167
Күрделі сұрақтар адам бойындағы мінез-құлықтары, іс-
әрекеттерімен сыртқы кескіндерінің арасында орын алатын
айырмашылықтарға байланысты туындаса керек. Психологиялық
құрылым тұрғысынан тұлғаны талдауға мүмкіндік беретін үш
деңгейді бөліп қарастыруға болады:
тұлғаның дербес элемент-
терінің қасиеттері, күйлері және біртұтас қасиеттері. Осы үш
деңгейдің бірігуінен тұлғаның құрылымы анықталады.
Философия
ғылымында
«тұлға»
қоғамдық
қарым-
қатынастардың жиынтығы деп сипатталса,
әлеуметтануда
«тұлға»
дегеніміз - индивидті сипаттайтын әлеуметтік маңызды қасиет-
тердің тұрақты жиынтығы болып түсіндіріледі.
Педагогикада «тұлға»
эволюциялық үдерістің призмасы
тұрғысынан қарастырылады.
Психологияда «тұлға»
әлеуметтік-мәдени ортада, біріккен іс-
әрекет үдерісі мен қарым-қатынаста иеленетін адамның ерекше
сапасы деп берілген.
«
Тұлғаны зерттеу
- тұлғаның нақ қазіргі жағдайда кім екенін
және осы жағдайға қалай жеткендігін анықтау. Әрине, адамдар бір-
бірінен өмір бойы жинаған білімдеріне қарай ажыратылады: әр
адам - әмбебап құбылыс.
Бірақ білім алу, үйрену, даму үдерісі
барлық адамдарға тән ортақ заңдылықтарға бағынады.
Тұлғаны анықтауда психология заңдылықтары маңызды
орынды иеленетіндігін ескерсек, тұлға мәселесін зерттеуде оның
психология
ғылымында
қарастырылу
жағдайын
зерделеу
қажеттілігі артады (Н.Стенфорд). Ғалым тұлғаға қатысты үш
қосымша түсінікті атады: «қатынас субъектісі», «таным субъектісі»,
«еңбек субъектісі». Әр түсініктің өзіне тән мағынасы болды, яғни
еңбекті, қатынасты және танымды жүзеге асыру мен ұйымдастыру
тәсілдерін ажыратты.
Адамның тұлғалық үйлесімді дамуы өзін-өзі тану үдерісіне
тәуелді.
Өзін-өзі талдау үдерісі
- күрделі жұмыс. Оған адам өзінің
бойындағы ішкі қарама-қайшылықты,
келіспеушіліктерді жою
тәсілдерін саналы меңгеріп, өзі туралы шындықты қабылдаған
сәтте жетеді. К.Хорни өзін-өзі тану үшін өзінің сезімдерін бағалау,
қарым-қатынастарын қайта қарау, түзету түрткілеріне мән береді.
Алайда зерттеуші өкінішпен адамның барлық қиыншылықтар мен
кедергілерді жеңе алмайтынын, өзінің шынайы «Меніне» жол табу
мүмкін болмайтынын айтады.
168
Тұлға
- өзін-өзі жасайтын индивид.
Тұлғаның болмысы
- әлеуметтік эволюция формасында дамып
отыратын, барлық қоғамдық қарым-қатынастардың жиынтығы,
яғни, адам әлеуметтік рөлдерді,
нормаларды, құндылық бағдар-
ларды игерумен анықталады. Демек, тұлға - белсенді әлеуметтік
индивид.
«Жантану атауларының түсіндірме сөздігі» атты психоло-
гиялық еңбегінде тұлғаға мынадай анықтама береді (Қ.Жарықбаев):
«
Тұлға
: 1) дербес әрекет ететін субъект ретіндегі нақты жеке адам
болмысының қайталанбас, ерекше әдісі, адамның қоғамдық
өмірінің дара нысаны.
Тұлға
- әлеуметтік тіршілік ету әдісі жағынан
дара болады, оның өзіндік дүниесі ерекше
өмір жолын белгілейді
және ол мазмұны жағынан әлеуметтік жағдайлармен анықталады;
2) адамдар арасындағы өзінің ұстанымын, орнын еркін және
жауапкершілікпен анықтайтын, қоғамның өкілі ретіндегі адам. Ол
қоршаған ортамен, қоғамдық және адами қарым-қатынастар
жүйесімен, мәдениетпен өзара әрекеттестікте қалыптасады. Адам
тұлға болып туылмайды, әлеуметтену үдерісінде
тұлға болып
шығады», - деп көрсетеді.
Достарыңызбен бөлісу: