модаль етістігі
«Must»
модаль етістігі мынадай магыналарды білдіреді:
•
Орындалуга тиісті, міндетті, қажетті деген магынаны біл-
діреді. Бұл магынасында
«must»
етістігінен кейін негізгі етістік
белгісіздік осы шак формасында және белгілі бір уақытқа жэне
шакка катысты іс-эрекетті білдіреді.
We
must
get prepared everything for a trip beforehand
(Саяхатка керекті нэрселердін бэрін алдын ала даиында-
уымыз керек).
We are out o f milk. We
must buy
some (Бізде сүт таусылып
қалды. Сүт сатып алу керек).
161
Ираш Аманқызы Баішұратова
Басыңқы сөйлемнің баяндауышы өткен шақта тұрса да, төлеу
сөзде
«must»
етістігі осы шаққа қатысты қолданылады.
The guide said we
must wait
for him there (Жолбасшы бізге
осы жерде оны күтуіміз керек екенін айтты).
•
«Must»
етістігі болымды жэне сұраулы сойлемдерде қажетті,
тиісті, міндетті деген мағынаны білдіреді, ал болымсыз форма
сында тыйым салу мағынасын білдіреді.
You
mustn’t keep
books from the library long (Сізге
кітапхананың кітабын коп ұстауға болмайды).
Children
mustn’t work
more than four housr a day. (Балаларға
күніне торт сағаттан артық жұмыс істеуге болмайды).
«Қажеті жоқ, керегі жоқ» деген мағынаны білдіргенде
«mustn Ь>
етістігінің орнына
«needn Ь>
формасы келеді.
Must
we
come
at 5 o’clock? (Біз с агат бесте келуіміз керек
пе?) Yes, you
must
(Ия); No, you musn’t (Жок, болмайды);
No, you
needn’t
(Жоқ, қажеті жоқ).
• Ықтималдылықты, болжамды білдіреді. Мұндай мағынада
іске асу мүмкіндігі жогары, тіпті анық болжамды білдіреді. О сы
мағынада қолданылғанда
«must»
етістігі
«evidently, obviously, ap
parently, certainly, surely»
модаль сөздері немесе
«most likely, most
probably»
т.б. сөз тіркестерінің мағынасына жақын жэне синоним-
дес болады. Бұл мағынаны білдіргенде
«must»
етістігінен кейін
келетін негізгі етістік эртүрлі шак формасында келуі мүмкін.
Егер іс-әрекет осы шаққа қатысты болса, эдетте негізгі етістік
созылмалы шак формасында келеді.
They
must be having
classes now (Оларда қазір сабақ
болып жаткан болу керек).
Не
must be giving
a talk (Ол баяндама жасап жаткан болу
керек).
Дегенмен созылмалы осы шак формасында келмейтін етіс-
тіктер белгісіздік осы шақтың тұйық формасында (жаққа
жіктелмеген түрінде) келеді.
His father
must have retired
(Оның әкесі зейнетке шықкан
болу керек).
He
must be
about sixty (Ол алпыстар шамасында болу
керек).
162
Агылшын тшнің практикалық грамматикасы
You
must be angry
with me (Сіз маған ренжіген болуыңыз
керек).
«Must»
етістігі мен негізгі етістік жедел өткен шақта (The
Perfect Infinitive) тіркескенде өткен шаққа қатысты іс-әрекетгі
білдіре ді.
They
must have left
for Astana (Олар Астанаға кетіп қалған
болу керек). v
She
must have passed
all her exams (Ол бар емтиханын
тапсырып болса керек).
«Must»
етістігі мен негізгі етістік жедел откен созылмалы
шакта тіркесіп келгенде өткенде басталған, сөйлеп тұрған
уақытпен ұласып жатқан іс-эрекетті білдіреді.
The scientists
must have been working
at this problem for
many years (Ғалымдар коп жылдар бойы осы мэселемен
айналысып жаткан болу керек).
There is so much snow in the outside (Далада кар коп).
It
must have been snowing
all night (Түні бойы қар жауған
болу керек).
Бірақ та
«must»
модаль етістігінен кейін созылмалы шакта
келмейтін етістіктер тұрса, ол етістіктер жедел откен шак форма
сында келеді.
Marat
must have been
out (Марат үйде жок болу керек).
She
must have known
the truth (Ол шындықты білетін
болу керек).
«Must»
етістігі болжалдык мағынада келер шаққа қатысты
қодцанылмайды. Мұндай жағдайда оның орнына синонимдес сөз
тіркестері келеді.
It
will probably rain
tomorrow (Ертең жаңбыр жауатын
болу керек).
Не
is likely to be
ill (Ол ауырып қалған сияқты).
Е с к е р т у .
«Must»
етістігімен катар болымсыз мағынада болжам-
ды білдіру үшін баска да лексикалық тәсілдер колданылады.
He
must have failed
his exam (Ол емтиханын тапсыра алмаған
болу керек).
She
must have arrived
in Astana (Ол Астанаға жеткен болу керек).
You
must have understood
the idea of this story (Сіз бұл эңгіменің
мәнін түсінген болуыңыз керек).
163
Ираш Аманцызы Баймұратова
Somebody
must have helped
him with the task (Оған біреу
тапсырманы орындауға көмектескен болу керек).
•
Көптеген тұрақты тіркестерде
«must»
етістігінің модальдық
мағынасы көмескіленген. Мұндай тіркестер көбінесе баяндамада,
ғылыми еңбектерде, ауызекі тілде (ресми емес) конаққа шақыру
т.б. қолданылады.
We
must say
that the problem is being discussed by scien
tists all over the world (Біз бұл мәселені бүкіл дүниежүзі
ғалымдары талқылап жатқанын айтпақпыз (айтуымыз
керек).
'
You
must visit
and
enjoy
the beauty o f our city (Сіз біздің
қаламызға келіп, оның әсемдігін тамашалаңыз).
I
must tell
you that it is a global problem for all (Мен мүны
барлық халық үшін элемдік (деңгейдегі) мэселе демек-
ШІМІн),
■
' -
«Must»
жэне
«тау»
модаль етістіктерінің мағынасын
салыстыру:
".
1) екі модаль етістіктің екеуі де болжалдылық мағынасын
білдіргенде колданылады, бірақ бірінің орнына бірі ауысып қолда-
нылмайды.
«Мау»
модаль етістігі күдікті, күмэнді, болжамды
білдірсе,
«must»
етістігі күмэнсіз болжамды білдіреді.
He isn’t at the lesson today (Ол бүгін сабақта жоқ).
He
may be ill
(Ол ауырып қалуы мүмкін).
Olzhas doesn’t answer the telephone call (Олжас телефон
қоңырауына жауап бермейді).
He
must be sleeping
(Ол ұйықтап жатқан болу керек).
2) екі етістік те болымсыз сөйлемдерде келгенде тыйым салу
мағынасын білдіреді. Бірак та
«тау»
етістігі бүл мағынада сирек
қолданылады. Рүқсат сүрай айтылған сүракка болымсыз жауап
берілгенде
«mustn Ь>
немесе
«сап һ>
тіркесі келеді.
May
I
lend
your pen? (Сіздің қаламыңызды алуға бола ма?)
No you
can’t.
No, you
mustn’t
(Болмайды).
«То have to»
етістігі
«То have to»
етістігінің баска модаль етістіктерінен айырма-
шылыгы - оның етістікке тэн барлық сипаттары, яғни тиянақсыз,
164
Агылшын тглінің практикалық грамматикасы
тиянақты формалары бар. Бұл етістіктің болымсыз жэне сұраулы
түрі непзп етістік сияқты, оелгісіздік осы шақ жэне келер шақ-
тарда кэмекші
«do(does), did»
етістіктері арқылы жасалады.
«То have»
етістігі сөйлеу жағдаятына байланысты қажеттілікті,
міндеттілікті, мэжбүрлікті білдіреді. Бұл мағынасында сөйлемнің
барлық коммуникативтік түрінде кездеседі жэне
«to»
шылаумен
келген негізгі етістіктің тұйық түрімен тіркесіп келеді.
I live far from the university (Мен университеттен алые
тұрамын). So I
have to get up early
not to be late for my
classes (Сондықган маған сабақтан қалып қоймас үшін
ерте түруға тура келеді).
As it was raining we
had to stay
in (Далада жаңбыр жауып
тұрғандықтан, бізге үйде қалуға тура келді).
D id
you
have to get up
early yesterday? (Кеше сізге ерте
тұруға тура келді ме?) - No, I
didn’t have to get up
early
yesterday (Жоқ, кеше маган ерте тұруга тура келген жоқ/
Кеше мен ерте түруға мэжбүр болтаным жоқ).
I
don’t have to get up
on Sundays (Маган демалыс күндері
ерте тұруга тура кел мейд і/ қажеті жоқ).
Ауызекі тілде
«to have»
етістігінің орнына модальдык магына-
сында
«to have got»
тіркесі келеді жэне бұл тіркестің сұраулы жэне
болымсыз түрінде көмекші
«do (does), did»
етістіктері келмейді.
I
have got to get up
early (Маган ерте тұруга тура келеді).
Have
you
got to get up
early? (Сізге ерте тұруга тура келе
ме?)
Why
have
you
got to get up
early? (Here сізге ерте тұруга
тура келеді?)
Не
had got to rewrite
the exercise yesterday (Оган кеше
жаттыгуды қайта жазуга тура келді).
She
hasn’t got to get up
early on Sundays (Оган демалыс
кундері ерте тұруга тура келеді).
«То be (to)»
модаль етістігі
«То be»
етістігінің модаль етістік ретінде белгісіздік осы шак
жэне откен шак формалары бар. Әдетте бұл етістіктен кейін
flf
негізгі етістік осы шак формасында келеді.
165
Ираш
Аманқызы Баймүратова
«То be»
модаль етістігі мынадай мағыналарды білдіру үшін
қолданылады:
. • <
gjjfl
• Алдын ала жасалған жоспар, келісімге байланысты қажетті-
лікті білдіреді.
They
are to take part in
the discussion (Олар талқылауға
қатысатын болып келісілді).
Children
were to spend
their holiday in the camp (Балалар
демалысын
лагерьде
өткізетін
болып
келісілген
болатын).
:
Откен шақ формасында келген контексте
«to be»
модаль етіс-
тігінен кейін негізгі етістік жедел өткен шақ формасында келуі
мүмкін жэне де жедел откен шақ формасы жоспарланған іс-әре-
кеттің жүзеге аспағанын білдіреді.
We were to have met at the university but my friend didn’t
come (Біз университетте кездесуіміз керек еді, бірақ
менің досым келмеді).
• Талқылауга жатпайтын бұйрыкқа немесе нұсқауға байла
нысты міндеттілік пен қажеттілікті білдіреді.
The adviser o f the group
is to check
the attendance o f the
students (Топтың жетекшісі (эдвайзері) студенттердің
сабаққа қатысуын тексеріп отыруы керек).
By the end of the term the students
are to write
course paper
in their specialty (Студенттер оқу жылының соңына дейін
өз мамандығы бойынша курс жұмысын жазуы керек).
I Жүзеге асуы тиіс, орындалуы көзделген іс-эрекетті білдіреді.
He always said that he
was to serve
for people (Ол ылги да
өзінің халыққа қызмет етуге жаралгандығын айтатын).
At the end o f his speech he said: «From my childhood
I liked to treat people. From that time I understood that /
was to be
a doctor» (Ол сөзінің соңында былай деді:
«Мен жас кезімнен адамдарды емдегенді ұнататынмын
(Мен сол кезден бастап өзімнің дәрігер болу үшін
жаратылғанымды түсіндім)».
Шартты бағыныңкылы сөйлемде келетін модаль етістіктің
мағынасында
«to be (to)»
етістігі
«to be»
етістігімен синонимдес
болып келеді.
;
If they
are to work
together they must agree everything
166
Агылшын тілінің практикалық грамматикасы
(Егер олар бірге жұмыс істеуге тиіс болса, онда олар
бәрін келісіп алуы керек).
If you
are to study
at Biology department, you have to in
vestigate the wild life (Егер сіз биология факультетінде
оқымақшы болсаңыз, онда хайуанаттар дүниесін
зерттеуіңізге тура келеді).
4)
мүмкіндікті білдіреді. Бұл мағынада
«to be»
модаль етістігі-
нен кейін негізгі етістік ырықсыз етіс формасында (Passive Infini
tive) келеді.
After some days the shoots
are to be seen
(Бірнеше күннен
кейін өскіндер көріне бастайды).
We realized that no results
were to be released
from the
experiment (Біз тәжірибеден ешқандай нәтиже ала
алмайтынымызды білдік).
«To be»
модаль етістігінің бұл магынасы
«сап/тау»
етістікте-
рімен синонимдес болады.
«Need»
модаль етістігі
«Need»
модаль етістігі толық магыналы негізгі етістік жэне
модаль етістік (етістікке тэн сипаттарын жогалтқан) ретінде де
қызмет атқара алады.
1.
«Need»
етістігінін модаль етістік ретінде бір гана формасы
бар. Бұл етістіктен кейін келетін негізгі етістік
«to»
шылауымен
келеді.
«Need»
модаль етістігі қажеттілікті білдіреді. Бұл кобінесе
сұраулы жэне болымсыз сөйлемдерде келеді. Сұраулы сөйлемде
айтушының іс-эрекетті жүзеге асыру қажеттілігіне күмэн келтіре-
тінін білдіреді.
Need we stay
here three days? (Бізге осында үш күн болу
қажет пе?)
Need
you give a talk in the subject, too? (Сіздің бұл пәннен
де баяндама жасауыңыз қажет пе?)
Болымсыз сойлемде
«need»
модаль етістігі қажеттіліктің жоқ
екенін білдіреді.
You
needn’t
copy out all the words (Сізге барлық сөздерді
көшірудің қажеті жоқ).
We
needn %
continue the experiment (Бізге тэжірибені эрі
қарай жалғастырудың қажеті жоқ).
167
Ираш Аманқызы Баймұратова
Болымсыздық мағынаны бідціргенде, болымсыздық мағына
басқа формалар арқылы беріліп, «need» етістігі болымсыз түрін-
де келмеуі де мүмкін жэне сөйлем ішінде басқа жерде тұруы да
мүмкін.
I
I don’t think you
need
to
buy
a new car (Мен сізге жаңа
машина алудың қажеті жок деп ойлаймын).
I
need
hardly
say
that your red dress matches with your black
bag (Мен сіздің қызыл көйлегіңізге қара сөмкеңіздің
жараспайтынын айтудың қажеті жоқ деймін).
«Needn Ь>
модаль етістігінен кейін келетін негізгі етістік же
дел откен шак формасында келгенде қажеті жоқ, жүзеге асқан
іс-әрекетті білдіреді. Бұл іс-эрекеттің іске асуына босқа уакыт
жіберіп, күш салғанды білдіреді.
You
needn’t have spent
so much time on it (Сізге бұған
сонша ақша жұмсаудың қажеті жоқ еді).
They
needn’t have written
the whole story in detail (Оларға
әңгімені түгел жазудың қажеті жоқ еді).
He
needn’t have explained
the charts (Оған кестені
түсіндірудің қажеті жоқ еді).
1
Төлеу сөзде
«need»
модаль етістігі өзгермейді.
2.
Негізгі етістік ретінде
«need»
етістігінің етістікке тэн барлық
грамматикалық формалары бар жэне одан кейін келетін негізгі
етістік
«to»
шылауымен бірге келеді. Бұл формасында
«need»
етіс-
тігі сұраулы жэне болымсыз сөйлемдерде кажеттілікті білдіреді.
Did
you
need to go
there immediately? (Сізге ол жақка тез
бару қажет болды ма?)
The water was narrow, so we didn’t
need to learn
to swim.
(Cy таяз еді, сондықтан бізге жүзуді үйренудің қажеті
болтан жоқ).
«Need»
етістігі модаль етістікке қарағанда негізгі етістік
ретінде сирек қолданылады.
«Should»
модаль етістігі
«Should»
модаль етістігі өзгермей, сойлемнің барлық түрінде
келеді жэне одан кейін келетін негізгі етістік эртүрлі шақ формала-
рында (жаққа жіктелмеген түрінде) келеді.
168
Агылшын тілінің практикалық грамматикасы
«Should»
модаль етістігі мынадай мағыналарды білдіреді:
• Талап етілген не кеңес берілген іс-эрекеттің орындалуының
міндетгі екенін білдіреді.
We
shoul take
care of our health. (Біз денсаулығымызды
сақтауымыз керек).
You
should come
to the meeting in time (Сіздер жиналысқа
уақытында к&тулеріңіз керек).
He
shouldn’t go
there alone (Оған ол жаққа жалғыз баруға
болмайды).
Why
should
they
listen
to him? (Олар неге оны тындауы
керек?)
They will do what they
should do
(Олар не істеуге тиіс
болса, соны істеуі керек).
«Should»
етістігінен кейін келетін негізгі етістік жедел өткен
шақ формасында келсе, жүзеге асуы қажет (айтушының орында-
луын қалайтын іс-әрекет), бірак орындалмаған іс-әрекетті білді-
реді.
You
should have prepared
for the exam (Сізге емтиханға
дайындалу керек еді).
Не
should have followedhis
mother’s advice (Ол анасының
ақылын тындауы керек еді).
Болымсыз сойлемде айтушы жүзеге асуын қаламайтын, бірақ
іске асқан іс-әрекетті білдіреді.
You
shouldn
I
have left
your luggage there (Сізге ол жерде
жүгіңізді қалдырмау керек еді).
He
shouldn t have had
medicine without doctor’s prescrip
tion (Оған дәрігердің кеңесінсіз (нұсқауынсыз) дэріні
ішпеу керек еді).
• Айтушының танданысын, окінішін, ренішін, қарсылығын,
ашу-ызасын, эртүрлі эмоциялық коңіл-күиін білдіру үшін, яғни
орындауға кеңес берілген іс-әрекетке айтушының қатысын білді-
реді.
How
should
we
know
what he wants? (Оган не керек екенін
біз қайдан білуіміз керек?)
Why
should
you
wait
for untill anything happens? (Бір
нәрсе болганша біз неге күтіп отыруымыз керек?)
169
Ираш Аманқызы Баймүратова
I don’t know why we
should mention
him every time the
same thing (Мен оның есіне қайта-қайта бір нәрсені сала
беруім керек екенін білмеймін).
1
It is Й |||||Щ |£ why they
should quarrel
with each other for
nonsense (Олардың бір-бірімен түкке тұрмайтын нәрсеге
бола ренжісуі керек екені (түсініксіз/таңқаларлық).
«Ought (to)»
модаль етістігі
«Ought»
модаль етістігінің де грамматикальис жағынан фор
масы өзгермейді. Бұл етістіктен кейін келетін негізгі етістік ылғи
да
«to»
шылауымен келеді.
«Ought»
модаль етістігі болуы ақиқат
моральдық міндетті білдіреді.
You
ought to consult
everything with your parents and then
make a decision (Сіз бәрін ата-анаңызбен ақылдасып
барьт шешім қабылдауыңыз керек).
The doctor
ought to be
more attentive to his patients (Дәрігер
сырқаттарға көбірек көңіл бөлуі керек).
I think you
ought to express
your own opinion (Меніңше,
сіз 03 ойыңызды айтуыңыз керек).
She
ought to take
into her consideration the advice o f her col-
leaques (Ол өзінің әріптестерінің ақылын ескеруі керек).
«Ought»
модаль етістігінен кейін келетін негізгі етістік жедел
өткен шақ формасында келгенде міндетті түрде жүзеге асырылуы
тиіс іс-әрекеттің орындалмағанын білдіреді.
You
ought to have done
what told you. (Сізге (өзіңізге)
айтылған нәрсені орындауыңыз керек еді).
Arthur
ought to have sent
a telegram about his arrival.
(Артур өзінің келетіні жайлы жеделхат салып жіберуі
керекеді).
' ” , ,1
They
ought not to have gone
there if they are not told (Егер
айтпаса, олар ол жаққа бармауы керек еді).
Ronald
ought to have known
that it was dangerous to drive on
a high speed (Рональд машинамен қатгы жылдамдықпен
жүрудің қауіпті екенін білуге тиіс еді).
170
Агылшын тілінің практикалық грамматикасы
«Should
,
ought»
модаль етістіктерінінің
мағыналарын салыстыру
Бұл екі модаль етістікті, алдымен,
«must»
модаль етістігімен
салыстыру керек.
«Must»
модаль етістігі бұл екі модаль етістікке
карағанда іс-әрекеттің бұйрықпен не біреудің итермелеуі арқылы
орындалуын білдіреді.
«Should, ought»
модаль етістіктері жай, қарапайым түрдегі
міндеттілікті білдіреді. Бұл екі модаль етістіктің магыналарының
арасында айтарлыктай көп айырмашылық жоқ. Сондыктан да
сөйлемде бірінің орнына бірі ауысып қолданыла береді.
You
ought
to
sunbathe
till eleven o’clock. You
should sun
bathe
till eleven o’clock (Сіз сагат он бірге дейін күнге
қыздырынуыңыз керек).
You
ought to have sunbathed
till eleven o’clock. You
should
have sunbathed
till eleven o’clock (Сіз сағат он бірге дейін
күнге қыздырьгауыңыз керек е д і).
You
should wear
uniforms at school (Сіз мектепке бірыңғай
киім киюіңіз керек).
He
ought to have put
on his warm clothes (Ол жылы
киімдерін киюі керек еді).
He
should have gone
to the airport to meet the delegation
(Ол делегатгарды карсы алуга әуежайға баруы керек еді).
She
ought not to have
delayed her trip (Ол сапарын кейінге
қалдырмауы керек еді).
He
shouldn’t have gone
out when it was raining (Ол жаңбыр
жауып тұрғанда далаға шықпауы керек еді).
«Should»
модаль етістігі мен
«ought»
етістікгерінің арасындағы
мағыналық айырмашылығы -
«should»
модаль етістігі жеке адам-
ның пікірін білдіреді, ал
«ought»
етістігі жалпыға бірдей қойылатын
талапты, жұрт мойындаған ресми пікір, көзкарасты білдіреді.
Everyone
should vote
in general elections if he wants to
(Erep қаласа, әрбір адам өзі сайлауда дауыс беруі (тиіс)
керек).
You
ought not to do
things against the law (Сіз заңға қайшы
келетін іс-әрекет жасамауыңыз керек).
He
ought to pay
his fees in time (Ол төлем ақысын
уақьггында төлеуі керек).
Достарыңызбен бөлісу: |