иді (Әуезов).
Әбіиі тәрбиелі үстамдылық көрсетті (С онда).
Өз ә к е с і ...
кат ал, кәрлі әкесі (Сонда).
Өңшең әнші, ойнақты топ домбыраларын аспанға көтереді (Сонда).
Ол нам азға да онша қүнт ақ- ты кісі емес(А ймауытов).
Ақбілек еркелі, назды, майда үнін созып... (Сонда).
Текті жігіт тек жүрер (Мақал).
Мен кескекті ердің сойымын. (Махамбет).
Тіліміздегі түрлі асыл тасты бұйы м дарға,
әш екейлі сәндік заттарға қатысты туынды сын
атаулары өзалды на тағы бір жеке топ құрайды,
мысалы, мыналар:луА*/с/ш погон,
алтынды кежім,
алтынды шолпы,
ш ілтерлі сы рға,
зерлі оры н-
д ы қ ,
жезді түйм е,
бөрілі б айрақ,
күміст і садақ,
оқалы ким еш ек-ш арш ы ,
кестелі отау т.б.
Күн астында алтынды, күмісті погондары
жалт-жұлг етеді (Әуезов). А рғы м ақ ат бізде бар,
Алтынды кежім сізде бар Жаптыртқалы келгемін.
(Қамбар батыр).
Ы қпалы жүрген ер еді, Алтынды қылыш будырған (К енесары Наурызбай).
Зерлі орындық үстінде (Доспамбет).
Бөрілі байрақ ас- тында... Бөрілі найза үстаса... (С үйінбай).'
Ақ гимнаст еркаға жезді т үйме т аққан (Әуезов).
Бастарында оқалы, кестелі аппақ кимешек-шар- шылар (Сонда).
Құлақтағы шілтерлі, алтын сыр- ғалары тынымсыз жалтырайды (Сонда).
Әмір келіп, Үмітейдің қүшағында кестелі отауға кірген (Сонда).
Сөзж асамды қ бұл
-ды/-ді, -т ы /-т і, -лы /лі форманты арқылы есім негізден қалыптасқан жо-
ғары дағы лар іспетті туынды сын атауларының
мына бір тобы тілімізде жалпы халы қты қ по-
этикалық өң, байырғылы қ сипат алған, көбінесе
тұрақты тіркес түріндегі фразеологизмдік орам-
дарда кездеседі. М ұндай мәнді ж аңа сөзжасам-
дардың кейбір үлгілерін төмендегі мысалдардан
көруге болады.
Арқанды атқа кісенім, Байлаулы атқа пішенім (Бердіқож а).
Семіз ат, қомды түйе, қүйрықты қой, тіске ж үмсақ м илы п алау(Л әниял).А т алы сөзге арсыз таласады (Аймауытов).
А лалы сақа менен ақты асыққа Таласып бетін жасқа жу- ған інің (Ш әңгерей).
“Торқалы той, топырақты ө л ім ” дегенге келгенде... (Әуезов).
Биік стол үстіне алалы мақпал жабылыпты (Сонда).
Қоға -
мы күшті ер еді, Киімді бала тудырған (Кенеса-
ры Наурызбай).
Ж оғарыдағы сияқты құрамда келетін туын-
ды сын атауларының ішінде әдеби тілдік норма-
ға бұлай үнемі сәйкес келе бермейтіндері де ара-
тура ұшырасады. Ж алпы жұрттық қолданыс ала
қойм аған ондай жекелеген сы нды қ туылымдар
кобш есе ақы н , ж азуш ы лар ш ы ғарм алары нда
өзін дік бір стиль ерекш елігі ретінде нем есе
жергілікті сөйлеу тәжірибесінде (яғни кейбір го-
ворда) кездеседі. Кейбірін олардың, мысалы, мына
төмендегі сөйлемдерден көруге болады.
Дәрмен т ағы да үтықты дау бастады (Әуезов).
Ірікті тобын Қүнанбай қосып жіберді (Сонда).
Оразбай түкпірлі тәсіл ойлап қалғандай (Сонда).
Аталмыш бұл
-лы /-лі, -т ы/-т і жұрнағы қазір
қазақ тілінде көп қолданыла бермейтін
сыза, сы- зат сияқты гидронимдік сипаттағы көне жеке
атауларға ж әне кейбір киім үлгілеріне қатысты
белгілі бір аймақта ғана (оны ң өзінде де жалпы
сирек) жұмсалатын б ай ы р ғы тш с/яа сөзіне жал-
ғаны п та жаңа сын атауын жасайды.