Нуржігіт Алтынбеков
жүктеу/скачать 1,09 Mb. Pdf көрінісі
|
| Нуржігіт Алтынбеков
бұл жүйе ішкі және сыртқы ортаның анализаторлары болып , ағзаның белгілі бір жағдайларға бейімделуін де қамтамасыз етеді . Ағзадағы анализаторлар үш бөлікке бөлінеді . Олар шеткі ( рецепторлы ) , аралық және орталық . Шеткі бөлігіне құрамында арнайы рецепторлы жасушалары бар мүшелер жатады . Бұлар : механорецепторлар ( есту , тепе - теңдік сақтау , тері сезу , барорецепторлар ) , хеморецепторлар ( дәм сезу , иіс сезу , қан тамырлар құрамындағы интеррецехторлар ) , Фоторецеrrторлар ( көздің торлы қабығы ) , жарықты қабылдаса , ал терморецепторлар ( тері мен ішкі мүшелердегі ) , ауырғанды сезетін рецепторлар болып табылады . Аралық бөлігіне - көптеген қыстырма нейрондар тізбегі жатады ( өткізгіш жолдар ) . Орталыққа - сенсорлы жүйенің үлкен ми қыртысында орналасқан бөлігі жатады . Мұнда берілген ннформация өңделіп , оған жауап беріледі . Классификация. Құрылысы мен қызметіне қарай сезу мүшелерінің рецепторлы бөлігінің үш түрін ажыратады . Бірінші түріне кәз - көру , мұрын - иіс сезу , мүшелері жатады . Бұлардың құрамында сыртқы энергияны ( тітірке нішті ) нерв импульсіне айналдыратын арнайы нейросенсорлы жасушалары болады . Екінші түріне - есту мүшесі , тепе - теңдік сақтау және дәм сезу мүшелері жатады . Бұлардың рецепторлы бөлігінде эпителиальды немесе сенсоэпителиальды жасушалары бар . Сыртқы ортадан тітіркену реакциясын қабылдап , оны сезімтал нейрондардың дендриттері арқылы орталыққа өткізіп отырады . Үшінші түріне нақты : мүше емес проприоцептнвті терідегі рецепторлар ( қаңқалық - ет ) мен сезімтал висцеральды жүйе жатады . Бұлардың шеткі бөліктері инкапсулалы жөне капсуласыз рецепторлардан тұрады. 9. Көру ағзасы. Жалпы сипаттама. Шығу тегi мен эмбриональді дамуы. Көз ( Ophthalmos oculus ) - көру мүшесі , көру анализаторының шеткі бөлігі , рецепторлы қызметін атқаратын көздің торлы қабығындағы нейрондар тізбесі . Дамуы . Көз ұрықтың әртүрлі жапырақшала мнан бастау алады . Көздің торлы қабығы мен көру нерві нерв түтігін дамыса , кәз бұрша ғы эктодермадан дамиды . Көз бокалын қоршах - мезенхимадан қан тамырлы қабық пен склера дамиды . Склераның алдыңғы бөлігі біртіндеп көп қабатты жалпақ эпителийге ауысып , кәздің қасаң қабығына айналады . Көз бокалы ішіндегі мезенхима мен эмбриональді торлы қабықтан көздің шыны тәрізді денесі мен нұрлы қабығы дамиды . Көздің қарашығын ( диаметрін ) қысатын бұлшық еттері нейральді түрде дамып жетіледі . Көз алмасы 3 қабықтан тұрады: фиброзды, тамырлы және торлы. Сыртқы фиброзды қабық- қорғаныштық қызмет атқарады. Фиброзды қабықтың алдыңғы мөлдір бөлімі – мөлдір қабық, және артқы мөлдір емес бөлімі– ақ қабықты ажыратады. Тамырлы қабық зат алмасуға белсенді қатысады және 3 бөлімнен тұрады: нұрлы қабық, цилиарлы дене және өзіндік тамырлы бөлімі – хориодея. Көздің сезімтал, торлы қабығы — көру анализаторының сенсорлы, рецепторлы аймағы, мұнда пигметтердің фотохимиялық түрленуі, сыртқы ортамен ақпарат алмасу жүреді. Көздің сыртқы фиброзды қабығы – ақ қабық құрамында тығыз қалыптасқан талшықты дәнекер тіні мен коллаген талшықтарынан тұрады. |