П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


 Дауыстылар мен дауыссыздардың үндесуі



Pdf көрінісі
бет132/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

4.5.1. Дауыстылар мен дауыссыздардың үндесуі
Сөздің соңғы дыбысы дауысты болса, онда 
оған жалғанатын қосымш а тек дауыссыздардан 
басталады.
Алайда кейбір оқулықтар мен ереже, зерттеу- 
лерде осы аксиомаға қайш ы, жаңсақ пікірлер де 
кездеседі.
Олар:
а) 
бу, су, ту, ми, ки, ине, биле, у, жуан, уық 
сөздерін ің у, 
и 
әріптерін дауысты дыбыстар деп 
қарау. Бұлай болғанда бу-ы, бу-ын, бу-ады, бу- 
ар болып дауыстылар 
уы, уа 
түрінде қатар тұрар 
еді. Тағы қайталап айту керек болады, жеке сөа 
тұрмақ, сөз бен сөздің аралығында да қатар кел- 
ген дауыстылардың бірі айтылмайды. Ал біріккен 
сөздерді 
Молдаахмет, Қандыағаш, Сарыағаш, Са-
рыөзек, қалааралық, өліара
түрінде жазу - орфог- 
рафиялы қ норманың ісі.
ә) 
“ы, і 
дыбыстарына бітетін етістіктерге 
тұйы қ рай д ы ң у ж ұрнағы ^ а л ғ а н ғ а н д а ы , 
і 
ды-


ДЫБЫСТАРДЫҢ ҮНДЕСУІ
87
быстары түсіріліп ж азы лады ” . (“ Қ азақ тілі ор- 
ф о ф аф и ясы н ы ң негізгі ережелері” ).
Әрине, әңгіме әріптер туралы болса, бұл 
қағи даға келісуге де болар еді. Тұйы қ етістіктің 
-у 
ж ұрнағы дыбыс емес, әріп. О ны ң дыбысты қ 
бейнесі 
-ұу, -үу, -у 
(тау дегенде). Мысалы: 
барүу,
келүу, ойла-у.
Ал соңы ндағы
ы, і 
әріптері бар сөздерді де 
екіге бөліп қарау керек.
Бірінші: 
аңқы, апшы, ары, байы, балкы, бекі, ары,
ері, есті, жары, жасы, зекі, кеңі, қасы, қышы, мыжы,
саңғы, сарсы, сасы, серпі, сырғы, тайқы, таны, тасы,
телі, шарпыт.Ь.
Екінші: 
божы, босы, жоры, жосы, жүнжі, қоры,
қүры, мүжі, мүлгі, нүқы, оқы, оксі, сусы, суы, тоқы,
торы, ұлы, үсі, шоқы, шұқы, иіошы, іиокі
т.б. Сонда 
бұлардың бірінш ілерінің соңы нда тұрған 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет