П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет370/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   366   367   368   369   370   371   372   373   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

§з'анси
(<кит.) шпион; кит. 
цзяньси
ш пион (ССТМ Я); 
жансыз
II 
ар.
соглядатай , ш п и он , дон о счи к 
(ЮСл.).
Созжасамның жалпы лингвистикалы қ таби- 
ғатын тану проблемасына тікелей қатысты сөзжа- 
сам ж ұрн ақтары ар қы л ы түбірлер құрам ы н, 
түбірлер құрамы арқылы сөзжасам жұрнақтары- 
ның құрамын неғұрлым нақтырақ, кеңірек ашу- 
дың кейбір теориялық алғы шарттары міне осын- 
дай. Түбірлер мен дериватты қ ж ұрнақтардың 
сөзжасамдық арақатынасы мәселесіне байланыс- 
ты жоғарыдағы лингвистикалы қ талдауларымыз 
негізінен “тілді тілдің өзі арқылы зерттеу әдісіне” 
құрылды. Себебі тілде әлі де Ф ердинанд де Сос- 
сюр айтқан “өз ішілік” , “өз үшіндік” , бізге құпия 
ақтаңдақтар аз емес. Бір ғажабы: соларды анық- 
тайтын кілт-жолдың да қадім заманнан тілдің өз 
жүйесінде жатқаны. Демек, түбірлер мен жұрнақ- 
тар құрамының неғұрлым жүйелірек, толығырақ


ЗАТ ЕСІМДЕР СӨЗЖАСАМЫ
287
ашылуы түптеп келгенде түтас сөзжасамның лин- 
гвистикалық табиғатын, тілдің бір иерархиялық 
деңгейі ретіндегі дербестігін, статусын соғұрлым 
тереңірек танып, соғұрлым тереңірек аша түсудің 
бірден-бір маңызды шарты болып табылады. 
Д инам икалы қ синхрон ияға барудың қажеттігі 
м іне осы ж ерд ен , тіл ж ү й е с ін ің ж алпы іш 
бірлігінен, тұтастығынан келіп шығады.
Зат есімдер сөзжасамын да синтетикалы қ, 
аналитикалы қ және субстантивация тәсілдері 
құрайды. Осы жасалу тәсілдеріне қарай оларды 
негізгі үш түрге бөліп қарауға болады. Мысалы, 
синтетикалы қ тәсіл-туынды зат есімдерді, ана- 
литикалы қ т ә с іі - күрделі зат есімдерді, ал суб- 
стантивация тәсілі - субстансивті зат есімдерді 
жасайды. Демек, зат есімдердің құрылымдық си- 
паты мен олардың жасалу тәсіддері арасында озара 
тәуелділік, өзара шарттылық бар. Бұдан да нақты- 
лай түссек: зат есімдердің негізгі құры лы мды қ 
типтері олардың жасалу тәсілдерін (немесе жаса- 
лу тәсілдері олардың құры лы м ды қ типтерін) 
анықтайды , белгілейді. Я ғни зат есімдер созжа- 
самны ң синтетикалық, аналитикалық және суб- 
стантивация тәсілдері бар деп жай санамалап 
шығудың сыртында олардың құрылымдық тип- 
тері (туынды зат есімдер; күрделі зат есімдер, 
субстансивті зат есімдер) туралы да түсінік жата- 
ды, яғн и оның (зат есімдер сөзжасамының) осы 
бір объективтік сипаты ойда тұрады. Бұл жерде 
бір ескерте кететін нәрсе: субстансивті зат есім- 
дер озінің құрылымы жөнінен түбір де, туынды 
да, күрделі де болып келеді.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   366   367   368   369   370   371   372   373   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет