Список использованных источников:
1. Портер М.Э. Конкуренция: Перев. с англ. – М.: Издательский дом «Вильямс», 2005. –
608 с.
2. Портер М. Слайды. 13 июля 2010 г. /Нац. ин-т конкурентоспособности. URL:
http://www.slideboom.com/
presentations/188621.
3. Ленчук Е.Б., Власкин Г.А. Кластерный подход в стратегии инновационного развития
зарубежных стран // Экономический портал. URL:
http://institutiones.com/
strategies/1928-klastemyj-
podxod-v-strategii-innovacionnogo- razvitiya-zarubezhnyx-stran.html.
4. Щетинина И.В. Роль агропромышленных кластеров в инновационном развитии АПК //
Менеджмент и управление инновациями. – 2013. – №4, – С 117-121
5. Копылов В.В. Кластеры как центры инновационного развития АПК в регионах
Российской Федерации // Вопросы экономики и права. – 2012. - № 1. - С. 144-146.
Шакеев С.С.
э.ғ.к., доцент
Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ,
Қазақстан, Қарағанды қ
ҚЕХС СӘЙКЕС НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ҚАЙТА БАҒАЛАУДЫҢ
ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ЕСЕБІН ТАЛДАУ
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында шаруашылық субъектілердің күрделі
экономикалық механизмдерін негізгі құралдар есебінің ұтымды қойылған жүйесін беретін
экономикалық ақпараттардың дер мезгілділігі, толықтығы және шынайылығынсыз басқару
мүмкін емес.
Кәсіпорында қолданып жатқан негізгі құралдарды нарықтық бағаға сай пайдалану және
оларды әділ құнына сай есеп беруде көрсету кәсіпорын үшін де, сонымен қатар мемлекет үшін де
өте тімді.
Қайта бағалау жасау жиілігі жылжымайтынмүлік, ғимараттар мен жабдықтардың әділ
құнындағы өзгерістерге байланысты болады. Егер қайта бағаланған активтің әділ құны оның
қаржылық жағдай туралы есептік құнынан елеулі түрде өзгеше болса, қосымша қайта бағалау
қажет болады. Кейбір жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар объектілерінің әділ құны
422
елеулі және туынды ауытқулардың мәні болуы мүмкін, сондықтан олар жыл сайын қайта бағалап
отыруды талап етеді. Мұндай жиі қайта бағалаулар әділ құны шамалы өзгерістерге ұшыраған
жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар объектілері үшін талап етілмейді. Осындай
объектілерді қайта бағалау қажеттігі үш немесе бес жылда бір рет пайда болуы мүмкін.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандартының кеңесі негізгі құралдарды қайта
есептеудің екі әдісін ұсынады:
1. Индекстеу әдісі (кейбір әдебиеттерде пропорционалдық әдіс деп кездеседі);
2. Есептен шығару әдісі.
Енді осы әдіс бойынша қайта бағалау қалай жүзеге асырылатынын қарастырайық.
- Индекстеу әдісі, бұл әдісті тәжірибе жүзінде пайдалану келесідей жүзеге асырылады:
негізгі құралдың әділ құны анықталады, одан кейін анықталған әділ құнмен объектінің қалдық
құны салыстырылады, осының қорытындысында қайта бағалау коэффициенті анықталады.
Қайта бағалау коэффициентін анықтау формуласы:
Кқ.б. = Әділ құн / Қалдық құн
Келесі сатыда осы анықталған коэффициенттің көмегімен объектінің бастапқы құны мен
жинақталған амортизациясы өзгереді (өседі немесе кемиді). Барлық жоғарыда көрсетілген
әрекеттерді жүзеге асырудың қорытындысында жаңа қалдық құны әділ құнға тең болуы керек.
Осы әдістердің пайдалануын келесі мысалда қарастырайық.
Мысал
Кәсіпорын негізгі құрал объектісін 2010 жылдың 1 қаңтарында 40 000 мың теңгеге сатып
алды. Активтің күтілтін қызмет ету мерзімі 10 жыл. Жою құны нолге тең. Амортизация есептеу
түзу сызықты әдіспен есептеледі.
2011 жылдың 31 желтоқсанында активтің әділ құны 40 000 мың теңгеге тең.
Келесі екі жылда активтің баланстық құны әділ құнымен тең болды. Бірақта 2014 жылдың
31 желтоқсанына жүргізілген бағалау активтің әділ құнының 18 000 мың теңгеге тең болғанын
көрсетті.
Сұрақ:
Индекстеу әдісі және есептен шығару әдістері бойынша активтің және оның
амортизациясын қайта бағалау бойынша бухгалтерлік жазбалар көрсетіңіздер.
Шешімі:
1) 01.01.10. Активті сатып алу, мың теңге
Дт 2410..........................................……..40 000
Кт 1010...............................................…40 000
2) 31.12.10. Жылдық тозу сомасын есептеу: 40 000/10 жыл = 4 000 жылына
Дт 7210............................................4 000
Кт 2420...………………………… 4 000
3) 31.12.11Жылдық тозу сомасын есептеу
Дт 7210............................................4 000
Кт 2420...………………………… 4 000
4) 31.12.11. активті қайта бағалау.
1 әдіс
Индексация әдісі бойынша қайта бағалау.
Қайта бағалау коэффициентін анықтаймыз: 40000/32000 = 1,25
Индекстелген бастапқы құн = 40000*1,25= 50000
Индекстелген жинақталған тозу = 8000*1,25=10000
Дт 2410(50 000 – 40 000).................................................……..10 000
Кт 2420(10000 – 8 000).......................................……….2 000
Кт 5420(баланстаушы өлшегіш)......................8 000
1)
31.12.12. Жылдық тозу сомасын есептеу:
5000мыңтеңге(40000/8)жылына
Дт 7210.........................……………….5 000
Кт 2420.............................………………..5 000
2) 31.12.13.Жылдық тозу сомасын есептеу:
423
5000мыңтеңге(40000/8)жылына
Дт 7210.........................……………….5 000
Кт 2420.............................………………..5 000
3) 31.12.14.Жылдық тозу сомасын есептеу:
5000мыңтеңге(40000/8)жылына
Дт 7210.........................……………….5 000
Кт 2420.............................………………..5 000
4) 31.12.14. Активті қайта бағалау.Осы датадағы активтің әділ құны 18000мыңтеңгені
құрайды,алактивтің баланстық құны–25000мыңтеңге.Баланстық құнды 7000 мың теңгеге
төмендету керек болғандықтан, осы өлшемге есептік құнды сонымен қатар жинақталған тозу
сомасында төмендету керек.
Қайта бағалау коэффициентін анықтаймыз: 18000/25000 = 0,75. Активтің құнының
төмендеуі қайта бағалау резервін есептен шығару жолымен жүзеге асырылады.
Дт 2420 (25 000- 25 000*0,72)..........................................7 000
Дт 5420....................................................................………7 000
Кт 2410(50 000-50 000*0,72).....................................................14 000
-
Есептен шығару әдісі, бұл әдісте бірінші кезекте жинақталған тозудың барлық сомасы
негізгі құралдарды есептеу шотынан есептен шығарылады және алынған сома қайта бағаланады
да (өседі немесе кемиді) әділ құнмен тең болып қалады. Яғни жаңа бастапқы құн әділ құнмен тең
болады, ал жинақталған тозу сомасы жойылады. Бұл тәсіл өте қарапайым екені сөзсіз, бірақ бұл
әдістің бір кемшілігі бар: есеп беруде жинақталған тозу сомасы туралы ақпарат жоқ, яғни негізгі
құрал қаншалықты тозғаны туралы қорытынды жасау өте қиың. Бұл әдіс көбінесе ғимараттарды
қайта бағалағанда пайдаланады.
Мысалдың жалғасы
2 әдіс
Есептен шығару әдісі бойынша қайта бағалау.
1) 31.12.11. Активтің ұайта бағаланған құны- 40 000
Дт 2420 (толық сомасы)....................................................8 000
Кт 2410..................................................................……………..8 000
Дт 2410……………….......................................................8 000
Кт 5420..................................................................……………..8 000
2) 31.12.12. Жылдық тозу сомасын есептеу:
5000мыңтеңге(40000/8)жылына
Дт 7210.........................……………….5 000
Кт 2420.............................………………..5 000
3) 31.12.13.Жылдық тозу сомасын есептеу:
5000мыңтеңге(40000/8)жылына
Дт 7210.........................……………….5 000
Кт 2420.............................………………..5 000
4) 31.12.14.Жылдық тозу сомасын есептеу:
5000мыңтеңге(40000/8)жылына
Дт 7210.........................……………….5 000
Кт 2420.............................………………..5 000
5) 31.12.14. Баланстық құнның 18 000 мың теңгеге дейін төмендеуі
Дт 2420……………........................................................15 000
Дт 5420 …………........................................................7 000
Кт 2410(40 000 – 18 000)..........................................................22 000
Осы мысалдан көрінгендей, негізгі құралдар және жинақталған тозу шоттарында
көрсетілген сомалар мағыналы түрде өзгеше, бірақта оған қарамастан активтің баланстық құны
өзгеріссіз қалады.
Егер қайта бағалау қорытындысында активтің құны өссе, онда бұл өсу басқада жиынтық
табыста көрсетілуі керек және меншікті капиталдағы резерв шотында жинақталуы керек. Бірақта,
бұл өсім пайдада/шығында бұрын танылған шығындардың орынын толтырғаннан кейін ғана
пайдада/шығында танылады.
Егер қайта бағалаудың қорытындысында активтің баластық құны төмендеген болса, онда
424
бұл төмендеу пайдада/шығында көрсетілуі керек. Бірақта бұл төмендеу басқада жиынтық
табыста, егер осы активке қатысты меншікті капиталға қосылған резервтер шотында кредиттік
қалдық болған жағдайда ғана көрсетіледі.
Қайта бағалау қорытындысы бойынша активтердің құнының өсуі мен кемуінің есеп беруде
қалай бейнеленетіні 1 кестеде көрсетілген.
Кесте 1. Қайта бағалау қорытындысы бойынша активтердің құнының өсуі мен кемуінің есеп
беруде бейнеленуі
Құнның өсуі
Құнның төмендеуі
Бастапқы қайта бағалау Қайта бағалау бойынша резерв(Капитал)
Пайдалар мен шығындар есеп беруінде
басқада шығындар
Келесі қайта бағалау
Пайдалар мен шығындар есеп беруінде бұрын
танылған
шығындар
сомасына,
өсуі
-
капиталда
Капитал бөліміндегі бұрын құрылған
резервтердің азаюына.
Резерв
жеткіліксіз
болған
жағдайда
пайдалар мен шығындар есеп беруіне
Активті тану тоқтатылған жағдайда жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар
объектісіне қатысты капиталға енгізілген, оны қайта бағалаудан болған өсім тікелей бөлінбеген
пайдаға аударылуы мүмкін. Актив пайдаланудан шығарылған немесе істен шығып қалған кезде
барлық өсім толық көлемінде аудару мәні болуы мүмкін. Алайда, егер активті ұйым
пайдаланатын болса, қайта бағалаудан болған өсімнің бір бөлігі ғана аударылуы мүмкін. Ондай
жағдайда аударылған өсім сомасы активтің қайта бағаланған қаржылық жағдай туралы есептік
құны негізінде есептелген амортизация сомасы мен оның бастапқы құны негізінде есептелген
амортизация сомасының арасындағы айырманы құрайды. Қайта бағалаудан бөлінбеген пайдаға
өсімді аудару пайда немесе шығын арқылы жүргізілмейді.
Егер жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтардың жеке объектісі қайта бағаланса,
онда осы актив жатқызылған жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтардың барлық тобы
да қайта бағалануы тиіс.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары. http://www.minfin.gov.kz/
2.
С.Грей, Б.Нидлз Финансовый учет: глобальный подход. Корпорация ПРАГМА.
Бишкек, Кыргызская Республика 2007.
3.
МСФО: Точка зрения КПМГ. Практическое руководство по Международным
стандартам финансовой отчетности. 6-е издание 2009/10. В двух частях. Москва. 2010 г.
4.
Диплом АССА «Подготовка финансовой отчетности по МСФО» по международной
финансовой отчетности (программа на русском языке). Экаунтенси Тьюишн Сентр Лимитед. 2010
г.
Шеломенцева В.П.
Д.соц. н., профессор
Ифутина Е.А.,
магистр экономики
старший преподаватель
Инновационный Евразийский
Университет, г. Павлодар
ОЦЕНКА ПОДХОДОВ К КЛАССИФИКАЦИИ РЕГИОНОВ
Регион, как главная единица социально-экономического пространства, характеризуется
некоторыми структурными особенностями, в связи этим существуют различные подходы к
определению и классификации регионов.
В научных работах встречаются разные подходы к классификации регионов. Так, например,
А.Ю. Тимарцевым была предпринята попытка обобщить критерии, по которым чаще всего
классифицируют регионы [1]:
425
-
тип территориальной структуры хозяйства;
-
темпы экономического развития региона;
-
темпы прироста населения и тенденции демографической среды;
-
темпы «стагнирования» или «депрессии» регионального хозяйства;
-
уровень экономического развития;
-
уровень социально-экономического развития;
-
коэффициент плотности населения;
-
характер и коэффициент производственной специализации;
-
уровень региональной инфраструктуры.
Николаева Л.А. и Чёрная И.П. [2] предлагают классификацию регионов по источникам
основной специализации производства: агропромышленные, транспортно-промышленные,
газопромышленные и другие. По их мнению, в основу многих классификаций положены
следующие критерии:
-
уровень и темпы экономического развития,
-
тип территориальной структуры,
-
коэффициент плотности населения,
-
темпы прироста населения,
-
характер и коэффициент производственной специализации и др.
Анализ экономической литературы позволил выявить, что при классификации регионов
основной упор делается на уровень и характер их развития. Другими авторами предлагается
несколько отличная классификация регионов:
-
Гранберг
А.Г.:
кризисные,
отсталые
(слаборазвитые),
депрессивные
(старопромышленные, аграрно-промышленные, добывающие) [3];
-
Бандман
М.К.:
традиционно-отсталые,
депрессивные,
традиционно-развитые
(индустриальные, индустриально-аграрные, аграрные, сырьевые), программно развивающиеся
(ресурсные) [4];
-
Гладкий Ю.Н. , Чистобаев А.И.: депрессивные, стагнирующие, пионерные,
программные, уникальные регионы [5];
-
Кистанов В.В., Копылов Н.В.:
а) тактическая
типология:
опорные
регионы,
депрессивные,
слаборазвитые,
самообеспечивающие, особые (экстремальные, кризисные, приграничные);
б) стратегическая типология: старопромышленные регионы (постиндустриальные),
переходные (среднего поколения), осваиваемые регионы [6].
-
Штульберг Б.М.: регионы ускоренного развития, депрессивные, отсталые, регионы
экологических кризисов, регионы реализации общегосударственных программ [7];
-
Шнипер
Р.И.:
промышленно-развитые
с
преобладанием
обрабатывающей
промышленности, регионы с преобладанием добывающей промышленности, регионы
агропромышленной ориентации, стагнирующие, пионерные, кризисные, экстремальные [8].
Д. Сепик, исследуя конкурентоспособность регионов, предложил типологию регионов [9],
которая учитывает географические факторы и другие европейские типологии, ориентированые на
решение среднесрочных проблем. Он выделил восемь типов регионов:
-
р а с т у щ и е м е г а п о л и с ы (расположены штаб-квартиры ведущих компаний, научно-
исследовательские институты, высокая плотность населения);
-
д и н а м и ч н ы е г о р о д с к и е р е г и о н ы вне основной зоны экономического развития
(обладают
социально-экономическим
потенциалом,
способным
привлечь
научно-
исследовательские разработки, которые в свою очередь будут способствовать установлению
прочных экономических связей и превращению региона в мегаполис);
-
с е л ь с к и е р е г и о н ы , находящиеся вблизи крупных городов и тесно связанные с
международной экономикой (наблюдается экономический и демографический рост; большая
часть экономически активного населения располагается в производственной сфере и сфере услуг;
предприятия сельскохозяйственного комплекса занимают большую территорию);
-
п р о м е ж у т о ч н ы е с е л ь с к и е р е г и о н ы (развитая инфраструктура; широкий охват
транспортной сетью, несмотря на то, что они находятся достаточно далеко от крупных городов;
демографическая стабильность; крупные агропромышленные комплексы);
-
и з о л и р о в а н н ы е с е л ь с к и е р е г и о н ы (демографический спад; низкая плотность
населения; занятые в основном в сельском хозяйстве; слаборазвитая инфраструктура, низкий
426
среднедушевой доход населения; расположены далеко от крупных городов и крупных
транспортных сетей; слабые международные экономические связи);
-
д е п р е с с и в н ы е р е г и о н ы (демографический спад; низкая плотность населения;
занятого в сельском хозяйстве и промышленности; низкие среднедушевые доходы населения и
высокая безработица);
-
р е г и о н ы с н е б л а г о п р и я т н ы м г е о г р а ф и ч е с к и м п о л о ж е н и е м (природно-
климатические условия; значительная удаленность от других регионов в связи с этим низкая
плотность населения, демографический спад, малопривлекательность для инвестиций);
-
р е г и о н ы в с о с т о я н и и э к о н о м и ч е с к о г о п е р е х о д а (осуществляющие
структурную перестройку экономики; высокий уровень безработицы и низкий ВРП).
Социально-экономическое пространство многих стран разнородно по уровню
экономического развития и по уровню жизни населения. Джоном Фридманом было выделено
четыре типа экономических районов - рисунок 1 [10].
Рисунок 1 - Типы экономических районов
На территории многих государств расположены множество больших и малых
территориальных образований, в которых наиболее острыми являются экономические,
демографические, этнические, геополитические и другие проблемы и их принято называть
проблемными регионами. Основными типами проблемных регионов в современных условиях
являются: отстающие, депрессивные, кризисные, а также регионы особого стратегического
значения.
Депрессивные регионы принципиально отличаются от отсталых тем, что при более
низких, чем в среднем по стране, современных социально-экономических показателях в прошлом
эти регионы были развитыми, а по некоторым производствам занимали ведущие места в стране.
Регион, в котором производственно-ресурсная база перешла в фазу устойчивого спада и
исключающий возникновение новых стимулов развития называют депрессивным.
Депрессивными территориями в регионе следует считать компактные образования
(например, населенные пункты), которые являются точками напряжений. Число таких точек
зависит лишь от того, какие параметры опережающего спада производства и снижения уровня
жизни и в каких определяющих условиях признаются недопустимыми и требующими
немедленных регулятивных мер противодействия.
Применение характеристики «депрессивность» к определенному городу, региону или
территории впервые получило свое распространение в 20-е - 30-е годы XX во время мирового
Т и п ы э к о н о м и ч е с к и х р а й о н о в
Районы-
ядра
Растущие
районы
Районы нового
освоения
Депрессивные
районы
территория, где
концентрируются
передовые
отрасли
экономики,
имеющие высокие
потенциальные
возможности для
внедрения
нововведений
по положению
являются
периферийными
территориями и
расположены по
соседству с
районами-ядрами,
дающие им стимулы
для роста
территория, где
осваиваются и
заселяются ранее
неиспользованные
земли
периферийные
районы со старыми
сложившимися
поселениями,
характеризующиеся
неэффективным
сельским хозяйством
и промышленностью
427
экономического кризиса. «Депрессия» - «спад», «подавление» (лат. - depressio), т.е. ухудшение
состояния после периода роста и стабильного функционирования. Термин «депрессивный
регион» впервые появился в Великобритании для характеристики ряда регионов страны, где
ущерб от кризиса (период «великой депрессии») 1929 года оказался наиболее существенным.
В общем смысле, понятие «депрессивный регион» можно определить, как локальное
территориальное объединение, отличительной характеристикой которого является сильное и
устойчивое отставание от других регионов. Условием определения региона как депрессивного
является практически отсутствие возможностей и ресурсов для экономического роста, иначе
говоря, невозможность нормального воспроизводства экономических, демографических и иных
региональных опосредованных процессов.
В исследованиях по региональной проблематике выделяют четыре основных вида
депрессивных регионов:
1.
К л а с с и ч е с к и е с т а р о п р о м ы ш л е н н ы е р е г и о н ы (старые индустриальные
агломерации) - это территории, на которых исторически сложилась концентрация
индустриальных отраслей, что определило экономическую, социальную и пространственную
структуру региона, не соответствующую новым условиям и требованиям, что приводит к кризису
регионов. Основные признаки:
-
историческое доминирование предприятий промышленных отраслей;
-
применение устаревших технологий и средств производства;
-
локальный рынок сбыта выпускаемой продукции;
-
производство неконкурентоспособной промышленной продукции.
2.
Р е г и о н ы « к о н к у б а ц и й » (перенаселенные промышленные агломерации);
3.
Р е г и о н ы п р е и м у щ е с т в е н н о а г р а р н о й о р и е н т а ц и и (отсталые - сельская
глубинка);
4.
З о н а « п о г р а н и ч н о г о п о я с а » (районы с принудительно разорванными
историческими связями).
Регион переходит в депрессивное состояние под влиянием ряда причин:
-
снижение конкурентоспособности основной продукции;
-
отказ от системы госзаказа и сокращение инвестиционного спроса;
-
истощение минерально-сырьевой базы;
-
структурные сдвиги в экономике страны.
К депрессивным районам можно отнести территории, которые в настоящее время
отличаются более низкими, чем в среднем по стране, показателями социально-экономического
развития, но в прошлом были развитыми и занимали ведущее место в стране, признаками
которых являются:
-
высокий уровень накопленного научно-технического потенциала;
-
значительная доля промышленности в структуре экономики;
-
относительно высокий уровень квалификации кадров.
Выделяют в составе депрессивных регионов:
-
старопромышленные - регионы, структура экономики которых формировалась на
разных стадиях индустриального развития, с конца 19 века до 60-70-х годов 20 века;
-
аграрно-промышленные - регионы в чистом виде выделить на данный момент
практически невозможно, так как аграрный сектор не занимает ведущего места по объему
производства в экономике подавляющего большинства регионов;
-
добывающие (очаговые) - регионы, в которых локализованы горнопромышленные и
лесопромышленные узлы, размещены в малозаселенных районах.
Международный опыт предлагает три основных подхода к решению проблем региональной
депрессивности: формирование особых территориальных структур, ответственных за поддержку
определённых отраслей и территорий; использование специализированной сетки, позволяющей
выделять по установленным критериям территории и оказывать им специализированную
поддержку; улучшение институциональной среды и формирование инновационной
инфраструктуры через развитие крупных образовательных центров.
Социально-экономическое развитие регионов неоднородно, и часть из них самостоятельно
решают свои социально-экономические проблемы, другие нуждаются в поддержке извне для
обеспечения устойчивого развития регионов.
428
Достарыңызбен бөлісу: |