Байынқол Қалиұлы

саншамасыз, саншамалық) сөзерінен жасалған «тапсырма 100 жүздеуік 
(саншама) орындалды», «5 жүздеуікті (саншамалы) заем» деген 
сияқтыларды түсіну қиынырақ. 
Әрине, жобалап болса да бір нәрсені аңғаруға болады. Бірақ ол өте 
күңгірт және түсінуге ауыр. Өйткені, «тапсырма 100 саншама орындалды» 
дегеннен «тапсырма орындалды ма?», жоқ «саншама орындалды ма?» деп 
ойланып қалатынымыз анық. 
«Объект», «субъект» сөздерінің қазақша баламалары да дәл осындай. 
Біреулер объект сөзінің орнына –
зерзат
(зер салатын, зейін тоқтататын 
зат) сөзін, субъект сөзінің орнына – 
нақзат
(нақты зат, заттың өзі д.м.) 
сөзін ұсынса, екінші бір адамдар объект сөзіне – 
нысан
сөзін (Кейбіреулер 
жаңылып, бұл сөздің орнына «нысана» сөзін қолданып жүр. Меніңше, бұл 
қате түсінік. Қазақ «нысана» деп мылтықпен, садақпен көздейтін затты – 
прицел, мишень айтады), субъект сөзіне – 
пысан
сөзін ұсынады. Алдыңғы 
атаулардың құрамы уәжді (мән-мағыналары түсінікті) терминдер де, соңғы 
атаулар уәжсіз (мән-мағыналары түсініксіз) терминдер. 
Көп жерде уәжді атаулардан гөрі уәжсіз атаулардың тезірек сіңісіп 
кететіндіктері анық. Өйткені терминдердің сыртқы тұрпатында тұрған 
ешқандай мән-мағына жоқ, мән-мағына олардың ішкі мазмұнында. Егер 
әлгі 
объект, субъект
сөздерінің мән-мағыналарын 
зерзат, нақзат
сияқты 
уәжді сөздер көбірек береді демей-ақ, ол мән-мағыналарды 
нысан, пысан
деген уәжсіз сөздерге телісек, көп ұзамай-ақ әлгі мағыналардың дәл 
осылай қалыптасып кететіндіктері ақиқат. Оның үстіне «зерттеу зерзаты» 
дегеннен гөрі – 
«зерттеу нысаны»
деген әлдеқайда жатығырақ емес пе?! 
Нысан, пысан
сөздерін біздің уәжсіз (мағынасы жоқ) сөздер деп 
отырғанымыз шартты нәрсе. Әйтпесе, бұл сөздер тілімізде ешқандай мән-
мағына атқармайды емес. 
Нысана
сөзінің 
нысан
сөзінің орнына 
қолданылып кетіп жүргендігінің өзі бір нәрсені аңғартқандай. Оның үстіне 
орыс тіліндегі объект, субъект сөздері сияқты 
нысан, пысан
сөздері де 
өздерінің мағыналары жағынан ғана емес, сонымен бірге сыртқы пішіндері 
(формалары) жағынан да бір-бірімен антонимдік жұп құрай алатындығын 
ескергеніміз жөн. 
Осыдан біраз жылдар бұрын газет-журнал беттерінде авторды – 
төлие,
аэропортты – 
әуеайлақ,
аэровокзалды – 
әуежай,
логиканы – 
76 

қисын,
мэрді – 
әмір,
компьютерді – 
білгесаяр
деп қазақшалайық деген 
ұсыныстар болды. Бұлар дұрыс ұсыныстар еді. Бірақ қазір, кәне, осы 
сөздерді осылай қазақша қолданып жүргендігіміз?! Оған кім кедергі 
жасады?! 
Ешкім де! Баяғы өзіміздің қанымызға тән салғырттығымыз, 
жайбасарлығымыз бен бүгежектігіміз! 
Жоғарыдағылардың ішіндегі «мэр» сөзі өзіміздің 

жүктеу/скачать 1,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: