СЫН ЕСІМДЕР СӨЗЖАСАМЫ
343
4.1. Ж Ұ РН А Қ ТЫ С Ы Н Е С ІМ Д Е Р
-лы /-лі, -ды /-ді, -ты /-ті жұрнағы.
Түрко-
логияда сөзжасамдық бұл ж ұрнақты
-лы қ
аф-
фиксімен тектестіреді. Я ғни көне жазба ескерт-
кіштердегі
-лығ, -лиг, -луғ, -луг
аффиксгерін қазіргі
түркі тьііндегі
-лы, -ли, -лу, -лү
жұрнақтарының
варианты деп қарайды. О лардағы бұл
-лы, -ли,
-лу, -лү, -ды, -ты
жұрнақтары көне жазба ескерт-
кіштерде жалпы қолданылмайды. Ал бұлардың
ескі
-лы ғ, -лиг, -лу ғ, -луг
формалары осы күнгі
түркі тілдерінің кейбірінде қазір де ұшырасады.
Сөзжасамдық
-лы
ж әне
-лық
форманттары түркі
тілдерінде кейде бірінің орнына бірі қолданыла-
ды, яғни семантикалық жақтан өзара сәйкестік-
те жұмсалады. Бірақ жүйелі түрде емес, ара-тұра.
М ына бір деректер мысалы соған дэлел: аз.
азэрба/чанлы -
азербайджанец,
африкалы -
афри-
канец,
гафгазлы -
кавказец,
дағлы -
горец, көігэли
житель города
Кө]ю,
тат.
америкалы -
америка-
нец,
дагстанлы -
дагестанец,
м эскэуле -
моск-
вич,
украинлы
- украинец,
лит валы -
литовец,
икеле -
двойка,
тугызлы -
девятка,
бииіле -
пяти-
ли нейны й (о лампе),
онлы -
десятилинейны й (о
лам пе),
жиделе -
сем илинейны й, қаз.
жетілік -
ш иш асының түбінің аумағы жеті сантиметр бо-
латын шам,
бестік шам, ондық шам.
Бестік шам
дегендегі
бестік
туы лымының
және
бесті айғырдай, бесті қымыз
дегендегі
бесті
дериватының арақаты насы н да сөз табы тұрғы -
сынан дәл осылай, яғни жоғарыдағы
жиделе
мен
жетілік
туынды сын есімдері тұрғы сы нан си-
паттауға болады.
Сондай-ақ ілгеріде келтірілген
азэрбаічанлы,
африкалы, америкалы
туы лымдарымен қазақ
тіліндегі
ноғайлы
(ноғайлы дәуірінде, ноғайлы
'"әдебиеіт),
қанж ығалы
(қанж ы ғалы Бөгембай),
ж ағалбайлы
(жағалбайлы руы) этнонимдері де
салыстырымды.
Саулы: Ертістің оң қабағында Семей, со-
лында - Алаш қаласы. Алаш пен Семей арасынан
өткенде, Ертіс саулы інгендей талтаяды
(Айма-
уытов) -
Достарыңызбен бөлісу: