағы мамандандырылған 

мектеп- гимназия- интернатының 

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі 

Қазақстан, Өскемен 

 

жүктеу/скачать 8,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: