П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


 .3 . Қ А ЗА Қ Т ІЛ І Д Ы Б Ы С Т А Р Ы



Pdf көрінісі
бет14/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

1 .3 . Қ А ЗА Қ Т ІЛ І Д Ы Б Ы С Т А Р Ы
Дауысты және дауыссыз дыбыстар
Қ азақ тілінің дыбыстары дауысты және да- 
уыссыз болып екіге болінеді. Олардың томенде- 
гідей айырым белгілері бар.
Дауысты дыбыстар:
а) дауысты дыбыстарды айтқанда дауыс жел- 
безегі толы қ тербеледі;
э) дауысты дыбыстар буын құрайды;
б) дауысты дыбыстар ж асалғанда окпеден 
шыққан ауа ауыз қуысында кедергіге ұшырамай 
шығады.
Дауыссыз дыбыстар:
а) дауыссыз дыбыстарды айтқанда дауыс 
желбезегі кем тербеледі (қатысады) немесе мүлде 
тербелмейді (қатыспайды);
ә) дауыссыз дыбыстар буын құрамайды;
б) дауыссыз дыбыстар жасалғанда окпеден 
ш ыққан ауа ауыз қуысында сойлеу мүшелерінің 
бірінің кедергісіне ұшырап шығады.
1.3.1. Дауысты дыбыстар
Қ азақ тілінің тол дауысты дыбыстарының 
жүйесі 9 дауысты дыбыстан құралады. Олар: А, 
Ә, Ы, I, Е, Ұ, Ү, О, О.
Дәстүр бойынша дауысты дыбыстардың құра- 
мына қазақ тіліндегі дауыстылардың үндесім 
түрлерінің (вариант, аллофон) бэрін кіргізіп ке- 
леді. С онды қтан да қазақ тілінде 9 дауысты бар 
деген пікір қалыптасып қалған (бұл жерде қазақ 
тілтанымындағы дауыстылардың санына байла- 
нысты озге пікірлерді есепке алмаймыз).
Ж алпы, қазақ тілінің дыбыс құрамын анық- 
тауда бір жүйелілік жоқ. М ысалы, дауысты ды- 
быстардың құрамын анықтағанда, жоғарыда айт- 
қандай, олардың үндесім түрлерінің бәрі жинақ- 
талады. Ал, дауыссыз дыбыстардың құрамын 
аны қтағанда, керісінш е, олардың тіректүрлері 
ғана ж инақталады (бұл туралы кейін үндесім 
құбылысына арналған болімде соз болады).
Қ азақ тіліндегі дауысты дыбыстар жалаң. 
(жалқы, монофтонг) жэне құранды (егізек, диф- 
тонг) болып екі топқа болінеді. Жалаң дауысты- 
ларға А, Ә, Ы, I, Ұ, Ү дыбыстары, ал құранды 
дауыстыларға О, О, Е дыбыстары жатады.
Дауысты дыбыстардың жасалым қоры нда- 
ғы орындары алты нүктені қамтиды:
1. 
Ж ақтың қатысына қарай - аш ық (9) және 
қысаң (7) дауыстылар болып жіктеледі.




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет