Медицина и экология, 2016, 3

32 
Клиническая медицина 
сатысының дифференциальді диагностикасы 
қиынға соғады, себебі тек клиникалық 
симптоматика, рентгенологиялық көрінісі, 
функционалды бұзылыстарының ұқсастығы 
ғана емес, сонымен қатар кейбір жалпы 
патофизиологиялық механизмдер және 
морфологиялық көріністері де ұқсас [36, 46, 
48, 49]. Көп жағдайда морфологиялық әдіс 
диагноз қою барысында негізгі болып 
табылады. Шашыранды үрдісте морфоло
-
гиялық өзгерістер негізінде заманауи жіктеме 
құралған [16, 18, 50]. Диагностика сапасының 
жоғарылауы және жаңа әдістердің енгізілуі 
туберкулезбен сырқаттанушылық көрсеткіш
-
терінің төмендеуіне және бұл көрсеткіштің 
саркоидозда жоғарылауына алып келеді [14, 
23]. Тыныс мүшелерінің саркоидозы бар 
науқастарды туберкулезге қарсы қызметтің 
және ұзақ уақыт себепсіз химиотерапия 
курстарын жүргізілуінің болмауы саркоидоздың 
уақытылы диагностикасының маңызды 
нәтижесі болып табылады [13, 14, 41]. Қазіргі 
таңда туберкулез тек біздің елде емес, 
сонымен қатар барлық әлемде халық 
денсаулығына және ұлт әл
-ауқатына 
денсаулығына кері әсерін тигізіп, маңызды 
медико-әлеуметтік мәселе болып қала бермек. 
Соңғы 10 жылда Қазақстанда туберекулезбен 
сырқаттанушылық 2,2 есе азайды, ал өлім
-
жітім  –  5 есеге кеміді. 2015 жылы 
сырқаттанушылық 11,9% азайды және 100 
мың тұрғынға шаққанда 58,5 құрады 
(2014 
жылы - 66,4), өлім -жітім 22,4% кеміп 100 мың 
тұрғынға шаққақнда 3,8 құрады (2014 жылы  – 
4,9)  [11].  2015 жылы алғаш рет анықталған 
дәріге сезімтал туберкулезді емдеудің тиімділігі 
жақсарып 87,6% жетті, тиісінше 2014 жылы 
86,4% болған (БДҰ стандарт ы-  85%)  [1,  12, 
13, 33]. 
Соңғы жылдарды Қазақстанда аурудың 
диагностикасының жақсаруына байланысты 
туберкулездің эпидемиялық көрсеткіштерінің 
айқын төмендеуі байқалады [31, 33]. 
Компьютерлік технологияларды енгізу арнайы 
өзгерістерді анықтауға, ал молекулярлы
-
генетикалық әдіс аз уақыт ішінде туберкулез 
диагнозын қоюға мүмкіндік береді [31, 32, 33, 
40]. Туберкулез диагнозын қою үшін клинико -
рентгенологиялық көрініс жеткіліксіз, қоз
-
дырғышты анықтау міндетті екендігін атап 
өткен жөн [64]. Туберкулез диагнозын нақты 
қою, яғни диагностикалық материалда 
туберкулез микобактериясы тек 40% жағдайда 
анықталады [31], бұл рентгенологиялық 
көріністерді басқа аурулармен дифферен
-
циальді диагностика жүргізуге мәжбүрлейді. 
Шашыранды туберкулезді көптеген ауру
-
лармен ажыратпалы диагностика жүргізуге 
болады, олардың ішінде қатерлі ісіктік 
диссеминация, фиброздаушы альвеолит, 
гистиоцитоз Х, пневмоканиоз және басқа да 
сирек кездесетін аурулар, бірақ оған 
қарамастан жиі оны саркоидоздан ажырату 
керек [2, 14, 40, 47]. Туберкулез бен 
саркоидоздың ажыратпалы диагностикасының 
қиындығы науқасты фтизиатрлық қызметте 
ұзақ бақылауға және туберкулезге қарсы 
терапияны тағайындауға алып келеді. 
Туберкулез диагнозын дұрыс қою уақыты 
ұзарса аурудың клиникалық құрылымының 
ауырлауына, адекватты емес химиотерапияны 
тағайындауға және дәріге төзімділіктің 
дамуына алып келеді [13, 43, 46]. 1999 жылы 
Әлемдік ассоциацияда саркоидоз және басқа 
гранулематозды зерттеу жоспары бекітілген, 
тыныс мүшелерінің саркоидозына күмән
-
данғанда сәулелік және функционалды 
әдістерді, лабораторлы тесттерді және 
туберкулезбен ажыратпалы диагностика 
мақсатында туберкулинді терілік тест 
жүргізілуі міндетті. Кейбір авторлар қақырықты 
3 рет Циль -Нильсон әдісі бойынша қышқылға 
төзімді микобактерияны анықтау үшін 
бактериоскопияны жүргізу, жасушалар 
санағымен бронхоальвеолярлы лаваж (БАЛ) 
зерттеу арқылы зерттеу жоспарын кеңейтуді 
ұсынады [16, 22, 25, 37]. М. М. Илькович 
(2011)  «Өкпенің шашыранды аурулары
» 
монографиясында, әсіресе аурудың атипиялық 
ағымында гистологиялық тұрғыда диагнозды 
дәлелдеу керек екендігін көрсетеді [18].Тыныс 
мүшелерінің саркоидозы және туберкулезі 
диагностикасында кеуде қуысын сәулелік 
әдіспен зерттеу маңызды орынға ие. 
Саркоидозға тән негізгі рентгенологиялық 
синдром  –  кеудеішілік лимфоаденопатия [22, 
24, 34, 37]. Көптеген авторлар рентге
-
нограммада жиі бронхопульмональді, сирек 
басқа топтың лимфатүйіндерінің 1,0 см жоғары 
ұлғаюымен байланысты көкірек қуысы 
көлеңкесінің кеңеюі тәрізді өзгерістер тән 
екендігін көрсетеді. Саркоидоз кезінде 
симметриялық, сонымен қатар асимметриялық 
өзгерістер болуы мүмкін, бұл туберкулезде де 
кездеседі. Саркоидоз лимфоаденопатия 
регрессінің мүмкіншілігімен ажыратылады. 
Саркоидоздың  I  типінде 90% жағдайға дейін 
кенет ремиссия болуы мүмкін [38, 39, 42]. 
Саркоидоздың II және III сатысындағы ең жиі, 
ажыратпалы диагностикада өте қиын 
рентгенологиялық синдром 
– 
шашырау 
синдромы, өкпелік тінде миллиарлыдан 0,7 см 
Обзоры литературы 

33 
Медицина и экология, 2016, 3 
Клиническая медицина 
Обзоры литературы 
дейінгі әртүрлі ошақты көлеңкелер 
анықталады.  
Тыныс алу жүйесінің саркоидозына 
ошақтардың полиморфизмділігі тән, олар 
көбінесе перилимфалық аймақта орналасады, 
бұл ошақтар кездейсоқ сипатта орналасатын 
милиарлы туберкулезге тән емес. Көптеген 
бөлікаралық бөгеттердің және бөлікаралық 
қуыстардың қалыңдауы саркоидазға тән. 
Саркоидоз кезінде шашыранды өзгерістер ем 
нәтижесінде, сонымен қатар кездейсоқ 
жоғалуы мүмкін [24, 35, 37]. Сирек, дегенмен 
ажыратпалы диагностикада қиындық 
туғызатын рентгенологиялық синдром  –  бұл 
жергілікті қараю. Бұл жағдайда қараю 
жергілікті аймақта дистелектаздық
-
кешенменгранулеманың жинақталуын көрсе -
теді. Мұндай рентгенологиялық көрініс 
саркоидоздың атипиялық түрі болып 
есептеледі және диагностикалық мәселені 
тудырады [27, 37, 42]. Бұл жағдайларда 
диагноз кеш қойылады, науқастар алты айдан 
екі жылға дейін туберкулостатикалық 
препаратттармен ем алады [50]. Фиброзды 
өзгерістердің пайда болуы кеш 
рентгенологиялық көрініс болып табылады, 
жиі диагноз дәлелденген. Бірақ сирек 
жағдайларда біріншілік рентгенологиялық 
көрініс болуы мүмкін, ол диагностиканы 
қиындатады, себебі саркоидозда фиброздың 
айқын арнайы ерекшеліктері жоқ [29, 44, 48]. 
Бұл ауру кезінде орталық бронхтардың 
ығысуы, шеткері аймақтарда торлардың басым 
пайда болуы  және өкпеде сызықты 
көлеңкелердің диффузды орналасуы тән [11, 
15, 16, 25]. Шашырынды үрдістің инволюциясы 
нәтижесінде дамитын өкпедегі буллезді
-
дистрофиялық өзгерістер кеш 
рентгенологиялық белгі болып табылады және 
өкпелік суреттің торлы деформациясымен 
жалғасатын және де эмфиземамен, 
буллалармен,өкпе тінінің гиповентиляциялық 
ошақтармен. Өзгерістер біржақты да,екі жақты 
да бола алады. Осындай өзгерістер емдеуге 
қарамастан әдетте қайтымсыз және біртіндеп 
үдеп отырады [11, 15, 20]. Дәстүрлі 
рентгенографияның бар маңыздылығына 
қарамастан, саркоидоздың ажыратпалы 
диагностикасын басқа өкпе ауруларымен 
жүргізу үшін, рентгенологиялық әдістердің 
ішінде өкпедегі ошақты шашыраудың 
ерекшеліктерін талдау үшін компьютерлі 
томография әдісі қажет [48]. Компьютерлі 
томография қорытындысы бойынша 
А.А.Сперанская типтік перилимфатикалық 
ошақтармен бірге, шашырайтын типті, 
васкулитті типті ірі ошақтар және де 
субплевральді планкалар кездеседі [3, 11, 19, 
21]. Сонымен,типті рентгенологиялық 
көріністердің болуымен (ұсақошақты 
диссеминациялар (ошақтар диаметрі 1 мм
-
ден), және де бөлікаралық перделердің 
қалыңдауы, өкпе тінінің мөлдірлігінің  «күңгірт 
шыны» 
типі бойынша төмендеуімен 
бронхопульмональді лимфа түйіндерінің 
ұлғаюымен қосарласатын, аз жиілікте 
– 
паратрахеальді және трахео
-бронхиальді 
лимфа түйіндері) компьютерлі томография 
жоғары ақпаратты болып табылады [18, 22]. 
Бірақта атипті өзгерістер болғанда  – біржақты 
кеудеішілік лимфа түйіндері немесе жоғары 
көкірек аралық лимфатүйіндерінің ұлғаюы, 
біржақты-диссеминация, фокустардың 
инфильтрат-тардың, қуыстардың,буллалардың 
болуы 
– 
бұл әдістің диагностикалық 
маңыздылығын төмендетеді, себебі өзгеріс 
спецификалық сипаты болмағандықтан әртүрлі 
ауруларда кездесе береді [24, 26]. Туберкулез 
және саркоидоз кезінде иммунды жауаптың 
бірдей болуы ғана емес, сондай ақ қабынудың 
жүйелі белгілері байқалады [2, 11, 14, 19]. 
Ақуыздардың жедел фазадағы жалпы 
жағдайына байланысты басқа да өзгерістер 
анықталады, қандағы моноциттер мен 
нейрофилдердің қызметтің қалпы кентеттен 
және стимуляцияланған НСТ
-тестте көрсе -
тіледі, стандартты жағдайда тромбоциттерің 
функциональды қалпы олардың әр түрлі 
дәрежедегі стимуляциясы, сонымен қатар 
гомеостаз жағдайы тұтастай. Сондай ақ 
анықталған өзгерістер тұтастай алғанда екі 
түрлі ауру үшін де бірдей бағытталған сипатта 
болады [5, 8, 13, 23]. 
Молекулярлы-генетикалық әдістердің 
диагностикасы қоздырғыштарды анықтауда 
жаңа мүмкіндіктер берді, сонымен бірге 
гранулематозды қабынуларды инфекциялық 
агенттерін анықтау мүмкіндігін берді [12, 34, 
40, 43]. Саркоидоз дауының тарихи негізіндегі 
этиологиялық факторлардың бірі болып 
қарастырылатын 
М.  tuberculosis. 
Алайда 
саркоидозбен ауыратын науқастың ДНҚ да 
М. 
tuberculosis
 анықтауда ПЦР әдісін қолданылды, 
нәтижесі оң болды ол популяцияның жиі тұта-
стайы, сонда науқастар тобында туберкулез 
дәлелденген оң реакция жиі кездескен  [11, 38, 
44, 47]. Саркоидоз дамуында потенциальді 
стимуляциялы агент болып 
Chlamydia 
pneumoniae,  Borrelia  burgdorferi,  Propioni-
bacterium acnes
, сонымен қатар вирустар тобы, 
карапайым герпес вирусын қосқанда [36].  

34 
Клиническая медицина 
 
Обзоры литературы 
Саркоидоздың халықаралық келісімі 
бойынша ( ATS/ERS/WASOG  Statement  on 
sarcoidosis, 
1999) 
өкпе саркоидозының 
морфологиялық диагнозын үш белгінің 
болуынан анықтауға болады: Біріншіден 
– 
жақсы құралған гранулемалар, сонымен қатар 
оның сыртқы шетіне шеңбер тәрізді түзілген 
лимфоциттер мен фибробласттар; Екіншіден  - 
перилимфалық интерстициальді сипатта 
гранулемалардың орналасуы соңында 
– 
гранулематоз үрдісінің басқа да себептерінен 
босатылуы. Тыныс алу мүшлерінің саркоидоз 
ауруын анықтаудың ең тиімді әдісі өкпе, 
бронхтардың шырышты қабаттары, кеуде 
ішілік лимфа түйіндерінің биопсиясы болып 
табылады. Зерттеудің инвазивті әдістері 
зерттеу материал алуды кеңінен қолданады [7, 
9, 18, 35]. Бронхиальді биоп
cияның 
диагностикалық эффективтілігі 80
-85% 
құрайды [10, 28, 29, 32]. Тыныс мүшелерінің 
саркоидозының сатысына байланысты 
әдістердің ақпараттылығы 50 дан 83% дейін 
өзгереді. Аурудың бірінші сатысында 50% 
жағдайда және екінші, үшінші сатыдағы 
науқастарда 73% және 83% сәйкес [28]. Көп 
науқастарға операциядан кейінгі 
асқыныстардың дамуымен: пневмоторакс және 
қан кету, тіпті өлімге дейін жететін 
диагностикалық оталар (видеоторакоскопия, 
видеомедиастиноскопия) жүргізіледі [8, 21, 
23]. Соңғы жылдарда ультрадыбысты 
фибробронхоскопия (УДЗ -ФБС) бақылауымен 
лимфа түйіндерді трансбронхиальді 
аспирациялық биопсияны қолдану жайлы 
публикациялар пайда болды, ол 
диагностикалық мәннің жоғарылауын және 
жарақаттанудың төмендеуін қамтамасыз етеді 
[35, 42, 47]. 
Трансторокальді биопсия ақпаратты 
болмаса да,  CD4+/CD8+>3,5    қатынасының 
мәні саркоидозды 94% жағдайда анықтауға 
мүмкіндік береді [7, 28, 29, 37]. Кейбір 
авторлардың мәліметтерінде клиникалық 
тәжірибеде инвазивті диагностикалық әдіспен 
зерттеуді қолдану арқылы өкпеде, лимфа 
түйіндерде және басқа да мүшелерде 
саркоидтәрізді гранулема (басқаша айтқанда 
саркоидты реакция ) әр түрлі үрдістерде, 
инфекциялық (вирусты, хламидиялық, 
микоплазмалық, микотикалық),сонымен қатар 
аутоиммунды, лимфопролиферативті және 
паразитарлы ауруларда анықталатыны 
көрсетілген [10, 16, 48].
  Гистологиялық 
тексеруге дейін саркоидоздың дифферен
-
циальді диагнозын басқа аурулардан 
ерекшелеп, үрдістің орналасуына байланысты 
тізімі анықталады. 
Жоғары пайыздық 
диагностикалық қателіктер аурудың арнайы 
клиника-рентгенологиялық және морфоло
-
гиялық көріністердің болмауының себебінен, 
ол өз кезегінде жаңа диагностика әдістерін 
және диагностикалық алгоритмді қосуды талап 
етеді. 
ӘДЕБИЕТ 
1 Агзамова Р. А. Бактериологическая 
диагностика туберкулеза: Учеб. пособие /Р. А. 
Агзамова, А. А. Бугаков, С. Л. Бугакова. 
– 
Алматы: Эверо, 2015. – 86 с. 
2 Бабанов С. А. Проблемы дифференци-
альной диагностики саркоидоза //Новости ме-
дицины и фармации. – 2013. – №1. – С. 7-11. 
3 Бакенова Р. А. Внедрение 
инновационных технологий в диагностике 
интерстициальных болезней легкого /Р. А. 
Бакенова, Р. С. Досмагамбетова, М. М. 
Тусупбекова //Медицина и экология.  – 2011. – 
№4. – С. 75-80. 
4 Бакенова Р. А. Интерстициальные 
болезни легких: клинико
-патогенетическая 
характеристика и предикторы прогресси
-
рования интерстициального фиброза: Авто-реф. 
дис. ...д-ра мед. наук. – Астана, 2010. – 173 с. 
5 Бакенова Р. А. Морфологические 
проявления идиопатических интерстициаль
-
ных болезней легкого /Р. А. Бакенова, М. М. 
Тусупбекова //Морфология и доказательная 
медицина. – Алматы, 2011. – №3-4. – С. 68-70. 
6 Бакенова Р. А. Ошибки диагностике 
интерстициальных болезней легких //Тез. докл. 
XVIII Нац. конгр. по болезням органов дыхания. 
– Екатеринбург, 2008. – №169. – 72 с. 
7 Баранова О. П. Трудности диагностики 
саркоидоза органов дыхания /О. П. Баранова, 
М. М. Илькович, А. А. Сперанская //Практ. ме-
дицина. – 2011. – №3 (51). – С. 58-62. 
8 Биологические свойства  Mycobacterium 
tuberculosis и характеристика воспалительного 
ответа при инфильтративном туберкулезе лег-
ких /О. Т. Титаренко и др. //Инфекция и имму-
нитет. -2014. – Т.4, №3. – С. 221- 228. 
9 Визель И. Ю. Саркоидоз: современное 
понимание полиорганногогранулематоза /И. 
Ю. Визель, А. А. Визель //Практ. медицина.  – 
2011. – №3 (51). – С. 35-38. 
10 Вопросы клинико
-морфологической 
диагностики интерстициальных заболеваний 
легких в Казахстане /
М. М. Тусупбекова и 
др. //Клиническая медицина Казахстана. 
– 
2011. – №3,4. – С. 17. 
11 Визель И. Ю. Саркоидоз: взгляд на 
реалии сегодняшнего дня /И. Ю. Визель, А. А. 
Визель // Consilium  medicum.  –  2012.  –  T.  14, 
№3. – С. 86-88. 

35 
Медицина и экология, 2016, 3 
Клиническая медицина 
12 Гранулематозы /А. А. Визель и др. //
Справочник поликлинического врача. – 2011. – 
№11. – С. 30-34. 
13 Двораковская И. В. Диагностика сар-
коидоза /И. В. Двораковская, Б. М. Ариэль. 
– 
СПб, 2005. – 44 с. 
14 Диагностика и лечение саркоидоза 
органов дыхания (пособие для фтизиатров и 
пульмонологов) /С. Е. Борисов, И. П Соловье-
ва., В. П. Евфимьевский и др. 
//Проблемы 
туберкулеза. – 2003. – №6. – С. 51-64. 
15 Диссеминированные заболевания лег-
ких /Под ред. М. М. Ильковича.  – М.: ГЭОТАР-
Медиа, 2011. – 480 с. 
16 Дифференциальная диагностика дис-
семинированного туберкулеза легких и некро-
тизирующегосаркоидногогранулематоза по 
данным морфологического исследования /Л. 
Н. Лепеха и др. //Туберкулез и болезни лег-
ких. – 2013. – №2. – С. 36-41. 
17 Дифференциальная диагностика дис-
семинированных процессов легких с использо-
ванием специального метода КТ
-
сканирования /Н. Н. Кизименко и др. //Мед. 
визуализация. – 2013. – №3. – С. 93-100. 
18 Интерстициальные болезни легких: 
Практ. рук. /Е. А. Коган, Б. М. Корнев, Е. Н. 
Попова, Н. А. Мухин.  –  М.: Литтерра, 2007.  – 
432 с. 
19 Коваленко В. Л.  Саркоидоз. Клинико–
патологоанатомические, патогенетические и 
танатологические аспекты /В. Л. Коваленко, И. 
В. Еловских //Известия Челябинского научного 
центра. – 2001. – №2. (11) – С.108-111. 
20 Лаушкина Ж. А. Роль применения те-
ста GeneXpert MBT-RIF в диагностике туберку-
леза легких /Ж. А. Лаушкина, А. Г. Чередни-
ченко //Туберкулез и болезни легких.  –  2015. 
– №5. – С. 107-108. 
21 Лепёха Л. Н. Комплексная морфоло-
гическая диагностика туберкулеза и саркоидо-
за легких /Л. Н. Лепёха, С. А. Бурцева, Г. В. 
Евгущенко //Воен. -  мед. журн.  –  2012.  –  Т. 
333, №3. – С. 24-28. 
22 Морфологическое исследование в 
дифференциальной диагностике туберкулеза и 
саркоидоза /И. В. Двораковская и др. //Арх. 
патологии. – 2014. – Т. 76, №1. – С. 27-31. 
23 Мухин Н. А. Интерстициальные болез-
ни легких. – М., 2007. – С. 120-155. 
24 Некоторые варианты дифферен
-
циально-диагностических трудностей тубер
-
кулёза и саркоидоза органов дыхания /Б. С. 
Кибрик и др. //Туберкулез и болезни легких.  – 
2010. – №2. – Т. 87. – С. 28-32. 
25 Патоморфоз туберкулеза легких по 
данным анализа протоколов аутопсий 
«ООО 
Фтизиатрия» /М. М. Тусупбекова и др. //Матер. 
науч-практ. конф.  «Инновационные техноло-
гии в медицине и фармации
».  –  Караганда, 
2008. – С. 181-183. 
26 Проблемы морфологической диагно-
стики туберкулеза /В. А. Цинзерлинг и др. //
Арх. патологии. – 2015. – №3. – С. 3-9. 
27 Салина Т. Ю. Трудности дифференци-
альной диагностики диссеминированных пора-
жений легких в условиях противотуберкулез-
ного диспансера и пути их решения /Т. Ю. Са-
лина, Т. И. Морозова, Д. В. Балашов //
Туберкулез и болезни легких. – 2013. – №12. – 
С. 50-54. 
28 Саркоидоз и проблемы его классифи-
кации /С. А. Терпигорев и др. //Вестн. Рос. 
акад. мед. наук. – 2012. – №5. – С. 30-37.  
29 Саркоидоздың патогенезі және клини-
ко-морфологиялық диагностикасының мәселе-
лері /М. М. Түсіпбекова и др. //Медицина и 
экология. – 2011. – №1. – С. 19-24. 
30 Трудности диагностики при диссеми-
нированных процессах в легких /Е. Ю. Понома-
рева и др. //Клин. медицина.  –  2013.  –  Т. 91, 
№7. – С. 61- 64. 
31 Тәбріз Н. С. Туберкулезді анықтау, 
алдын-алу және емдеу: оқу
-құрал. 
– 
Қарағанды, 2009. – 87 б. 
32 Тусупбекова М. М. Өпкеннің 
гранулематозды ауруларырың патологиялық 
анатомиясы /М. М. Тусупбекова, Л. М. 
Стабаева, Р. Ж. Ныгызбаева.  – Қарағаны: Изд-
во КГМУ, 2012. – 33 б. 
33 Тусупбекова М. М. Анализ 
туберкулеза на аутопсийном материале у лиц с 
различным иммунным статусом /М. М. 
Тусупбекова, Г. Н. Иманбаева, Л. М. 
Стабаева //Матер.  III  конгр. Нац. ассоциации 
фтизиатров России. – СПб, 2014. – С. 116-124.  
34  A  Tuberculosis  Antigen-stimulated 
CXCR3  Ligand  Assay  for  the  Diagnosis  of  Active 
Pulmonary  Tuberculosis  /W.  Y.  Chung  et  al.  //
Chest. – 2014. – V. 146, №2. – P. 283-291. 
35  An  intracerebral  mass:  tuberculosis  or 
sarcoidosis  /T.  Tuna  et  al.  //BMJ  Case  Rep.  – 
2013. – V. 2013. – pii: bcr2013009570. 
36  Babu  K.  Sarcoidosis  in  tuberculosis-
endemic  regions:  India  /K.  Babu  //J.  Ophthalmic 
Inflamm. Infect. – 2013. – V. 3, №1. – P. 53-117 
37  Bronchial  hyperreactivity  in  sarcoidosis 
patients:  correlation  with  airflow  limitation  indi-
ces /M. M. Martusewicz-Boros et al. //Sarcoidosis 
Vasc. Diffuse Lung Dis. – 2012. – V. 29, №2. – P. 
99-106.  
38  Diagnostic  Utility  of  QuantiFERON-TB 
Gold In-Tube in active pulmonary tuberculosis in 

жүктеу/скачать 5,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: