Күрделі герундий конструкциясы
Есім сөздермен, яғни зат есім, есімдікпен тіркесіп келгенде
герундий кұрамы жағынан күрделі конструкциялы болады.
Ге-
рундиймен тіркесіп келген есім сөз адамды не затты білдіруі
мүмкін жэне мұндай конструкция эртүрлі жолдар арқылы жаса-
луы мүмкін.
т;
1) егер герундийлі конструкцияның құрамындагы зат есім
затты білдірсе, ол атау септігіндегі зат есім немесе
«it, this, that»
есімдіктері аркылы жасалады.
We didn’t hear about the news
announcing the result
o f the
election (Біз сайлаудың нәтижесін хабарлаган жаңальщты
естіген жоқпыз).
He couldn’t translate the article without
this being explained
the meanings o f some words (Кейбір сөздердің магынасы
түсіндірілмегендіктен, ол мақаланы аудара алмады).
2) герундийлі конструкцияның құрамындағы есім сөз не
есімдік адамды білдіргенде зат есім не есімдік агылшын тілінің
грамматикасына сэйкес ілік септігінде тұрады.
You can
rely on our helping
you with your work (Сіздің
жұмысыңызга біздің көмектесетінімізге сенуіңізге
болады).
v
.у
When you are ill it’s
no use staying
in bed and not seeing
a doctor (Сіздің ауырганда төсекте жатып, дәрігерге
көрінбеуіңіздің ешқандай пайдасы жоқ).
3) герундийлі конструкциядагы зат есім атау септігінде, есім-
дік табыс септігінде тұрады. Мұндай конструкция ауызекі тілде
көп кездеседі.
I dislike
somebody making
a decision for me (Менің орныма
шешім қабылдайтын адамды ұнатпаймын).
She doesn’t mind
her son making up
his mind to be a doctor.
(Ол өзінің ұлының дәрігер болуды ұйгарган шешіміне
қарсы болмады).
194
Агылшын тілінің практикалық грамматикасы
Do you remember
him dancing
at the party? (Сіздің оның
кеште билегені есіңізде ме?)
Have you ever heard of a young man
o f missing such
a chance?
(Сіз бұрын-соңды жас жігіттің осындай
мүмкіндіктен айырылып қалғанын естідіңіз бе?)
Предикативті герундий конструкциясы герундий атқаратын
, сөйлемнің барлық мүшелерінің қызметін атқара алады.
Күрделі герундийлі конструкция
«it»
есімдігінен басталатын
сөйлемде бастауыш қызметін атқарады.
It was important
his accepting our suggestion
(Оның біздің
ұсынысымызды қабылдағаиы маңызды еді).
It is fair
your telling
your parents the truth (Өзіңіздің ата-
анаңызға шындыкты айтқаныңыз эділдік).
Герундий мен етістіктен жасалған
туынды зат есімді салыстыру
Герундий етістіктен шыққан туынды зат есімиен шыққан.
Қазір бұл екі форма ағылшын тілінде қатар қолданылып келеді
жэне оларды бір-бірінен ажырата білу керек. Герундий мен
«-ing»
жұрнагына бітетін етістіктен шыққан туынды зат есімнің
арасындағы басты айырмашылық төмендегідей:
1) герундий іс-әрекетті даму, жүру үстіндегі прогреете
білдіреді және іс істеуші мен күрделі баяндауыштың бір құрамдас
бөлігі ретінде іс-эрекет иесімен байланысады. Етістіктен шыққан
туынды зат есім кез келген зат есім сияқты іс-эрекеттен гөрі затты
білдіреді. Сондықган да ол іс-әрекеттің иесімен байланыспайды.
2) герундий мен етістіктен шықкан туьгады зат есімнін грам-
матикалык жагынан айырмашылыктары бар:
а) туынды зат есім артикльмен келеді, ал герундий ешуақытта
артикльмен келмейді.
He was sick and tired from
the travelling
(Ол саяхат
жасаудан эбден мезі болды).
A feeling o f loneliness shocked him (Жалгыздықты сезіну
оны қатгы шошытты).
3) туынды зат есімнің жекеше де, көпше де түрлері бар, ал
герундийде баска да заттанган етістіктер сиякты түр категориясы
жоқ.
195
Ираш Аианқызы Баймүратова
She was always busy with sendings and receivings o f mails.
(Оның ылғи да поштаны жіберу мен қабылдаудан колы
тимеді).
Щ
His earnings
were enough to keep his family. (Оның
жалақысы отбасын асырауға жеткілікті болды).
б) Сабактас етістіктен жасалған герундийден кейін тура
толықтауыш тұрады.
The child refused
taking up any tablettes
(Бала дәрі ішуден
бас тартты).
:
)\т
Туынды зат есімнен кейін
«of»
шылауымен тіркесетін зат
есімнен жасалған аныктауыш келеді.
The consulting
with a doctor helps him to avoid the dan
ger (Дәрігермен акылдасу оған қауіпті болдырмауға
көмектесті).
в) Герунднйді кез келген етістік сиякты үстеу анықтап тұрады.
She was afraid o f
going alone
in a dark street (Ол қараңгы
көшеде жалғыз жүруден корықты).
г) Туынды зат есімді кез келген зат есім сиякты сын есім
анықтап тұрады.
All depends on
a good beginning
(Бәрі де дұрыс басталуына
байланысты).
ЕСІМШЕ МЕН КӨСЕМШЕ
ЕСІМ Ш Е МЕН КӨСЕМ Ш Е ЖӘНЕ
ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Ағылшын тілінде етістіктің екі тиянақсыз формасы бар: есім-
ше (Partciple I) жэне көсемше (Partciple II). Есімше (Partciple I) ка-
тыстык шақ пен етіс категориясын білдіреді. Көсемше (Partciple
П) өзгермейді.
Тиянаксыз етістіктің көсемше мен есімше формалары.
Шақ түрі
Есімше
Көсемше
Ырык етіс
Ырыксыз етіс
Осы шак
writing
being writing
written
Жедел өткен шак
having written
having been
Әдетге екі іс-әрекетгің алдыщысы есімшенщ жедел өткен шақ
формасы арқьшы беріледі. Ал сезімді білдіретін
«see, feel, hear, come,
arriving, enter, turn»
т.б. сияқты етістіктер (алдыңғы болған іс-эрекет
екендігіне қарамастан) жедел өткен шақ формасында келмейді.
Having finished
his work, he went home (Жұмысын бітіріп,
ол үйіне қайтты).
Entering the room
he understood that the discussion had al
ready begun (Бөлмеге кіргенде, ол талқылаудың басталып
кеткенін түсінді).
Turning to the right
she saw a new building of the town
council (Оңға бұрылғанда ол жаңадан салынған қала
кеңесінің ғимаратын көрді).
Есімшенің осы шақ, жедел өткен формаларының ьфықсыз
етіс формалары бар.
Being on a trip in Paris he decided to go sightseeing (Ол
Парижде болганда, қаланың көрнекі жерлерін көруді
ұйғарды).
197
Ираш Аманқызы Баймұратова
Having lost
his key he couldn’t open the door (Кілтін
жоғалтып алғандықтан, ол есікті аша алмады).
Crossing
the street he noticed an advertisement (Көшені
қиып өтіп бара жатқанда ол жарнаманы көрді).
Having been written
the letter was sent (Жазылып
болғаннан кейін, хат жіберілді).
Көсемшенің шақ формасы жоқ. Сабактас етістіктердің көсем-
ше формасы ырықсыз етіс магынасында болады:
Typed paper (басылған қағаз), translated article (аударылған
мақала), reported news (хабарланған жаңалық).
«Exist, tie, die»
т.б. сияқты ырықсыз етіс формасында колда-
нылмайтын салг етістіктердің жеке-дара жұмсалатын көсемше
түрі болмайды.
«Gone, fallen, drunken, learned, retired, faded, vanished, run
away»
т.б. сияқты етістіктер қазіргі агылшын тілінде сын есім
ретінде жұмсалады. Мұндай етістіктердің іс-эрекетті білдіретін
мағынасы көмескіленіп, құбылыстың сапасын анығырак білді-
реді:
fallen snow
(түскен қар
), faded paper
(тозған қағаз),
learned
rules
(оқылған ереже),
vanished animals
(жойылып кеткен аңдар),
a retired old man
(зейнетке шыққан карт кісі).
Етістіктің осы екі формасы да агылшын тілінде етістіктің
аналитикалық формасының көмекші (құрылымдык) элементі ре-
тінде кеңінен қолданылады.
Есімше (Partciple I) арқылы созылмалы шақ формалары жасалады.
We are
learning
English (Біз агьшшын тілін үйреніп
жүрміз).
‘V* ;■ v ia
We were
learning
English (Біз агылшын тілін үйреніп
жүргенбіз).
We shall be
learning
English (Біз агылшын тілін үйреніп
жүреміз).
We have been
learning
English (Біз агылшын тілін үйреніп
келеміз).
Көсемше (Partciple II) арқылы жедел откен шақ жэне ырыксыз
етіс жасалады.
I have (had)
translated
the article (Мен мақаланы аударып
болдым).
They (are) were
told
(Оларга айтылады/айтылды).
198
Агылшын тілінің практикалық гралшатикасы
Есімше мен кесемшенін мағынасы мен
сөйлемдегі агқарагын қызметі
Етістіктің есімше,
көсемше формаларының граммаггикалык та-
биғеты жағынан
етістікке, сын
есімге,
үстеуге тән
белгілері бар.
Ғ.сімше мен көсемшенің
етістікке тэн белгілері олардын магынасы
мен грамматикалыіс
категориялары аркылы
керінеді.
Есімше
мен
көсемшенін
сын есім мен үстеуге тэн
ерекшелікгері
олардын
син-
таксистік функииясы
аркылы көрінеді (беріледі). Есімше
мен кө-
семшенің
морфологиялык кұрылымы, синтаксистік функциясы жа-
ғынан бір-біріне
ұксамайтын айьфмашылықтары бар. Сондыкган
олардьщ эркайсысын
жеке-жеке алып талдап, карастырган
жөн.
ЕСІМ Ш Е
Есімшенің ерекшеліктеріне назар аударсак. оның грамматика-
лык формалары жағынан герундиймен ұқсас (синонимдес) екенін
көреміз.
Есімше мен герундийдің арасындагы айырмашылыктар-
ды олардың
мағынасы мен атқаратын кызметіне катысты анык-
тауға
болады.
Есімше сын есім сиякты адамды не затты сипаттап
немесе
екінші бір іс-әрекетті үстеу сиякты аныктап, толыктырып
тұратын
іс-әрекетті білдіреді. Герундий іс-эрекетті жалпылама
мағынада,
дэлірек айтканда, іс-эрекеттің атын білдіреді. Осы
тұрғыда ол
сын есім мен үстеуге Караганда зат есімге ұксас.
Есімше де, герундий де сөйлемде аныктауыш, пысыктауыш
кызметін аткара алады. Олардын арасындагы негізгі айырмашы-
лыгы
- есімшенің алдында шылау келмейді.
1)
Есімше аныктауыш қызметін аткарғанда зат есімнін ал
дында не зат есімнен кейін келеді.
Өзі
аныктайтын
сөздін алдында келгенде (жай есімше) есім-
шемен
пысыкгауыш не толыктауыш келмейді, өзі жеке тұрады.
It
was fun for children to see a monkey in the circus
(Балаларга циркте маймылды көргені кызык болды).
The moving people
have to stop on the street crossing (Жүріп
келе
жаткан адамдарга көшенін киылысында токтауга
тура келді).
He woke up by
singing birds
outside (Оны ұйкыдан
қүстар оятты)
199
Ираш Аманқызы Баймұратова
Есімше анықтауыш қызметін атқарғанда өзі аныктайтын сөз-
ден кейін тұрса, эдетте онымен бірге бір немесе бірнеше сөздер
тіркесіп, күрделі болып келуі мүмкін.
*
I notice a man
standing
in the comer o f the street (Мен
көшенің бұрышында тұрған адамды байқадым).
Petrov receives engineers
working
at the factory in the
morning (Петров зауытта жұмыс істейтін инженерлерді
қабылдайды).
|
We read a story telling about ancient history. (Біз көне
тарихты баяндайтын эңгіме оқимыз).
Students carrying on experiments must give a talk about the
results o f them (Тәжірибе жұмысын жүргізетін студенттер
оның нәтижесі жайлы баяндама жасауы керек).
Е с к е р т у . Аныктауыш қызметін атқарғанда есімше осы шақ
негіз етіс формасында ғана келеді. Есімше аныктауыш кызметінде
жедел өткен шақ формасы не негіз етіс түрінде келмейді. Бұрын болған
іс-эрекет қазақ тіліне заттанган есімшенің өткен шак формасы аркылы
аударьшады. Күрделі есімше анықтауыш кызметін аткарғанда өзі
анықтайтын сөзден кейін тұрып аныктауыш бағыныңқылы сөйлеммен
сннонимдес болады.
2) Есімше сойлемде пысықтауыштың төмендегідей түрлерінің
қызметін атқарады:
а) мезгіл пысықтауыш қызметін атқарады.
Ringing
him up I found out that he was ill (Телефон
шалғанда, мен оның ауырып қалғанын білдім).
Having packed
all his things he called a taxi (Барлық
заттарын салып болғаннан кейін, ол такси шақырды).
Not having met
for a long time I hardly recognized my
school friend (Көп уақыт кездеспегендіктен мен өзімнің
мектептес досымды әзер таныдым).
Staying long
in this little town she knows everybody by face
(Бұл қалада ұзак уақыт болғандықтан, ол бэрінің түрін
таниды).
'
Мезгіл пысықтауыш қызметін атқарғанда есімше
«when,
while»
жалғаулықтарынан басталатын бағынынкы сөйлемнің
200
I
Агылшын тілінің практикалъщ грамматикасы
баяндауышы білдіретін іс-эрекетпен бір уақытта болған (мезгіл-
дес) іе-әрекетті білдіреді.
While travelling
in the Siberia he saw many new villages
(Сібірді аралағанда, ол көптеген жаңа ауылдарды көрді).
I came across many unknown words
while translating
the
article (Мақаланы аударғанда, мен көптеген таныс емес
сөздерге тап болдым).
Ескерту.
«To be»
етістігі есімшенің осы шақ формасында келгенде
мезгіл пысықтауыш болмай, себеп-салдар пысықтауыш мағынасын
біпдіреді.
Being ill
he stayed in bed (Ауырып қалғандықтан, ол төсек
тартып қалды).
Being out
for a long time he felt himself cold (¥зақ уақыт далада
болғандыкган, ол өзінің тоңғанын сезді).
Мезгіл бағыныңкылы сөйлем (менің жас кезімде) ағылшын тілінде
«When I was a child»
немесе
«In my childhood»
конструкциясы арқылы
беріледі.
э) себеп-салдар пысықтауыш қызметін атқарады.
Preparing fo r test
seriously he got an excellent mark
(Сынақка көп дайындалғандықтан, ол емтиханнан бес
алды).
Having gained great experience
he does his job profession
a l (Көп тәжірибе жинақтағандықтан, ол өз жұмысын
шебер орындайды).
Not having a dictionary
he couldn’t translate some words.
(Сөздік жоқ болғандықтан, ол кейбір сөздерді аудара
алмады).
Working together
many years they get friends (Kon жылдар
бойы бірге еңбек еткендіктен, олар достасып кетті).
Ауызекі тілде мезгіл, себеп-салдар пысықтауыш қызметін
аткаратын күрделі есімшенің орнына мезгіл, пысықтауыш
бағыныңкы сөйлемдер келеді.
Travelling
a lot in his life he was in many interesting places.
= He saw many interesting places as he travelled much (Көп
саяхат жасағандықтан, ол көптеген қызықты жерлерде
болды).
201
б) қимыл-сын пысықтауыш кызметін атқарады.
The writer worked at his book hard and long time
not sparing
himself (Жазушы өзін де, уақытын да аямастан кітапқа
көп еңбек сіңірді).
«5
The audience listened to the lecturer
paying attention
to the
main points of his speech (Тыңцаушылар лектордың сөзінің
маңызды жақгарына баса назар аудара отырып тыңдады).
He was sitting in his locked room
not knowing
how to come
out o f difficulties (Ол өзінің жабық бөлмесінде қиын
жағдайдан қалай шығудың жолын білмей отырды).
в) салыстырмалы пысықтауыш қызметін атқарады. Есімше
салыстырмалы пысықтауыш қызметін атқарғанда
«as if, as
though»
жалғаулықтарынан кейін келеді:
He suddenly paused
as i f thinking
about something serious
(Ол кенеттен бірдеңе жайлы қатты ойланып кеткендей
кідіріп калды).
sy
She looked at me
as i f disappointing
my idea (Ол маған
менің ақылымды құптамайтындай қарады).
I felt myself
as i f falling
from my feet (Мен құлап бара
жатқандай сезіндім).
He succeeded at the exam
as though missing
many class
es (Көп сабақтан қалғанмен, ол емтиханды жақсы
тапсырды (емтиханда жетістікке жетті).
They were glad to meet after a long time as though
not ex
pecting
such a chance (Мұндай мүмкіндікті күтпегенмен,
олар коп уақыт өткеннен кейін бір-бірімен кездескеніне
қуанды).
г) қазіргі ағылшын тілінде есімше баяндауыш қызметінде
сирек қолданылады.
The rate of this firm is
loosing
(Бұл фирманың деңгейі
түсіп барады).
д)
«to соте»
етістігінен кейін келетін қозғалысты білдіретін
«run, jump»
т.б. етістіктерде күрделі баяндауыштың құрамдас
бөлігі ретінде жұмсалады.
The children came
sleeping
(Балалар ұйықтап кетті).
In his old age he came
retiring
(Жасы ұлғайғанда ол
зейнетке шықты).
Ираш Аманқызы Баимұрато ва
Агыдшын тілінің практикалық грамматикасы
е) Есімше көптеген тұрақты сөз тіркестерінде қыстырма сөз
функциясында келеді:
Generally speaking
I support his suggestion (Жалпы
айтқанда, мен оның ұсынысын қолдаймын).
Frankly speaking
it is no use wasting your time such a stupid
thing (Ашығын айтсак, сіздің мұндай түкке тұрмайтын
нәрсеге уақытыңызды жоғалтуыңыздың еш пайдасы жоқ).
КӨСЕМ Ш Е
Басқа заттанғай етістіктердің формаларынан көсемшенің
айырмашылығы - ол шаққа түрленбейді, яғни оның тек қана
бір формасы бар. Көсемше іс-әрекеттен гөрі оның нәтижесін
білдіреді. Көсемшенің шақ формасы жоқ, бірақ ағылшын тілінде
етістіктің лексикалык мағынасына жэне контекске байланысты
бұрын болған не сөйлемнің баяндауышы білдіретін іс-эрекетпен
қатар болған әрекетті білдіреді.
I couldn’t do the task
given
yesterday (Кеше берілген
тапсырманы мен орындай алмадым).
All the questions
included
on the agenda were considered
(Күн тэртібіне қойылған мэселелердің бэрі қамтылды).
I was glad to receive an invitation
sent
by friend (Мен
шакыруды алғаныма қуандым)
түрі
береді:
connected
sides (байланысқан жақгары),
discussed
prob
lem (талқыланған мәселе),
well-known
writers (атақты
жазушы).
Әдетге салт етістіктердің көсемше түрі сөйлемде өз алдына
жеке мүше бола алмайды. Бірак
«arrived, collapsed, come, de
parted, faded, fallen, gathered, gone, grouped, risen, retired, seated,
vanished, withered»
сияқты бірқатар етістіктер осы ережеден тыс
мүшесі ретінде жұмсалады
олардын жеке тұрып
тілінде снрек кездеседі.
Gathered
at the entrance people were waiting for open
||
жнналған жұрт
ашылуын күтіп тұр
203
Ираш Аманқызы Баймұратова
We must follow the law
adopted
by our Parliament
(Парламент қабылдаған заңды сактауымыз керек).
Мұндай анықтауыш қызметін атқаратын көсемшелер сын
есім болып қалыптасып кеткен не сын есім болып қалыптасып
келе жатқан етістіктер:
a retired
officer (зейнетке шыққан офицер),
a fallen
snow
(жауған кар),
polluted
air (ластанған aya),
lost property
(жоғалған зат).
Щ
Көсемшенің синтаксистік қызметі
Көсемше төмендегідей сөйлем мүшелерінің қызметін атқарады:
1) анықгауыш қызметінде
Көсемше аныктауыш қызметін атқарғанда жай жэне күрделі
түрінде келуі мумкін. Көсемшенің жалаң түрі өзі аныктайтын
сөздің алдында келеді, ал күрделі косемше өзі анықтайтын сөзден
кейін тұрады.
You can make up sentences with
given
words (Сіздер
берілген сөздермен сойлем құрастыра аласыздар).
We know some bacteria only by deseases
produced
by them
(Біз кейбір бактерияларды тек қана олар туғызатын
аурулар арқьілы білеміз).
I have never met before the flower
seen
in the forest (Мен
орманда көрген сол гүлді бұрын ешқашан кездестірген
емеспін).
We were impressed by the performance
staged
at the theatre
(Біз театрда қойылған көріністен қатты эсер алдық).
Өзі анықтайтын сөзден кейін тұратын косемшелі конструкция-
сы анықгауыш бағыныңкылы сөйлемге (агылшын тілінде сабактас
құрмалас сөйлемнің анықгауыш багыныңқы сойлем түрі бар, казақ
тілінде жоқ) қарағанда агылшын тілінің тілдік нормасына сай
келеді.
л
«The man who is waiting for you . . . » (сізді күтіп тұрған
кісі ...) немесе «The lecture that was listened to ...»
(тындалган лекц и я...)
2) пысықтауыш қызметінде
Косемше пысықтауыш қызметін атқарғанда
«when, while, if,
as if, as though, though»
т.б. жалғаулықтармен келеді. Косемше
204
Агылшын тілінің практикалық грамматикасы
жалғаулыксыз келгенде, пысықтауыш немесе аныктауыш қызме-
тін атқарады.
Watered
much plants grow higher (Көп суарылған
өсімдіктер ұзын болып өседі).
Informed
in time he was aware of the conference (Уақы-
тында хабарланғаннан кейін ол конференцияның
бсЬіатынынан хабардар болды).
Көсемше сойлемде пысықтауыштың төмендегідей түрлерінің
қызметін атқарады:
а) мезгіл пысықтауыш
When asked
he told the story (Сұрағанда, ол эңгімені
айтып берді).
When shifted
from his post he had to search for another job.
(Орнынан (жұмысынан) кеткесін, оған баска жұмыс
іздеуге тура келді).
э) шартты мағыналы пысықгауыш
The kidnapper,
i f caught
must be punished and sent to
the prison (Егер кісі ұрлаушы ұсталса, ол жазапанып,
түрмеде отырады).
She tried not to interfere the neibours unless
asked to
(Өздері
сұрамаса, ол көршілерінің мазасын алмауға тырысты).
б) қимыл-сын немесе салыстырмалы пысықгауыш
Children sat in their places
as told
(Балалар айтылған
жерге отырды).
You must do the task
as required
(Сіздер тапсырманы
талап етілгендей орындауларыңыз керек).
He closed his face by his hands
as if frightened
by light (Ол
жарықтан қорқатындай бетін қолымен жауып алды).
в) қарсылыкты мағыналы пысықгауыш
Though stressed
by unexpected news he kept himself
tolerant (Күтпеген жаңалык оны қатты таңдандырса да,
ол өзін сабырлы ұстады).
The experiment,
though worked
much at it didn t give posi
tive results (Қанша коп еңбек еткенмен, тэжірибе оң
нәтиже бермеді).
Көсемше пысыктауыш функциясында көбінесе эдеби немесе
ресми стильде кездеседі.
205
Ираш Аманқызы Баймұратова
Е с к е р т у . Анықтауыш немесе пысықтауыштың қызметін атқар-
ғанда, есімше, көсемше формалары бір-бірінің орнына ауысып колда-
ныла береді.
■
;
He received a telegram asking him to participate in the confer
ence (Ол өзінің конференцияға қатысуын сұраған жеделхат
алды).
Asked
if he would participate in the conference. He ana
lyzed
the discussed problems.
He analyzed
discussing problems
(Ол талқылайтын мәселеге талдау жасады).
г) баяндауыш
■
He seemed
hurted
(Ол ренжіген сияқты).
The flowers look
faded
(Гүлдер солған сияқты көрінді).
The result is
announced
(Нәтиже хабарланды).
Етістіктің күрделі есімше, көсемше түрлері
Есімше де, көсемше де абсолютті есімше, көсемше конструк-
циялары (өзінің бастауышы бар) сияқты сөйлемде бастауыш, то-
лықтауыш қызметінде кеңінен колданылады.
Күрделі толықтауыш
(Есімшелі толықтауыш)
Есімше сөйлемде күрделі толықтауыштың қүрамында келіп,
толықтауыш қызметін атқарады. Мүндай күрделі толықтауыш
атау септігіндегі зат есім не табыс септігіндегі есімдікпен жэне
көсемше не есімшеден түрады.
а)
Сезімді білдіретін
«see, hear»
т.б. етістіктермен көбінесе
есімше келеді.
I saw children
playing
in the garden (Мен бакшада
балалардың ойнап жатқанын көрдім).
She felt somebody
touching
her hands (Ол өзінің қолын
біреудің үстағанын сезді).
Мүндай конструкцияларда түйық етістіктер де (инфинитив)
келуі мүмкін. Мына сөйлемдерді салыстырып көрейік.
I felt something
crawl
(Мен бірдеңенің жорғалағанын
сездім).
I felt something
crawling
(Мен бірдеңенің жорғалап бара
жатқаньш сездім).
Осы екі форманың арасында аздап айырмашылық бар. Инфи-
206
Агылшын тілінщ практикстъщ грамматикасы
нитив аякгалган іс-әрекетті білдіреді. Ал есімше аяқталган жэне
аяктаимаған ic-эрекетп де оілдіреді, сондықтан тшде жиі қолда-
ныладь:. Көсемше де осындай конструкцияда келіп, ырықсыз етіс
магынасында жұмсалады.
He saw the car
crushed
(Ол машинаның қирағанын көрді).
I didn’t hear my name
called
(Мен өзімнің атымды
атағанын естімедім).
ә)
«Have, want»
етістіктерімен көсемше келгенде басқа біреу
аткарған, екінші біреуге орындаттырылған іс-әрекетті білдіреді.
I want my coat
washed
(Мен пальтомды жугызғым келеді).
He must have his car
mented
(Ол машинасын жөндетуі
керек).
She wanted a new dress
made
(Ол жаңадан көйлек
тіктіргісі келді).
КҮРДЕЛІ БАСТАУЫШ
(Есімшелі есім)
Есімшелі күрделі бастауыш атау септігіндегі зат есім не есім-
дік пен есімше не көсемшеден тұрады. Бұл конструкция сөйлемнің
біртұтас бір мүшесін құрайды. Сөйлемнің баяндауышы көру-се-
зуді
білдіретін
«see, hear, feel, watch, notice»
етістіктердің ырық-
сыз етіс формасында келеді.
A man was seen
sleeping
in a little boat in the sea (Теңізде,
кішкентай кайық ішінде ұйыктап жатқан адам көрінді).
The soldier was noticed
wounded
by enemies (Жау жаралаған
солдат байқалды) (Солдатты жау жаралағаны байкалды).
Бұл конструкция әдеби, ғылыми жазба тілде жэне газет
мақалаларында қолданылады.
Абсолютті есімшелі конструкция
Бұл конструкцияның ерекшелігі—оның зат есімнің атау септігі
немесе
«it, this»
есімдіктері арқылы жасалған бастауышы бар,
екінші элементі есімше не көсемшеден жасалады. Мұндай конс-
трукциялар пысыктауыштың жэне пысыктауыш бағынынкылы
сөйлем кызметін аткарады. Абсолютті есімшелі конструкциялар
ауызекі тілге Караганда әдеби, гылыми стильде көп қолданылады.
207
Ираш Аманңызы Багшұратова
Абсолютті есімді конструкция пысықтауыштың мынадай
түрлерінің қызметін атқарады:
а) мезгіл пысықтауыш
Match finished, players shaked hands each others (Матч
аяқталғасын, ойыншылар бір-бірімен қол алысты).
э) себеп-салдар пысықтауыш
The weather being
so nasty we delayed our trip to the moun
tain (Ауа-райы сондай қолайсыз болғандықтан, біз тауға
саяхаттауды кейінге қалдырдық).
The task being
so difficult I couldn’t find the right variants
(Тапсырма қиын болғандыктан, мен дұрыс жауабын
таба алмадым).
б) шартты мағыналы пысықтауыш (пысықтауыштың бұл түрі
сирек колданылады)
Circumstances occurring,
we shall turn to this problem once
again (Жағдай (мүмкіндік) туа қалса (бола қалса), біз бұл
мәселеге тағы да ораламыз).
Existed time
we’ll be able to afford ourselves to solve it (Уа-
кыт болғанда біздің мұны шешуге мүмкіндігіміз болады).
б) қимыл-сын пысықтауыш
The meeting couldn’t be announced open two o f participants
being out (Екі кісінің қатысуынсыз, жиналысты ашық
деп жариялай алмады).
Абсолютті есімшелі конструкция қимыл-сын пысықтауыш
кызметін атқарғанда
жүктеу/скачать 17,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу: |