Сборник статей (часть 1) общественные и гуманитарные науки алматы 2011 ббк

122
На основе типологического метода и лексикографических источников были проанализи-
рованы лексемы ит, төбет, тазы, күшік, итаршы, кәнден на материале тюркских языков и 
пратюркских языков алтайской языковой семьи, а также мифологемы, табу и эвфемизмы, кото-
рые составляют ассоцативное поле лексемы собака, связанные с национально-познавательным 
бытием казахского народа [1, с. 127-128]. Например: ит құтырса жаман болады, ит баласын 
үйде ұстама, итке ожаумен ас құйма, итті теппе, иттің құйрығын тартпа, ит аспанға қарап 
ұлыса жаман болады и т.д. Вместе с тем, показана взаимосвязь антропоцентрического направ-
ления  с  философскими,  психологическими,  логическими,  этнографическими,  мифологемиче-
скими положениями.
В  переходной  обрядности  ранней  стадии  у  тюрков  особое  место  отводи лось  собаке,  по 
словам Ф.Ф. Илимбетова, «собака играла центральную роль в магических обрядах башкир, тур-
кмен, чувашей, казанских татар, якутов». По-видимому, аналогичное положение можно было бы 
на блюдать и у некоторых народов Сибири. Так, у эвенков у которых было принято, что «колы-
бель новорожденному должен делать чужой человек», существовал обычай, предписывавший: 
«В новую колыбель положи щенка, чтобы ребенок не болел». В свое время С.П.Толстов высказал 
«гипотезу о том, что культ собаки своим происхож дением связан с культом волка» [6, с. 736-
737].
Образ собаки широко задействован в тюркской антропонимии. По Радлову, если первые 
дети умирали сразу после рождения, у алтайцев мальчику давалось такое имя, как it ködön «соба-
чий зад». У алтайцев и хакасов среди тех неблагозвучных имен, которые присваивались в охрани-
тельных целях детям, родившимся в год Свиньи, зафиксировано ijt qulaq «собачье ухо». Среди 
северных чувашей в случае, если прежде у матери не оставалось в живых ни одного ребенка, 
рождающемуся сыну давали имя Модка «черная собака»; считалось, что с таким именем сын 
останется в жи вых. В подобных случаях мальчикам иногда давалось имя: Захай «ворон» или 
Курак «грач», чтобы они оставались в живых [4, с. 590-677].
Значение «собачьих имен» «переноси, знач. неодобр.» связано с ролью собаки, как по-
кровителя  новорожденных  и  обычаем  древних  тюрков  отгонять  от  новорожденного  злых  ду-
хов, надевая на него через сорок дней после рождения it kojlek (собачью рубаш ку). В карачай-
балкарском  языке  itlik  köjlek  «первая  рубашка  младенца»,  itlik  čаč  «волосы  первой  стрижки 
младенца».
«По  башкирским  народным  поверьям  считается,  что  у  больного  ребенка  дополнительно 
имеются две собачьих души, которые помещаются у него в животе».
Среднеуйгурское yt saman «собачья подстилка», по всей видимости, связано с древним обы-
чаем класть «ребенка на место собаки. Если не тронула ребенка и собака, то считается, что 
злые духи тем более его не тронут». В татарском языке имена et almas «собака не возьмет», et 
tigmas «собака не тронет», туркменском. it almаz.. У якутов «в семьях, где не выживают дети, 
новорожденно го ребенка называли ... щенком ыт оуото или собачьей кличкой, причем собак од-
новременно называли детскими именами» [3, с. 120-136].
В совокупности все эти сведения дают яркое представление о том, насколько своеобразно 
и неоднозначно место образа собаки в мифологической картине мира древнетюркского этноса, 
где взаи модействовали и единоборствовали мифологические воззрения и рациона листическое 
начало.
Особого внимания заслуживает собака, наименование которой стало компонентом множе-
ства фразеологизмов у славян, действующим лицом многих пословиц, поговорок, сказок, зага-
док, легенд, прочно вошло в нашу жизнь.
Широко распространены в русском языке так называемые 'собачьи' метафоры – собачить-
ся,  грызться,  выть,  огрызаться,  ощетиниваться,  перебеситься,  подкусить,  подлизываться, 
рычать, скулить, тявкать; известны многочисленные фразеологизмы: собака на сене, гонять 
собак, вилять хвостом, собачий голод, собачий холод, как собаке пятая нога, сукины дети, бро-
сать собаке под хвост – имеющие негативную оценку.

123
Компонент собака (пес) есть в названиях целого ряда созвездий – созвездие Гончих Псов, 
Большого Пса, Малого Пса. Слово каникулы также связано с собакой. В средние века, точнее, 
во времена Юлия Цезаря, в самое жаркое время в учебных заведениях устраивали перерыв в за-
нятиях, который совпадал с появлением на небе созвездия Гончего Пса, поэтому данное время 
называлось песьи дни, т. е. каникулы. Вероятно, этим фактом можно объяснить фразеологизмы 
собачья  жара  и  противоположное  ему  собачий  холод;  это  вторичные  номинации,  метафоры, 
связанные с каникулами.
У всех восточных словян, впрочем, как и у некоторых других народов, существует мно-
го пословиц, где главным «действующим лицом» выступает собака: русские пословицы типа 
Ласковая собака и во сне хвостиком виляет; И собака на того не лает, чей хлеб ест; Не бойся 
собаки брехливой, а бойся молчаливой; При верном псе сторож спит; Какая на собаке шерсть, 
такая ей и честь; белорусские пословицы – Добры сабака на вецер не броша; І сабака намятае, 
хто яго корміць; Добры сабака лепш за ліхога чалавека; польские выражнения – wierny jak pies, 
chodzi sa nim jakpies и другие [7, с. 736-737].
Русские толкователи сновидений также используют собаку в качестве символа: «Видеть во 
сне собаку, которая не проявляет к вам интереса или ждат подачки, означает: получить прибыль 
от врага»; «Видеть во сне маленькую собачку, лающую прибыль на вес, – к ссоре, временной 
враждебности» и т.д.
Все приведенные выражения имеют простой образ, яркую внутреннюю форму, не проти-
воречат здравому смыслу, вероятно, потому, что основаны на наблюдениях и опыте человека.
Часто эмпирическое восприятие животного осложняется мифологическим переосмысле-
нием образа собаки. Это расширяет семантический потенциал данного слова, которое обраста-
ет культурными коннотациями. Чтобы верно истолковать такие выражения, как вешать собак, 
собачий вальс, устал как собака «хотя на собаках у нас не сеют и не пашут», съесть собаку и 
подобные, нужно знание мифа, архетипа, которые наложили отпечаток на семантику этих вы-
ражений. Мы полностью солидарны с З. Фрейдом, который писал, что «человеческая культура 
возведена из кирпичей давно забытого мировосприятия» [8, с. 215]. 
В  мифологическом  осмыслении  собака  –  хтоническое  животное,  поэтому  чаще  всего 
встречается в мифах в связи с мотивами земли и загробного мира, ибо она сопровождает души 
умерших в нижний мир, кроме того, она есть сторож у ворот ада.
Думается, что амбивалентность образа собаки в славянской культуре (в первую очередь 
русской и белорусской) объясняется несколькими факторами. Хотя собака сблизилась с чело-
веком «как паразит, поедавший отбросы около человеческих стоянок», но у многих индоевро-
пейских народов существовало отношение к ней, как к животному, наделенному божественной 
силой: собака – символ смерти, хтонических и лунных божеств и олицетворяется триадой «зем-
ля – вода – луна». Таким образом, с одной стороны, с собакой связано доброе начало, что это 
нашло отражение в картине мира и языке славян: собачья верность, собачья преданность «о 
верном, преданном человеке», собаку съесть «об опытном человеке»; дзе сабака зарыты «уста-
новить суть дела», сабака не параскочыць «об очень большом»; а с другой, собака – воплощение 
зла: собачья злоба «об очень злобном человеке», сдохнуть в подворотие «о смерти бездомного, 
неприкаянного человека», как собаку «без всякой жалости»; распіцца на сабачую пугу «совер-
шенно», хоць на сабаку вылі «о невкусной еде» и т.д. Семантика второго ряда фразеологизмов 
формируется  с  учетом  того,  в  мифологической  картине  мира  славян  собака  занимает  крайне 
низкое положение и причисляется к нечистым существам, более того, в народном сознании она 
часто отождествляется с дьяволом [5, с. 320]. 
Русские крестьяне вплоть до ХХ века не пускали собаку в избу, которую она якобы сро-
собна осквернить; нечистое тело похороненной собаки вызывали гнев земли и вело к бедствиям, 
поэтому  собаку  нельзя  было  хоронить.  Соответственно,  хоронили  собак  в  укромных  местах, 
найти которые было трудно. Отсюда фразеологизм где собака зарыта в значении «раскрыть 
первопричину событий, причину бедствия». Верой в нечистоту собаки объясняется до сих пор 

124
сохранившееся поверье что если ребенок съест кусок хлеба, обнюханный собакой, он заболеет.
С одной стороны, в белорусских сказках «Собака и волк», «Война волка с собаками» соба-
ка выступает как умный и преданный помощник человека, а с другой – собака, пес часто оказы-
вается субъектом брани у славян: собачиться «браниться непристойными словами», собачливый 
«тот, кто матерится» – у русских; псовать «портить», з роту сабакі скачуць «о сквернослове» – у 
белорусов; psia krew «собачья кровь – ругательство», psi syn «собачий сын – ругательство» – у 
поляков [7, с. 736-737].
Собака – жертвенное животное, отсюда фразеолозизмы вешать собак «порочить другого 
человека», как собак нерезанных «много», связанные с обрядовыми закланиями пса. Есть и дру-
гие объяснения данных выражений с алогичной семантикой: связью с арабским словом.
Кроме того, собака – архетип обмана, он формирует семантику таких славянских выраже-
ний, как брехать «обманывать – просторечие», сука «человек, нарушивший клятву, обманув-
ший – вороский жаргон»; ілжэ як сабака «о лживом человеке», сабакам падшыты «лживый 
человек».
Поскольку собака соотносится с загробным миром, она обладает способностью чуять де-
монов и предвещать смерть, с этим связана следующая примета у белорусов: если сабака воет 
по ночам, это к смерти; поедание собачьего мяса как бы приобщало человека к вещим способ-
ностям, отсюда фразеологизм съесть собаку, глагол насобачиться «сделаться опытным».
В христианской культуре собака ассоцируется с язычниками: «Но Иисус сказал ей: дай 
прежде насытиться детям; ибо не хорошо взять хлеб у детей и бросить псам». Она же сказала 
Ему в ответ: так, «Господи; но и псы столом едят крохи у детей».
В представлениях народов мира, в их мифах также можно наблюдать полярное отношение 
к собаке: для ацтеков собаки священны, с помощью собак их душа получает бессмертие, поэто-
му при умирающем у них должна быть собака. В иранском мире собака, в противоположность 
славянам, – чистое животное. Зароастрийский обряд очищения предписывает прикосновение 
к  собаке,  которое  приравнивается  к  омовению.  В  мифах  якутов,  тувинцев,  алтайцев,  хантов, 
чукчей, нивхов признается небесное происхождение собаки [2, с. 186]. Африканские племена, 
говорящие на берберских языках, наоборот, считают собаку насколько нечистой, что убивший 
ее тоже считается нечистым.
Аналогичной поговорке «И на солнце бывают пятна» В. Даль считает поговорку И в Ие-
русалие есть собаки. Любопытно, что русские и белорусы также по-разному воспринимают со-
баку: если в русском языковом сознании с ней связаны положительные качества личности – со-
бачья  преданность  «о  преданном  человеке», собаку  съесть  «об  опытном»,  то  для  белорусов 
фразеологизмы с компонентом сабака являются носителями негативной оценки, отрицательной 
коннотации – з роту сабакі скачусь «о сквернословящем человеке», ушыцца у сабачую скуру «о 
негодном, ленивом человеке», сабакам падшыты «о плохом человеке», у сабакі вачэй пазычыць 
«о бессовестном человеке», сабакам сена косіць «о скывающемся от семьи, занимающемся пу-
стым делом человеке», за сабаку «о плохом человеке», сабаке под хвост «о пустом деле», была 
у сабакі хата «отрицательной отказ о существовании чего-либо», што пан-то сабака «о плохом 
человеке» и другие. Таким образом, язык фиксирует особенности национального самосознания, 
национальной картины мира [7, с. 186].
Таким образом в ходе проведенного исследовение нешло отражение кинологических на-
званий в лексикографических источников. Раскрыто коннотативное значение семы собака в фра-
земах; определено, что наибольший количественный объем собранного материала составляет 
фразеологический фонд. В свою очередь, полученные языковые единицы дифференцированы в 
лексико-сематические группы, а фраземы подвергнуты семантическому анализу; как отдельная 
группа рассмотраны и проанализированы компаративные киноморфизмы.
В  ходе  исследовения  природы  киноморфизмов  систематизированы  паремиологические 
единицы, имеющие в своем составе сему собака; паремии, отражающие национальное созна-
ние, подвергнуты специальному исследованию, отдельные паремии получили свое толкование.

125
В процессе классификации собранного материала выявлена группа названий растений, а 
также группа названий, в которых вычленяется сема собака. Подобные названия, также как и 
любые другие названия предметов, образованы в соответствии с потребностью номинации объ-
ектов действительности. Человек присваивает имя определенному предмету для того, чтобы не 
путать с другими предметами. Поэтому возникает необходимость создавать специальные на-
зывания. В этих случаях большую роль отводится метафоре. В казахском языке имеется опреде-
ленное количество метафорических названий с семой собака, которые проанализированы, си-
стематизированы и классифицированы в отдельные группы на основе лексико-семантических 
признаков.
список литературы:
 Ахметов Ә. Түркі тілдеріндегі табу мен эвфемизмдер. – Алматы, 1995. 
1. 
 Сравнительная-историческая грамматика тюркских языков. Пратюркской язык-основа. Картина мира пра-
2. 
тюркского этноса по данным языке / отв.ред. Э.Р. Тенишев. – М.: Наука, 2006. – 908 с. 
 Кормушин И.В. Домашние животные // Сравнительно- историческая грамматика тюркских языков. Лек-
3. 
сика. – М.: Наука, 1997.
 Историческое развитие лексики тюркских языков. – М., 1961.– 466 с.
4. 
 Трубачев О.Н. Происхождение названий животных в славянских языках. – М., 1960. – 260 с.
5. 
 Фрейд З. Тотем и табу. – М.,1992. – 180 с.
6. 
 Маковский М.М. Сравнительный словарь мифологической символики в индоевропейских языках. Образ 
7. 
мира и миры образов. – М., 1996. – 420 с.
 Дорошенко Е.А. Зароастрийцы в Иране. – М., 1982. – 290 с.
8. 
Бердібаев О.А.
Т.Рысқұлов атындағы
 ҚазЭУ, магистрант
бӨлШек саудадаҒы маркетингтІҢ ерекШелІктерІ
Бөлшек  сауда  кәсіпорындарындағы  қысқа  мерзімде  сату  көлемі  мен  пайда  деңгейін 
оңтайландыру және ұзақ мерзімде ниеттес тұтынушылардың тұрақты базасын құру сияқты маркетингтік 
мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыруды қамтамасыз етудегі маркетингтің қалыптастырылуының 
маңыздылығының артуы таңдалынған тақырыптың өзектілігін көрсетеді.
Қазақстан  Республикасы  жаңартылған  заңдар  базасының  ХХ  ғасырдың  90-ы  жылдарынан 
бері үнемі жетілдіріліп отыруы нәтижесінде қазіргі кезде бөлшек сауда саласында белгілі бір даму 
механизмін  әзірлеу  мүмкін  болды.  ХХІ  ғасырдың  басында  бөлшек  сауда  саласындағы  нарықтық 
қатынастардың жетілдірілуі бөлшек сауда айналымындағы тауар көлемі мен баға ұсынысы бірте- бірте 
тұтынушылар тарапынан таурдың жекелеген түрлеріне деген сұранысынан асып түсуіне әкелді.Бұл 
тенденция бөлшек саудада қызмет атқарушы шағын кәсіпорындарды тауарды нарыққа жылжытуда 
макретингтік әдістерді кеңінен қолдануға итермеледі. Бірқатар шетелдік және отандық зерттеушілер 
XXI ғасырдың басына қарай шағын кәсіпорындар бөлшек сауда айналымын ұлғайту үшін тек 
қандай да бір тауар туралы ақпараттандыру үшін маркетингтік тәсілдерді қолданумен шектеліп 
қана қоймай, маркетингті өз сауда кәсіпорнының шаруашылық қызметінің негізін анықтайтын 
экономикалық категория ретінде қарастырғанын айтады. 
Қазақстандағы  бөлшек  сауданың  дүкендер  форматын  дамыту  мен  дүкендер  салу  және 
қызметтер ұсыну бойынша өсу потенциалы жоғары. Бұл бірқатар жағымды макроэкономикалық 
жағдайларға байланысты:
халықтың сатып алу қабілеттілігінің тұтыну деңгейімен қатар өсуі;
- 
тұтынушыларды несиелендірудің дамуымен;
- 
бөлшек сауда саласының фрагменттелуімен.
- 
Соңғы жылдары бөлшек сауда өсу қарқыны бойынша экономиканың басқа салаларымен 

126
салыстырғанда алдыда келеді. Өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғандағы өсу 10%-ды 
құрады. Саланың бұл өсу қарқыны бәсеңдеуі болжамына қарамастан, 2011 жылы ол 15%-ды 
құрайды деп күтілуде. Зерттеу мәліметтері негізінде 1-суретте секторлардың өсу қарқынының 
болжауы бойынша бөлшек сауда шолуы көрсетілген [1].
Бөлшек саудадағы маркетингтің негізгі қағидалары:
мақсатты сегментке бейімделу, нақты нарық үлесін қамту және оны ұлғайту;
- 
ұзақ мерзімді нәтижеге бағытталу;
- 
стратгия  мен  тактиканың  нақты  және  әлеуетті  тұтынушылардың  талаптарымен  өзара 
- 
байланысы;
тауар ұсынысы бойынша қызметтер кешенін әзірлеу;
- 
сату жүйесін ұйымдастыру, негізгі және қосымша тауарларды топтау;
- 
сатылымдардың сыртқы қосымша әсерін құру.
- 
- 
1-сурет – Бөлшек сауданың перспективті салаларының даму болжамы
Бұл мәліметтерге жүгінсек, бөлшек сауданың киім секторы (47%), аяқ киім секторының 
(33%)  болашағы  зор  екенін  көреміз,  олардың  кеңейтіліп,  жаңа  нарықтарды  қамту  мүмкіндігі 
жоғары. 
Бөлшек сауда кәсіпорыны келесідей маркетингтік міндеттерді жүзеге асырады [2]:
Өткізуді басқару:
1. 
сауда кәсіпорнында тауарларды тиімді ұсыну;
- 
тұтынушылардың назарын жаңа таурларға және арнайы ұсыныстарға аудару;
- 
тауарлар мен сауда маркаларының ерекшелік сипаттамаларын тұтынушылар санасында 
- 
бекіту;
сатып алушылардың психологиялық ерекшеліктері және назар аудару факторларын рет-
- 
теу негізінде тауарларды жайғастыру;
қосымша инвестицияларсыз бірінің сатылуын бірі ынталандыратын жеке тауарлар не-
- 
месе тауарлар кешенін жылжыту бағдарламаларын әзірлеу.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін қолдау:
2. 
сатып алушылардың қажеттіліктерін толық қанағаттандыруды қамтамасыз ету;
- 
ниеттес сатып алушылардың санын ұлғайту;
- 
дүкеннің  және  тауарлар  ассортиментінің  ерекше  бейнесінсатып  алушылар  санасында 
- 
бекіту;
тұтынушыларды сатып алу үрдісінен ляззат алуын қамтамассыз ететін жағдай жасау.
- 
3. Жарнамалық-коммуникациялық саясатты жетілдіру:

127
маркетингтік коммуникациялар бағдарламасын әзірлеу;
- 
тұтынушыларды қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету;
- 
сату орындарындағы жарнаманың түрлерін және қолдану әлістерін жетілдіру;
- 
тұтынушының  тауармен  танысу  үрдісі  мен  оны  қабылдау  арасындағы  уақытты 
- 
қысқарту.
4. Сауда кәсіпорнында сауда-технологиялық үрдістерді жетілдіру:
сауда залын және құрал жабдықтарды орналастыру жүйесін тиімді жоспарлау арқылы 
- 
дүкендегі сауда-технологиялық үрдістерді басқаруды ұйымдастыру;
сауда аудандарын неғұрлым тиімді пайдалану;
- 
дүкеннің сауда залында сатып алушылар қозғалысын реттеу;
- 
сатушы-кеңес  берушінің  көмегінсіз  тауарды  таңдау  кезінде  оның  ыңғайлылығын 
- 
қамтамасыз ету;
сауда залында танымдық ресурстарды оңтайлы орналастыруды ұйымдастыру;
- 
сатып алушылардың сауда залында бейімделу мерзімін қысқарту;
- 
келушілердің  бірқалыпты  психологиялық  жағдайына  сәйкес  келетін  жағдайды 
- 
қалыптастыру.
5. Тұтынушылардың мінез құлқын басқару:
- әр түрлі халық топтарының сатып алушылық мінез құлқына әсер ететін факторларды 
талдау және интерпретациялау,
- тұтынушылардың сатып алу туралы шешімін дүкенде қабылдау деңгейін жоғарылату;
- сатып алушылардың дүкенде болу уақытын және сатып алу көлемін ұлғайту;
- сатып алудың орташа сомасын жоғарылату.
Маркетингтің  дәстүрлі  тұжырымдамасында  оның  тауар,  баға,  өткізу  және  жылжыту 
сияқты төрт құрамдас элементтері қарастырылады. Осы тұжырымдаманың бөлшек саудагерлер 
нарығында пайдалану негізінде маркетинг кешені элементтерінің өзгерістерін қарастыру қажет. 
Сонымен  қатар  сауда  маркетингі  саласына  қатысты  сауда  кәсіпорындарының  маркетингтік 
қызметіне ықпал ететін қосымша – орналасу, мерчендайзинг сияқты факторларын ескеру қажет 
[3].
Бөлшек  саудадағы  маркетингте  тауардарды  нарықта  тиімді  жылжыту  саясатын  жүргізу 
және сатуға жақсы жағдай қалыптастыруға мүмкіндік беретін мақсатты нарыққа бейімделу және 
өзінің орнын нақты анықтау маңызды. Мақсатты нарықты анықтау және жайғастыру стратегия-
сын әзірлеуден бұрын кәсіпорынның дамуына әсер ететін сыртқы ортаны талдау қажет. 
Бөлшек сауда дүкендеріндегі жаңа сауда түрлерінің дамуы «бөлшек сауда дөңгелегі» гипо-
тезасына байланысты. Дүкендер тұтынушыларға кең көлемде тауарлар мен қызметтерді жоғары 
үстемемен  ұсынатындықтан  компаниялар  бағасы  төмен  ұсынатын  қызметі  шектеулі  жаңа 
дүкендер түрлерін ашу мүмкіндіктерін іздестіреді [4].
Сервис  деңгейі  бойынша  бөлшек  сауда  кәсіпорындары  төрт  қызмет  көрсету  деңгейіне 
бөлінеді.  1-кестеде  қызмет  көрсету  деңгейлері  және  оларды  пайдаланатын  сауда  мекемелері 
көрсетілген.
1-кесте – Бөлшек саудагерлердің тұтынушыларға ұсынатын қызмет көлемі бойынша 
жіктелуі*
Қызмет санының қысқаруы
Қызмет санының өсуі
Өзіне-өзі қызмет көрсету
Тауарларды еркін таңдау
Шектеулі қызмет 
көрсету
Толық қызмет көрсету
Ерекше 
сипа
тт
ам
алары
Минималды қызметтер саны
Бағалардың тартымдылығы 
Тұрақты сұраныстағы негізгі 
тауарларды сату Күнделікті 
сұраныстағы тауарларды 
сату
Шектеулі қызметтер саны 
Бағалардың тартымдылығы 
Тұрақты сұраныстағы 
негізгі тауарларды сату 
Күнделікті сұраныстағы 
тауарларды сату
Бірнеше қызметтер 
санын ұсыну 
Алдын-ала таңдау 
тауарларын сату
Қызметтердің кең 
ассортименті 
Сәнді тауарларды сату
Ерекше сұраныстағы 
тауарларды сату 

128
Мыс
ал
Бөлшек қойма дүкендер 
Бакалея-гастрономиялық 
дүкендер 
Төмендетілген баға 
дүкендері 
Сауда автоматтары
Төмендетілген баға 
дүкендері
Галантерея дүкендері 
Дербес сату 
Универмагтар 
Телефон арқылы сату 
Галантерея дүкендері
Арнаулы дүкендер
Универмагтар
* [5] әдебиет көзіне негізделген
Бөлшек сауда қазақстандық бизнестің перспективті саласы және дүкендер форматы, олар-
ды алу мен ұсынылатын қызметтерінің сапасы бойынша даму болашағы зор. 
Бөлшек саудадағы бәсекелестік қарқыны үнемі өсуде – тұтынушылардың қажеттіліктері 
өзгеріп, сауданың жаңа нысандары мен технологиялар пайда болуда, осының бәрі стратегиялық 
жоспарлау мен компанияның бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз етуге себепші болады;
Бөлшек сауда маркетингінде 4 Р-дан (өнім, баға, өткізу арналары мен жылжыту) тұратын 
дәстүрлі маркетинг, интерактивті маркетинг және ішкі маркетинг қолданылады. Бөлшек саудаға 
қатысты дәстүрлі маркетинг жүйесіне қосымша дүкендердің орналасуы мен персоналмен қарым-
қатынас кіреді.
Зерттеу шеңберіндегі қазіргі заманғы отандық әдебиет пен ресми ақпарат көздерін талдау 
бөлшек сауданы ұйымдастырудағы шағын кәсіпорындардың тиімді қызмет етуін қалыптастыру 
үшін маркетингтік әдістемелік құралдарды шаруашылық қағидалары ретінде қолдану туралы 
басылымдардың жоқ екенін көрсетеді. Бұл ретте арнайы ғылыми әдебиетте соңғы 5-8 жылда 
Қазақстандағы бөлшек сауда нарығын сегменттеу бойынша нақты деректер кездеспейтіндігін 
атап өту жөн. 
Бөлшек сауда – белгілі бір нақты тұтынушының жеке, коммерциялық емес пайдалануы үшін 
тауарды сатумен немесе қызмет көрсетумен байланысты іс-әрекет [6.]. Бөлшек сауда қоғам үшін аса 
маңызды шаруашылық салаларының бірі. Қазақстан Республикасы Статистикалық Агенттігінің 
мәліметтері бойынша республикада 2007 жылы бөлшек сауда айналымының көлемі 2092794,4 
млн. теңгені, ал 2008 жылы 2442827,2 млн.теңгені құраған. Соңғы бірнеше жыл бойы Қазақстан 
бөлшек сауда дамуына қолайлы жағдайлар қалыптасқан елдер қатарынды келеді.
Соңғы  10  жылда  елімізде  бөлшек  сауда  қарқынды  дамып,  бұл  салада  елеулі  рефор-
малар  жүргізілді.  Сала  объектілері  қайта  құрылып,  модернизцияланды,  қала  тұрғындары 
азық-түлік,  өнеркәсіптік  тауарлар  және  қызмет  көрсетулермен  үздіксіз  қамтамасыз  етіледі, 
«ұйымдастырылмаған сауданың» үлесі төмендеп, тауар және қызмет сапасы жоғарылады.

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: