Тіркеу нөмірі 204-ж Регистрационный №204-ж

102
№ 2 (58), 2013   
 
 
                                   Региональный вестник Востока
пление, крайней необходимости нет ни слова о причинении вреда применением 
сотрудником полиции оружия и специальных средств.
Таким  образом,  можно  констатировать,  что  законодательство  Монголии, 
регулирующее применение огнестрельного оружия и специальных средств, не 
содержит важные правовые предписания, устанавливающие пределы правомер-
ного применения (использования) огнестрельного оружия, специальных средств 
и приемов сотрудниками органов полиции.
Несовершенство  правовых  норм,  регламентирующих  деятельность  субъ-
ектов, правомочных применять огнестрельное оружие и специальные средства, 
связано, таким образом, с явно недостаточным правовым обоснованием примене-
ния специалыных средств в административно-правовой и полицейско-правовой 
науке  Монголии.  Отсутствие  единства  во  взглядах  относительно  применения 
специальных средств, дезориентирует практических работников, тем более что в 
настоящее время отсутствует единое официальное толкование указанных норм.
При этом вполне очевидно, что внесение изменений и дополнений в законода-
тельство является одним из вариантов решения проблемы. В перспективе же необ-
ходимы изменения концептуального характера, то есть создание процессуальной 
базы, устанавливающей общие правила применения специальных средств. На наш 
взгпяд, имеются все предпосылки для разработки Закона Монголии «О применении 
специ-альных средств», содержащего в себе концептуальные и правовые основы при-
менения специальных средств, позволяющего эффективное безопасное применение 
данных средств и в то же время гарантирующего защиту прав и свобод человека и 
гражданина.
Юридический анализ рассматриваемых нормативно-правовых актов, с уче-
том сравнительно незначительного срока их действия и практики их фактическо-
го применения подтверждает необходимость тщательного  исследования  и  ана-
лиза этих актов, изучения проблем правоприменительной практики, устранения 
выявленных коллизий, и дальнейшего их совершенствования.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1.  Долгорсурэн  Ж.  Полицейское  право  Монголии.  Общая  часть  /  Долгорсу-
рэн Ж. – УБ., 2004. – С. 193.
2. Кодекс об административных правонарушениях Монголии. – Статья 7.10.
3. Таванжин Д. Полицейское право Монголии / Д. Таванжин. – УБ., 2006. – 
С. 182, 187.
4. Долгорсурэн Ж. Административное право Монголии / Ж. Долгорсурэн, Г. Бу-
янхишиг. – УБ., 2008. – С. 131, 133.
5. Таванжин Д. Полицейское право Монголии. Общая часть / Д. Таванжин. – 
УБ., 2004. – С. 210.
6. Дамдинсурэн Ц. Русско-монгольский словарь / Ц. Дамдинсурэн, Ш. Лув-
Насанжаргалын Ганбадрал

103
Шығыстың аймақтық хабаршысы   
 
 
                                       № 2 (58), 2013
ЭКОНОМИКА И ПРАВО
санвандан. – УБ., 1983. – С. 529, 200.
7.  Закон  Монголии  от  2  дек.  1993  //  Государственный  бюллетень.  –  1993.  – 
№ 8.
8. Ст. 41. УК Монголии.
ӘОЖ 343.983.22(574)
Қ.Қ. Жазыкбаева
С. Аманжолов атындағы Шығыс қазақстан мемлекеттік университеті, өскемен қ.
КРИМИНАЛИСТИКА ғЫЛЫМЫНДАғЫ СОТ БАЛЛИСТИКАСЫНЫң 
ОРНЫ МЕН МАңЫЗЫ
Мақалада  криминалистика  ғылымындағы  сот  баллистикасының  орны  мен 
маңызы, теориялық және әдістемелік мәселелері зерттелген.
Автор  данной  статьи  исследует  место  и  значение,  а  также  теоретические 
и  методические  проблемы  судебной  баллистики,  в  криминалистике  как  научной 
дисциплине. 
The author of this article investigates a place and meaning, and also theoretical and 
methodical problems of judicial ballistics in criminalistics as to scientific discipline. 
Сот баллистикасы криминалистикалық техника бөліміне жатады [1].
Баллистика  (гр.  сөз.  «balle»  –  «лақтырамын»)  –  оқ,  және  бытыраның 
қозғалысы мен жылдамдығын зерттейтін ғылым. Баллистика сыртқы және ішкі 
болып  екіге  бөлінеді.  ішкі  баллистика  –  қару  оқпанындағы  оқтың  қозғалысы. 
Сыртқы баллистика – кеңістіктегі оқтың козғалысы [2].
Сот баллистикасының теориялық және әдістемелік мәселелері В.Х. Чер-
ваков,  С.Д.  Кустанович,  Ю.М.  Кубицков,  Б.Н.  Ермоленко,  А.П.  Вакуловский,  
В.С.  Аханов,  Ю.Г.  Корухов,  Б.И.  Шевченко,  Л.Н.  Мороз,  Г.А.  Мозговых, 
Ә.А. Исаев және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
В.Ф. Черваков сот баллистикасын қылмыстық техниканың көлемді бөлімі 
ретінде карастыра отырып, атыс қару-жарақтарын, оқ-дәріні, гильзаларды, оқты 
және  оқ-дәрі  жабдықтарын  материалдық  құрамы  жағынан,  сондай-ак  әртүрлі 
заттар мен киімдерден табылған порохтар мен өзге де іздерді, атыс қаруларын 
криминалистика  және  сот-медицина  тарапынан  зерттеу  қажеттілігін  көрсетті 
[3].
А.П.  Вакуловский  сот  баллистикасын  криминалистикалық  техниканың 

104
№ 2 (58), 2013   
 
 
                                   Региональный вестник Востока
бір саласына жатқызып, қылмысты ашу мен тергеу мақсатында қолданылатын 
атыс қаруларын, оқ-дәрі жабдықтары мен олардың іздерін табу, бекіту, алу және 
зерттеу әдіс-тәсілдерін оқытатын ілім деп көрсеткен.
Б.И.  Шевченко  сот  баллистикасы  анықтамасын  сот  баллистикалық 
зерттеу арқылы шешілетін мәселелермен толықтырады. Ол сот баллистикасын 
криминалистикалық  техниканың  бір  саласы  ретінде  карастыра  отырып,  атыс 
қаруларын, ату кезінде пайда болған құбылыстарды, қылмыскерлер қолданған 
қару-жарақтар  мен  оқ-дәрілердің  қай  топқа  жататындығын  анықтау  және 
идентификациялау  мақсатында  ату  іздерін  зерттеу  қажеттілігін,  сондай-
ақ  атылған  және  оқ-дәрі  жабдықтары  арқылы  зақым  келтірудің  техникалық 
жағдайын анықтау қажеттілігін көрсеткен [4].
Ұзақ  жылдар  бойы  жинақталған  тәжірибелік  материалдарға  байланысты 
сот  баллистикасының  теориялық  мәселелерін  зерттеу  кажеттілігі  туындады. 
Атап  айтқанда,  оқтың  атылу  заңдылықтары,  қылмыс  жасау  мақсатында 
қолданылған қару жарақтар мен оны қолдану нәтижесінде пайда болған соттық 
дәлелдемелер.
Осы  заңдылықтарды  түбегейлі  танып  (зерттеп)  білу,  атыс  қаруларын 
пайдалану  арқылы  заттай  дәлелдемелерді  іздеп  табу,  бекіту  алу  және  зерттеу 
мәселелерін барынша тиімді шешуге мүмкіндік береді.
Сот баллистикасы өзінің жеке теориялык негіздерінің калыптасуына бай-
ланысты  криминалистикалық  техниканың  бір  саласы  ретінде  қарастырылады. 
Оның мазмұнына ату заңдылықтары мен қару-жарақтын тигізетін әсерін зерттеу 
және осылардың негізінде атыс қаруларының, оқ-дәрі жабдықтарының ату ке-
зінде пайда болған іздері мен құбылыстарын табу, бекіту, алу және зерттеу кезінде 
қодданылатын ғылыми-техникалық әдіс-тәсілдер мен құрал-жабдықтарды өңдеп 
шығару жатады.
Сот  баллистикасының  ғылыми  негізін  диалектикалық  материализмнің 
жалпы әдістемесі мен ғылыми-техникалық білім салаларының ғылыми ереже-
лері құрайды [5].
Атап  айтқанда,  оларға  атыс  қарулары  мен  оның  оқ-дәрінің  құрылысын, 
оқтың  бөгетке  тигізетін  әсерін;  қару  оқпанындағы  ату  кезіндегі  пайда  болған 
құбылыстарды және октың оқпаннан шыққаннан кейінгі қозғалысын зерттейтін 
әскери-техникалык ғылым салалары жатады.
ғылыми-зерттеудің әдістемесін дәстүрлі зерттеу әдістері құрайды: бақы-
лау,  өлшеу,  эксперимент,  салыстыру,  бейнелеу  және  т.б.  Сонымен  қатар  сот 
баллистикалық  зерттеудің  арнайы  әдістемелері  –  оқтар  мен  гильзалардағы 
іздерді микро және макро фотографиялык әдістермен бекіту, эксперименталды 
оқтар мен гильзаларды алу, шашыраған бытыра бойынша ату арақашықтықты 
эксперименталды түрде анықтау, ату қару-жарағының жағдайын аныктау және 
Қ.Қ. Жазыкбаева

105
Шығыстың аймақтық хабаршысы   
 
 
                                       № 2 (58), 2013
ЭКОНОМИКА И ПРАВО
т.б.  Сот  баллистикалық  зерттеулер  екі  түрлі  процессуалдық  нысанда 
жүргізіледі:
– тергеуші (кейбір жағдайларда маманның қатыстырылуымен) жүргізіле-
тін тергеу әрекеті ретінде оқиға болған жерді қарау, атыс қару-жарағын, оқ-дәрі 
жабдықтарын, ату іздерін
, 
қарау, атыс кару-жарағы немесе оқ-дәрі жабдықтары-
мен тергеу экспериментін жүргізу;
– зерттеуді сот баллистикалық сараптама нысанында жүргізу [6].
Тергеу әрекеттері мен баллистикалық сараптама шеңберінде жүргізілетін 
баллистикалық зерттеулер қылмыстың объективтік және субъективтік жағынан 
тұратын жағдайларды анықтауға мүмкіндік береді. Осы жағдайларды екі топқа 
бөліп қарастыруға болады: идентификациялық және идентификациялық емес.
Идентификациялық  мәселелерге:  оқиға  болған  жерден  табылған  немесе 
мәйіттен алынған оқтар сезіктіден алынған қару-жарақтан атылған ба? 
Оқиға  болған  жерден  табылған  оқ  (гильза)  пен  ашылмаған  қылмыстар 
бойынша алынған оқ (гильза) бір кару-жарақтан атылған ба? 
Оқиға  болған  жерден  және  мәйіттен  алынған  бытыра  (картечь)  мен 
сезіктіден  алынған  бытыра  (картечь)  бір  металдан  жасалынған  ба  немесе  бір 
қоспаны құрай ма? 
Оқиға болған жерден табылған тығын мен сезіктіден алынған тығын бір 
материалдан жасалынған ба? 
қолдан жасалынған қару-жарақ сезіктіден алынған құрал-жабдықтар мен 
материалдардан жасалынған ба деген сұрақтарды аныктау жатады.
Идентификациялық  емес  мәселелерге  (классификациялық  диагностика-
лык,  ситуациялық):  қылмыстың  жасалу  уақыты  мен  орны,  қылмыс  жасау 
кезінде  қандай  ату  құралы  қолданылып,  атудың  арақашықтығы  мен  бағыты, 
атқан  адамның  және  жәбірленуші  мен  басқа  да  окиғаға  қатысушылардьщ 
орналасу  жағдайы,  қылмыскердің  ниеті,  оқтың  ұшу  бағыты,  атылған  оқтың 
саны мен кезектілігі, қарудың жарамдылығы, өздігінен атылып кету мүмкіндігі 
туралы  мәселелерді,  сондай-ақ  қаруды  оқ-дәрі  жабдықтарын  жасау  әдісін, 
қандай материалдар қолданғандығы, қарумен атылған-атылмағандығы, калибр 
жүйесінің қандай да бір бөлшегі ауыстырылған ба, жоқ па, ауыстырылса қандай 
түрімен  ауыстырылды,  сезікті  жейдесінің  қалтасында  металл  іздерінің  бар-
жоқтығын  және  т.б.  анықтау  жатады.  Сот  баллистикалык  зерттеу  объектісі 
болып негізінен ату және атылу мүмкіндігімен байланысты заттай дәлелдемелер 
табылады. Зерттеу  объектілері келесідей топтарға  бөлінеді: 1)  атыс қарулары; 
2) оқ-дәрі жабдықтары (патрондар) шикізаттары, материалдары, қару-жарақ пен 
оқ-дәріні дайындау кезінде қолданылған құралдар; 3) ату құралдарын қолдану 
іздері [7].
Криминалистика жаңадан дамыған ғылым ретінде өркендеп, қылмыстың 

106
№ 2 (58), 2013   
 
 
                                   Региональный вестник Востока
алдын алуда, әділеттікте, құқық қорғау органдарының, сот жүргізушілердің ақиқат 
орнату жұмысына себепші болып отыр. Осыған байланысты криминалистика, 
сот  жүргізу  жұмысындағы  ақиқатты  айқындауда  сот,  тергеуші,  прокурор, 
сарапшылардың  жұмыстарын,  яғни  қылмыстарды  ашу,  тергеу,  қылмыстық 
істерді  сотта  қарастыру  және  азаматтық-құқықтық  дауларды  шешудегі 
жалпы  жұмыстарды,  тек  қана  осы  саладағы  объективті  заң  сыйымдылықтары 
зерттеледі.
Криминалистиканың зерттейтін заң сыйымдылықтарын сипаттай отырып, 
оның  ең  бастысына  –  қылмыс  тетігінің  заң  сыйымдылығына  бағыттау  керек. 
қылмыскерлік  дегеніміз  күрделі  құбылыс  және  оны  қазіргі  кезде  көптеген 
ғылымдар,  әсіресе  қылмыстық-құқықтық  ғылымдар  зерттеуде.  Олардың 
әрқайсысы  бұл  құбылыстың  белгілі  бір  ережедегі  заңдылықты  зерттейді.  Ал 
криминалистиканың  зерттеу  объектісі  ретінде:  «қылмыс  тетігінің»  мазмұны 
болып табылады [8]. 
қылмыстық тетіктік механизм – күрделі динамикалық жүйе, оның ішінде: 
қылмыстың субъектісі, оның өзінің қылықтарына деген көзқарасы, нәтижесін-
дегі  салдары,  сыбайластары,  озбырлық  заты,  қылмысты  жасау  және  жасыру 
амалдары,  қылмыстың  нәтижесі,  жағдайы;  оқиғаға  амалсыз  қатысушылардың 
қылықтары мен мінез-құлқы және т.с.с. жатады. Барлық жүйелердей, қылмыс 
тетігі  де  белгілі  заң  сыйымдылықтардың  әсерінен  қалыптаса  тұра  және  өз 
қызметін атқарып, криминалистика пәнінің ішінде төмендегіше бөлінеді: 
– қылмыс тетігі элементтерінің арасындағы байланыстардың өсуімен пай-
да болу заң сыйымдылығы;
–  қылмыстарды  жасау  мен  оларды  жасыру  әдістерін  іске  асыру  және 
қолданудың заң сыйымдылықтарының қалыптасуы;
–  қылмыстылықпен  байланысты  заң  сыйымдылықтардың  жаралуымен 
және олардың дамып өрбуі.
Әрбір  қылмыс  белгілі  бір  шынайы  ақиқат  жағдайда  жасалады  және 
әлемдік  бітімдегі  барлық  жаратылыстардың  өзіндік  байланыстары  туралы 
диалектиканың  жалпы  заңының  күшіне  сай  айналадағы  әлеммен  байланысты 
болып, онымен қақтығысып сол жерде көріністер қалдырады. Осы себептен де 
болар қылмыстардың барлық элементтері бір-бірімен байланыста болғандықтан, 
бір-бірімен  және  айналадағы  әлеммен  қақтығысып,  қылмыс  туралы  көптеген 
іздер туындап, осы қылмыс туралы және оның қатысушылары туралы көптеген 
әртүрлі ақпараттар қалдырады.
қылмыстың оқиғасы, әр адамның санасы оқиға болған жерде әртүрлі бол- 
ып  келеді.  Айналадағы  бітпес  санды  объектілер,  затрат  және  бүкіл  әлем 
жаратылысы  көрінісінің  ішінен  криминалистика  тек  қана  қылмыстық  тетік 
құрайтын  объектілерді,  оның  элементтеріне  жататындарын  ғана  бөліп 
Қ.Қ. Жазыкбаева

107
Шығыстың аймақтық хабаршысы   
 
 
                                       № 2 (58), 2013
ЭКОНОМИКА И ПРАВО
қарастырып, тек қана осы тетікпен қалдырылған іздерді зерттейді. Осылайша 
қалдырылған іздер орнатылған заң бойынша кейін дәлелдеме арнасы болып, ал 
оның ішіндегі ақпараттар іс бойынша дәлелдеме болып табылуы мүмкін [9].
Оқиға  болған  жердегі  ақиқат  шындықты  білу  үшін,  қылмыс  және  оның 
қатысушылары  туралы  барлық  жиналған  ақпараттарды  қолдану  үшін  оларға 
дәлелдемелік күш беру керек, ал ол үшін оларды, яғни дәлелдемелерді, орнатыл-
ған заңға сай зерттеп, бағалап, қолданған жөн. 
Дәлелдемелерді жинау келесі кезеңдерден құрылады:
– дәлелдемелерді тауып алу, яғни іздеу – айналадағы әлемнен дәлелдемелі 
ақпараттарды белгілеп, нақты мағынасы бар деректерді жинақтау;
– дәлелдемелерді бекіту – орнатылған заңды түрде табылған ақпараттарға 
дәлелдемелік  күш  беріп  бейнелеу.  Бекіту  дәлелдемелерді  сақтап,  келешекте 
зерттеп, бағалап, қолдану үшін керек;
– дәлелдемелерді алу – табылған дәлелдемелерді іске тіркеу, қажеті болса 
зерттеулер жүргізу;
–  дәлелдемелерді  сақтау  –  дәлелдемелерді  қажет  болған  мерзімге  дейін 
сақтап, тергеу мен сот жүргізу барысында қолдануды қамтитын әрекет. 
Дәлелдемелерді зерттеу, сот органдары, прокурор, тергеуші, анықтаушы, 
істерді жүргізу барысындағы дәлелдемелердің мазмұнын танымдап және нақты 
бір  дәлелдеме  іс  бойынша  залпы  дәлелдемелермен  сәйкес  келуін  көздейді. 
Жиналып  зерттелген  дәлелдемелерді  тергеу  әрекеттерін  жүргізетін  органдар: 
сот, прокуратура, тергеуші дұрыс бағалап қолданады. 
Дәлелдемелерді  бағалау  дегеніміз  –  іс  бойынша  дәлелдемелердің 
жарамдылығы  мен  қажеттілігін  анықтаудағы  логика-психологиялық  процесс 
бола  тұра  олардың  арасындағы  байланыстарды  сипаттап,  шындықты  орнату 
үшін ізделетін жолдар мен мағынаны анықтау [10]. 
Ең соңында, дәлелдемелерді қолдану дегеніміз – дәлелдеу процесі кезінде 
қолданылатын  заңға  сәйкес  қылмыстық  істің  дәлелдеме  заттарын  құрайтын 
барлық мән-жайларды біліп қолдану.
Жоғарыда  көрсетілген  заң  сыйымдылықтар,  криминалистиканың  өзінің 
қызметтік  функциясын  атқаруға,  яғни  тәжірибе  жүзінде  құқық  қорғау  орган-
дарын, соттарды қылмыстылықпен күресу жолындағы әдістермен, шаралармен 
қамтамасыз  етеді.  қылмыстылықпен  күресудегі  криминалистикалық  әдістер  
мен құралдар төмендегіше бөлінеді: жаратылу көзі бойынша; мазмұны бойынша; 
мақсаты бойынша; қолдану субъектілері бойынша.
Криминалистикалық  әдістер  мен  құралдар  қылмыстылықпен  күресудің 
қайнар  көзі  бола  тұра  тергеу,  сараптама,  жедел  іздестіру,  сот  тәжірибелерінің  
даму нәтижесіне көмектеседі. Криминалистика ғылымы осы тәжірибені зерттей 
отыра  оны  қорытындылап,  ой  сипаттап,  одан  әрі  тәжірибеде  қолданатын 

108
№ 2 (58), 2013   
 
 
                                   Региональный вестник Востока
құралдарды, әдістер мен ұсыныстарды жаңғыртады. 
қылмыстылықпен  күресудегі  криминалистикалық  құралдардың  тағы  да 
бір қайнар көзі болып басқа да техникалық, қоғамдық, жаратылыс ғылымдардың 
жетістіктерін, басқаша айтқанда криминалистиканың осы аталған ғылымдардың 
негізіндегі жаңа әдістер мен криминалистикалық құралдарды енгізуі болады. 
Тағы  да  бір  криминалистикалық  құралдар  мен  әдістердің  қайнар  көзіне 
оның өзіндік ғылыми жұмыстарының нәтижелері кіреді. 
Мазмұны бойынша криминалистикалық құралдар мен әдістер техникалық 
тактикалық әдістемелік болып бөлінеді; қолдану мақсаттары бойынша екі түрге 
бөлінеді: соттық зерттеу әдістері мен криминалистикалық құралдары; алдын ала 
тергеу әдістері мен криминалистикалық құралдар [7]. 
Әрине  осы  екі  түсініктің  бір-бірімен  тығыз  араласуына  байланысты 
бұл  айырмашылық  шартты  ретінде  көрсетілген.  Ал  енді  криминалистикалық 
құралдар  мен  әдістерді  қолданатын  субъектілерінің  жіктеуін  қарастырғанда, 
әдеттегідей  тергеушінің,  сарапшының,  жедел  іздестірушінің,  соттардың 
қолданатын құралдары мен әдістері деп түсінеміз. Жоғарыда айтылып кеткендей, 
бұл жіктелу де шартты түрде қолданылады, өйткені тергеушіге де, сарапшыға 
да  бірдей  криминалистикалық  құралды  қолдануға  заң  тыйым  салмайды.  Осы 
жоғарыда айтылғанның бәрін негіздей отырып, криминалистика ғылымы туралы 
келесі ережені келтіруге болады.
Криминалистика – қылмыс тетігі, қылмыс және оған қатысушылар жайы 
ақпараттардың туындауы; дәлелдемерді жинау, зерттеу, бағалау, пайдалану заң 
сыйымдылықтары және осы заң сыйымдылықтардың негізіндегі қылмыстарды 
ашу, тергеу, алдын алудағы қолданылатын құралдар мен әдістер туралы ғылым.
Әр ғылымның пәндік сипаттамасы, мазмұны ол ғылымның міндеттерімен 
тығыз байланысты. Криминалистиканың міндеттері: жалпы, арнайы және нақты 
деп бөлінеді. 
Криминалистиканың  жалпы  міндеті  –  барлық  болған  қылмыстарды  тез 
және толық ашып, кінәліні тауып және барлық қылмыс-жазалық озбырлықтың 
алдын алу мен тыю.
Арнайы міндеттері:
–  криминалистика  пәнінің  негіздерін  құрайтын  объективтік  заңға 
сыйымдылықтарын әрі қарай зерттеп өркендету;
–  қылмыстарды  тергеудегі  техникалық,  жаратылыстық  және  гуманитар- 
лық жетістіктерді қолдана отыратын техника-криминалистикалық қамтуды әрі 
қарай игеріп жетілдіру; 
– сот және алдын ала тергеудің әдістемелік, тактикалық және ұйымдастыру 
негіздерін әрі қарай игеріп жетілдіру;
–  шетел  криминалистерінің  жетістіктерін  зерттей  отыра,  оны  келешек 
Қ.Қ. Жазыкбаева

109
Шығыстың аймақтық хабаршысы   
 
 
                                       № 2 (58), 2013
ЭКОНОМИКА И ПРАВО
ғылыми зерттеулер мен қылмыстарды ашуда қолдану. 
Бұған  қарамастан  бұл  ғылымның  өзіндік  нақты  міндеттері  де  бар,  олар 
келесілер:
–  ұйымдасып  таралған  топтардың  экономика  саласындағы  қауіпті 
қылмыстарды ашу әдістерін одан әрі қарай жетілдіру;
–  ұйымдасқан  топтармен  қарақшылық  жасаған  қылмыстардың  тергеу 
жұмыстарының әдістерін өркендету;
– объектілерді ЭЕМ-нің негізіндегі бір жүйелі криминалистикалық тіркеу-
ге ала отыра, оларды салыстыру мақсатында жетілдіріп енгізу;
– иіс іздерімен микрообъектілердің сараптамалық зерттеулерін және олар-
ды жинау әдістерін, идентификациялық дәрежесін өрістетіп енгізу.
Жоғарыда көрсетілген заңға сыйымдылықтар криминалистиканың өзінің 
қызметтік функциясын атқаруға, яғни тәжірибе жүзінде құқық қорғау органдар-
ды,  соттарды  қылмыстылықпен  күресу  жолындағы  әдістермен,  шаралармен 
қамтамасыз етеді [5]. 
Криминалистика ғылымының мазмұнын тереңiрек түсiну үшiн, оны бiр-
бiрiмен байланысты элементтер (тараулар) жүйесi ретiнде қарастырған жөн.
Жүйе  –  грек  тілінен  аударғанда  «тұтас»  деген  мағынаны  білдіреді, 
өзгеше  айтқанда  ережелі  бүтіндік,  біркелкі  бөлшектер,  элементтер  бір-
бірімен  байланыста  екенін  білдіреді.  Әрбір  жүйе  тек  қана  оның  арасындағы 
элементтерімен  байланыста  бола  тұра,  айналадағы  әлеммен  де  байланысып, 
оның бір бөлігі болып, жалпы бүтіндігіне жатады.
Осы жалпы ережені қолдана отырып криминалистиканың жүйесі дегеніміз 
– оның бөліктері, болмаса бөлшектерінің жиынтығы және бірліктігін құрайтын 
ішкі және сыртқы байланыстар десек болады. Криминалистиканың жүйесі оның 
даму  кезеңінде  қалыптасады,  қазіргі  уақыттың  көзқарасына  сай  және  ғылым 
ретiндегi криминалистика жүйесi төрт тараудан тұрады:
1 Криминалистиканың жалпы жүйесі.
2 Криминалистикалық техника.
3 Криминалистикалық тактика.
4  Криминалистикалық әдістеме «немесе белгілі бір жеке  қылмыстардың 
түрін тергеу әдістері». 
Криминалистиканың  жалпы  теориясы  элементтерiнiң  бiрiне  әдiстер 
туралы iлiм жатады. Әдiстi, кең мағынада шыңдыққа жетi тәсiлi ретiнде түсiнуге 
болады: құбылыстар мен фактiлердi тану, зерттеу және талдау тәсiлi, қандай да 
бiр мақсатқа жету тәсiлi, мiндеттердi шешу, танымдық жол.
Криминалистика  пайдаланатын  әдiстер  жүйесi  үш  тiркестен  тұрады. 
Бiрiншiсiне,  мазмұны  бойынша  материалистiк  диалектика  заңдары  мен 
санаттарын құрастыратын, танымның жалпылама әдiсi жатады. Диалектикалық 

110

жүктеу/скачать 8,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: