саулық: Саулық қойдың жасындай жа- сымыз бар, мына отырған бурыл сақалдар неге т ү лға боламыз (Аймауытов). Н о и ізт а - за^Іук
дойная овца или коза от гл. $а§ доить. М.Әуезов
шығармаларында да, кейбір өзге де өлең үлгіле-
рінде
осът ш м үңды /м үңлы т уы нш сөзімен қоса,
ара-тұра болса да
м үңды қ/м үңлы қ тұлғасы да
қолданылады, яғни сын атауы жұрнағы қызметін
-ды/-лы да,
-ды қ/-лы қ та атқара алады. Бұл екі
ф ормант сын атауы жұрнағы ретінде бірінің ор-
нына бірі жүре береді.
Ж алғанда жалған, Ж алғанда Жесірден м үңлы қ жан бар ма\ (М ақатаев).
М үңлықсът атауы мұнда “мұңды, шерлі, сор-
л ы ” м ағы налары н білдіріп тұр. С оңғы (шерлі,
сорлы) мәні, әсіресе, оның мына бір үзінділер-
дегі қолданысынан айқын аңғарылады. “
Оң жақ- та күйеу мүңдық, байлалулы бүзау мүңдық ” - жең- гесінің қойнында Қартқожа мүңдық (Аймауытов);
Белуарға шейін оранып, Ақбілек сорлы көп жатты (Сонда);
Ата, немере, шөбереміз - үш зарлық (Әуе-
зов).
Д ем ек бұл қосарлар да (
саулы мен
саулық та,
мүңды мен
мүңдық та,
м үңлы мен
м үңлы қ та,
зарлы мен
зарлық та) ж оғары дағы
африкалы-аф- рикалық, дағлы-таулық, мэскәуле - мәскеуліктәрізт қосарлар қатарында сипатталуға гиіс. Сондай-ақ
мүңлы -зарлы тұлғалары мен
М үңлық-Зарлық ан-
тропоним дерінің арасында да осындай семанти-
калық сәйкестік бар.
Өзге түркі тілдеріндегі сияқты, қазақ тіліндегі
-л ы /-л і, -ды/-ді, -т ы /-т і формалы туынды сын
атаулары да өздерінің білдіретін мағыналары жа-
ғы нан әри н е біркелкі емес. Олардың іштей бір-
бірінен кейбір озгешелеу тұстарын да байқауға
болады. М ысалы, әлдеқандай бір қосымш а нәрсе
(қосалқы зат) түріндегі белгіні білдіретін сын атау-
лары - өз алды на бір сала. Олардың кейбірі мы-
налар:
ж ағалы (киім),
жеңді (ш апан),
күмбезді (үй),
т омағалы (сұңқар),
жабағылы (қой),
қобы- лы (пеш ),
қорапты (арба) т.б.
Ж абағылы қойы- ның өзі бестен асатын (Аймауытов).
Төңірек жа- ғалы киімнің көбін Нүрдықаға тіктіреді (Әше-
нов).
А чған заттары бір үйім пішен, төрт жеңді шапан (Қ азақ хандықтары тарихының материал-
т ръ\).А ғаш үй, от жаққанда қобылы пеш( Біржан).
Том ағалы сүңқар мен едім (Махамбет).
Адамға не бір нэрсеге тән (тиісті) зат түріндегі
қосалқы сы нды қ белгіні білдіретін мұндай жаңа
жасамдар қатарына
тымақты (қазақ),
ноқталы (құлын),
бетегелі (жер),
түймелі (жең),
қойлы (ауыл),
текелі (киік),
қарлы (тау),
жалаулы (қоңырау- лы) (найза),
топсалы (үстел),
білтелі (шам) си яқ-
ты туылымдарды да жатқызуға болады.
Сын атауларының келесі бір үлкен тобы адам-
н ы ң белгілі ж еке б асты қ қ аси етін е, ө зін дік
кісіліктік сапасы на, жалпы өзге де түрлі мінез-
құлық ерекшеліктеріне байланысты болып келеді.
Олар, ондай сы нды қ дериваттар негізінен мына
сияқты лар:
Абай да салмақты сыпайылықпен бас