206
ҳолатнинг ҳозир ҳам мавжудлиги” маъно компоненти маълум бир сўз
билан бирикканда воқеланиб, бошқа сўз таркибида юзага чиқмайди, ёки бу
маъно баъзи лексема семик таркибида мавжуд бўлиб,
бошқаси бунга эга
эмас. С.Н.Иванов ўзининг ўзбек тилидаги
-ган
шаклига бағишланган
тадқиқотида феълни таснифлар экан,
-ган
шаклини
олган барча феъл
«мутлақ ёки нисбий тугалланганлик» ҳамда «ҳолат» (бизнингча, ҳаракат
натижаси) характерига эга бўлишини таъкидлайди. Бошқача айтганда,
“тугалланганлик” маъноси баъзи феъл гуруҳида “ҳаракатнинг натижаси”
тушунчаси билан боғланади (чегарали феъл), бошқа гуруҳ феъл эса
ҳаракатнинг натижасига бефарқ муносабатда бўлади (чегарасиз феъл)
1
Чегарасиз феъл «ҳолат–давомийлик” маъносига эга бўлиб, у узлуксиз
ҳаракатни ифодалайди: “
Холмурод юлдузлар милтиллаган осмонга
қаради.”
(П. Турс.)
2
Кўринадики, биз юқорида таҳлилга тортган
қопламоқ
феъли ҳам
чегарасиз феъл бўлганлиги боис
-ган
кўрсаткичи
билан шаклланган бу
кўрсаткич маъносига унинг маъновий таркибидаги “ҳаракатнинг
давомийлиги” маъноси қоришиб, шакл умумий грамматик маъноси
тажаллисини қориштирган ва замон маъноси бошқа ҳодиса ёрдамида
турланган. Демак,
-ган
шакли “сўзловчи бевосита кузатмаган ўтган замон”
маъносига эга бўлиб, замон маъноси оттенкасида бошқа тажалли
нокатегориал, замон категориал маъноси устида қаватланувчи “бегона”
маъно саналади.
Достарыңызбен бөлісу: