26
Агылшын тілінің практикалық грамматикасы
тін мағынасын шектеп (кішірейтіп), ол тек материалдың, заттың
бір түрін не белгілі бір көлемін ғана білдірсе, онда ондай зат есім-
дермен бірге белгісіз артикль келеді. Мұндай жағдайда жоғарыда
атап өткендей, белгісіз артикль зат есімнің білдіретін мағынасын
уақыт, кеңістік жағынан шектеп, оның ерекшелігін білдіретін
мағына береді.
We had a wonderful time (Біз уақытымызды жақсы
өткіздік).
It made a great impression on us (Бұл бізге катты эсер
қалдырды).
The best impression o f art (Өнердің ең жақсы эсері).
He gave me an advice (Ол маған кеңес берді).
The advice helped me to choose the right decision (Бұл
кеңес менің дұрыс шешім қабылдауыма септігін тигізді).
Белгісіз артикльмен келген материалдық, абстрактілі зат
есіммен кең мағыналы (шектеусіз) анықтауыш келеді. Мұндай
анықтауыш белгілі бір топка жататын кұбылысты білдіретін зат
есімнің мағынасын шектеп тұрады, яғни шектеулі мағына береді:
After such a talk he felt an air of pleasure (Мұндай әңгімеден
кейін ол бір рақаттың лебін сезді).
Nauryz is a national holiday (Наурыз - ұлттык мереке).
Белгілі артикль материалдық жэне абстрактілі зат есіммен
бірге келгенде оны басқа заттан, нәрседен даралап тұрады.
He remembered the time full o f joy, kindness (Қызыкка,
мейірімге толы уакыт оның есінде қалды).
I have read the book you advised to read (Мен сіз оқуға
кеңес берген кітапты оқып шықтым).
People support the happy future of children (Халық
балалардың жаркын болашағын қолдайды).
Артикльдің зат есімнің магынасын өзгертуі
•
«day, night, morning, evening» сөздері артикльсіз келгенде
бастапқы мағынасы өзгеріп жарық, қараңғы деген мағынаны біл-
діреді:
(үйде)
далада
«breakfast, lunch, dinner, tea, supper» (зат есім) сөздері
27
артикльсіз келгенде жалпы есім мағынасында, яғни тамақ ішепн
мезгіл, тамақ ішу процесін білдіреді:
They were having breakfast (Олар таңертеңгі тамағын
ішіпжатгы);
Lunch is coming (Түскі тамак (уақыты) болып қалды),
• шылаулы (септік жалғаулы) тіркесті зат есімдер пысыкта-
уыш функциясында келгенде олармен артикль келмейді. Мұндай
зат есімдерге
«school, college, hospital, court, church, prison, town,
market, bed, table»
сөздері жатады. Бұл сөздер көбінесе
«at, to,
into, from, after»
шылауларымен келеді. Мұндай тіркестерде келе-
тін зат есім орынды, жерді емес, сол жерге байланысты, сол жерде
болатын іс-әрекетп білдіреді:
Asat was at school then (Азат ол кезде мектепте оқитын
еді).
My grandfather was in hospital last month (Өткен айда
менің атам (ауырып) ауруханада болды).
I entered the University after school (Мен мектептен сон,
университетке түстім).
When he phoned we were at table (Ол телефон шалғанда,
біз тамақ ішіп жатыр едік).
Жоғарыда келтірілген зат есімдер артикльмен келгенде өзде-
рінің толық лексикалық магынасын жогалтып, саналатын зат
есімдер ретінде қолданылады:
That was a fine, sunny spring morning (Ол бір көктемнің
тамаша, шуақты таңғы кезі еді).
It was the morning we waited for long (Бұл біз көптен
күткен таң еді).
The smell of boiling pan promised a good dinner (Қайнап
жатқан қазанның иісі жақсы тамақтан хабар берді).
The dinner was delicious (Ac дәмді болды).
Kentau is a little town (Кентау - кішкентей қала).
She showed us the way going to the village (Ол бізге ауылға
баратын жолды көрсетті).
А рт икльдің ж алқы есімдермен ж ұмсалуы
Мынадай жалқы есімдермен артикль келмейді:
• жалқы есімдер жеке адамды, туыстық қатысты білдіретін
28
Агылшын тілініц практикалық грамматикасы
және бір отбасы ішіндегі адамдарға қатысты жалқы есімдермен
бірге артикль келмейді:
Jane, father, mother, aunt, uncle, baby, child, sister, brother;
•
ел, жер, қала, ай және апта күндерінің атаулары артикльсіз
келеді:
Kazakhstan, summer, Saturday, Almaty, June;
•
туыстық қатысын білдіретін зат есіммен тіркесіп келген жалқы
есімдермен артикль келмейді:
Sister Molly, Mother Tereza, Aunt Ann;
•
адамның дэрежесін, шенін білдіретін сөздермен тіркесіп
келген жалқы есімдермен артикль келмейді:
Professor Addison,
Senator Crown, Doctor Smith, Miss Barberley;
• «old, young, little, poor, dear»
деген сын есімдермен тіркесіп
келген зат есімдермен артикль келмейді.
Old Johnson
spent his youth in a little country (Қарт
Джонсон жастык шағын кішкентай ауылда өткізді);
Young Wing
was brought up by his uncle (Жас Уингтті
нағашысы тәрбиеледі);
Poor Drioli
strolled along the street (Кедей Дриоли көшені
кезіп келе жатты);
• Анықтауышпен келген географиялық атаулармен артикль
келмейді.
Eastern Kazakhstan, Zaili Alatau. Ancient China.
Белгілі артикль жалқы есімдермен мынадай жагдайларда
қолданылады:
• айтушы өзі айтып отырған адамды онымен аттас екінші
бір адаммен шатастырып алмау үшін, белгілі артикльді жалқы
есіммен бірге қолданады:
Mr. Jippings
is the Jippings
the very experienced politician
who was kidnapped last week (Джипинг мырза - біреу
өткен аптада ұрлап кеткен сол тәжірибелі саясаткер
Джипинг);
It is a case,
the case
when everybody takes a decision o f his
own (Бұл ic - әркім өзінің қалауынша шешім қабылдай-
тын іс);
• айтушы адамның, елдің, қаланың заттың, нәрсенің белгілі
бір уақыт арасындағы жағдайын, күйін білдіру үшін белгілі
артикль қол даны лады:
29
The country
of today is not the same which was many years ago
(Бүл ел бұдан бірнеше жыл бұрынғы баяғы сол ел емес).
• отбасын бүтіндей, түгел білдіру үшін қолданылатын жалқы
есімнің көпше түрімен белгілі артикль келеді:
The Smiths
were present at wedding party (Смиттер отбасы
үйлену тойында бодцы);
Белгісіз артикль зат есімдермен бірге төмендегідей жағдайда
қолданылады:
• белгісіз артикль бір отбасына жататын жэне сол отбасының
бір мүшесі, өкілі екенін білдіретін адамның фамилиясымен
қолданылады:
Whenever a Brown is bom he must keep the family traditions
of the Browns’ (Қай кезде болмасын, отбасында бір Браун
туылса, ол Браундардың отбасылық салтын сақгауы тиіс),
• жалқы зат есіммен бірге келген белгісіз артикль «әйтеуір бір
бейтаныс, белгісіз біреу» деген мағына береді.
His new neighbor was
a certain Mrs Kiplings
(Оның жаңа
көршісі Киплинг деген біреу екен).
• белгісіз артикль жалқы есіммен (адам атымен) бірге кел
генде, сол адамнын аты аркылы оның белгілі бір ерекшелігін
корсету үшін колданылады:
If he follows
a Hypocrate
he will work for the sake of
people’s health (Егер ол Гиппократтай болса, адамдардың
өмірі үшін жұмыс істейді).
Е с к е р т у . Мынадай географиялық атаулармен бірге белгілі
артикль келеді:
1) мұхит, теңіз, өзен, көл, бұғаз т.б. аттары: The Atlantic sea, the
Severn river, the Aral sea;
2) тау аттары:
the Urals, the Zaili Alatau;
3) шөлейт дала аттары:
the Sahara, the Kara - Kum.
Күрделі географиялық атаулардың негізгі элементі
«sea, ocean, gulf,
cape
т.б.» сияқты жалпы есімдерден жасалғанда, олармен бірге белгілі
артикль келеді.
The Baltic sea, the Atlantic ocean, the United States, the
United Kingdom, the Persian Gulf, the Cape of Good Hopes
т.б.
Белгілі артикль ережеден тыс тагы да мынадай географиялык
атаулармен келеді:
30
Агылшын тілтің практикалық грамматикасы
1) ел, аймақ, қала, көше жэне алаң аттары:
the Argentine, the
Congo, the Hague, the Ukraine, the Sudan, the Caucasus, the Crimea,
the West - Minister abbay; (бірақ та «Trafalgar Square, Wall Street,
Piccadilly Circus»
атауларымен белгілі артикль келмейді);
2) кеме, конақүй аттары:
the «Beagles», the «Potemkin», the
«Metropole», the «Апсага»;
4) газет-журнал аттары:
«The times», «The tribune»;
5) ұйым, партия аттары:
the United Nations Organisation, the
Communist party;
6) жалқы есіммен аталатын орындар:
the Tretyakov gallery, the
Lincoln International.
Зат есімді сөз тіркестерімен келетін артикльдер
Әртүрлі анықтауыш түрлерімен тіркесіп келген зат есіммен
белгілі не белгісіз артикльдің келуі онымен тіркесіп келген анық-
тауыштың мағынасына байланысты болады:
• алдында анықтауышы бар зат есіммен келген белгілі артикль
зат есімнің мағынасын жалқылап, шектеп тұрады:
the very person (сол кісі) ( кез келген адам емес, белгілі
бір кісі ғана);
the very story — сол эңгіме (жалпы не кез келген әңгіме
емес, сол белгілі бір әңгіме);
the only way - жалғыз гана жол (коп тәсіл жоқ, бір-ақ
жол, бірден-бір жол);
• алдында анықтауышы бар зат есіммен келген белгісіз
артикль зат есімге жалпылама мағына береді:
an easy way - оңай жол (әйтеуір бір, кез келген оңай жол)
a long story - ұзақ эңгіме (кез келген әңгіме)
a difficult situation - киын жағдай (кез келген, кездесіп
қалатын жағдай)
Е с к е р т у . Әдетте белгілі артикль аныктауыштың күшейтпелі
шырай формасындағы сын есімнен жасалғанда адамның, заттың өзіне
ғана тән ерекшелігін көрсету үшін қолданылады: The largest room. The
most difficult task.
Ал сын есімнің күшейтпелі шырайынан жасалған анықтауышпен
келген зат есімнің алдында белгісіз артикль келсе, ол зат есімнің
с ап асы
н
үстемел еп көрсетеді.
31
It was a most splendid work of Art (Бұл бір өнердің ең тамаша (қайта-
ланбас) туындысы еді).
4,
Зат есім реттік сан есіммен тіркесіп келгенде, онымен бірге
белгілі артикль келеді:
' ' :'ж Г'К ', .
The first disagreement. The second thing you must take
into consideration is... (Бірінші (алғашқы) келіспеушілік.
Сіздің еске ұстайтын екінші нэрсеңіз...).
Ал егер сан есім заттың ретін емес, «тағы бір, екінші» деген
мағынаны (сандық ұғымды) білдіргенде белпсіздік артикль келеді.
The first proposal he recieved when he was just a beginner
in business (Бірінші (алғашқы) ұсынысты ол іскерлікті
жаңа ғана бастаған кезде алды);
Then he recieved a second, third suggestion and so on (Сосын
оған екінші, үшінші ұсыныстар эрі қарай түсе бастады);
•
өзінен кейін келген анықтауышы бар зат есіммен бірге
келетін белгілі артикль зат есімнің мағынасын шектеп, яғни
«белгілі бір, жекелеген» деген мағына береді.
The book of a student - стуценттің кітабы (әйтеуір бір,
кез келген немесе жалпы кітап емес, белгілі біреудің
(студенттің) меншігіндегі кітап);
A book of a student. Студенттің кітабы («a book» (кітап)
сөзі кез келген, әйтеуір бір, жалпы «студенттің кітабы»
деген мағынасын білдіріп тұр);
In the case of - (мынадай жағдайда) белгілі бір жағдайда;
In a case of — әйтеуір бір (кез келген) жағдайда.
Е с к е р т у . 1. Егер
«daughter, son, wife, husband»
зат есім сөздері
«whose?»
(кімнің) деген сұракка жауап беріп тұрса, онда олармен бірге
белгілі артикль келеді.
He has two children.
The daughter
goes to school. (Оның екі баласы
бар. Қызы мектепте оқиды).
Children are at home.
The mother
is at her work now. (Балалар үйде.
Шешелері қазір жұмыста).
2. Заг есімнен кейін есептік сан есім келсе, ешқандай артикль келмейді.
Book 1, Lesson 3, June 5, Lesson No.5, page No.8, rule No.2.
_____ ___________ Ираиі Аманқызы Баймұратова ________________
32
Агыліиын тілінің практикалъщ грамматикасы
Зат есімнен жасалган баяндауыш пен айқындауыш
зат есімдермен келетін артиклъдер
1. Әдетте құрамында зат есімі бар күрделі баяндауышпен бір-
ге белгісіз артикль келеді.
Gagarin is
a cosmonaut
(Гагарин — ғарышкер).
Не was
a lawyer
(Ол - заңгер).
2. Егер де баяндауыш қызметін атқарып тұрған зат есімнен кейін
аныктауыш тұрса, онда ол зат есімнің алдында белгілі артикль келеді.
Gagarin is
the cosmonaut
who flied to the space first
(Гагарин - ғарышқа бірінші боп ұшқан ғарышкер).
He was
the lawyer
who took charge o f Barton’s affairs (Ол
Бартонның ісін қоргауга келген заңгер еді).
Е с к е р т у . Егер баяндауыш кызметін атқарып турған зат есім бір
ғана адам тағайындалатын қызметті білдірсе, онда зат есімнің алдында
артикль келмейді.
K.Masymov is Prime Minister of Kazakhstan (K. Мәсімов
-
Қазақстанның премьер министрі).
Who will be appointed Chairman? (Төрагалыққа кім
тагайындалады ?)
3. Сондай-ақ өзінен кейін айқындауышы бар (зат есімнен жа
салган) зат есімдермен де артикль жогарыда келтірілген ереже
бойынша қолданылады.
Щ
His son,
a boy
of about six, goes to a nursery school (Оның
ұлы, алты жасар бала балабақшага барады).
This is Andrew,
the actor,
who was starring in this film (Бұл
осы фильмде басты рөлде ойнаган эртіс - Эндрю).
Е с к е р т у . Егер кісі атақты, әйгілі болса, зат есімнен кейін тұрған
айқындауыш мүшемен бірге белгілі артикль келеді.
Baurzhan Momyshuly,
the Kazakh National hero
is famous for
his books, too (Қазақ ұлтының батыры Бауыржан Момышұлы
өзінің кітаптарымен де эйгілі).
Ал басқа жағдайда (кісі аты танымал не эйгілі болмаған жағдайда)
кісі атына катысты зат есімнен жасалган айқындауыш мүшемен белгісіз
артикль келеді.
Then Mr. Brown,
a sale manager
took the floor (Сосын сауда
ісінің басшысы Браун мырза сөз алды).
33
СЫН ЕСІМ
Сын есім заттың түсін, сапасын, белпсін, көлемін, мөлшерін,
материалдық, заттык, психологиялык күйін, иісін білдіретін сөз
табы. Сын есім сөйлемде, негізінен, аныктауыштын және баянда-
уыштың қызметін атқарад ы.
He is
a tall
boy (Ол бойшаң бала).
The boy is
tall
(Баланың бойы ұзын).
Қазіргі ағылшын тіліндегі сын есімнің тек кана шырай грам-
матикалык категориясы бар. Шырай категориясы тек сапалык
сын есімдерде ғана болады. Сын есім аныктауыш кызметін ат-
қарғанда зат есіммен жэне күрделі баяндауыштың кұрамында
келетін дэнекерлеуші етістікпен тіркесіп келеді. Көбінесе үстеу
сөздермен бірге тіркесіп қолданылады:
very
nice,
too
difficult,
still
dark,
rather
cold,
quite
different.
Е с к е р т у . 1. «а» префиксінен жасалған сын есімдер, эдетте
баяндауыш қызметінде жұмсалады. Ал аныктауыш қызметін аткарғанда
атауыш сөзден кейін келеді.
He kept awake for long time (Ол көп уақытқа дейін ояу жатгы).
When he was asleep somebody touched him by hand (Ол ұйыкгап жат-
қанда, біреу оны қолынан ұстады).
2. «ill», «well» деген сын есімдер аныктауыш емес, баяндауыш
қызметін атқарады.
Old John is ill again (Қарт Джим қайтадан ауырып калды).
Pupils do well at school (Оқушылар мектепте жақсы окиды).
Сын есімнің классификациясы
(топқа жіктелуі)
Сын есім мағынасына жэне грамматикалык ерекшеліктеріне
қарай сапалық жэне қатыстық болып екіге бөлінеді. Сапалык сын
34
Агылшын тілінің практикалық грамматикасы
есімдер заттың көлемін, мөлшерін, пішінін, түсін, т.б. білдіреді,
яғни зат есім сапасы жағынан сан алуан болуы мүмкін. Сондықтан
да олардың шырай категориясы бар. Сапалық сын есімнің
«Іу»
жұрнагы арқылы жасалған туынды үстеу формалары бар:
rapid
— rapidly; brave
-
bravely.
Сын есіммен омоним болып келетін
үстеулер де бар:
fa st - fast; much - much.
Қатыстық сын есімдер заттың сапасын екінші бір затқа қатыс-
ты түрде білдіреді. Яғни, материалға
(woolen, golden),
мекеніне,
орнына
(Asian, Australian),
уақытқа
(annually, weekly)
байланысты
бідціретін қатыстық сын есімдер. Қатыстық сын есімдердің
шырай категориясы болмайды.
Сын есімнің шырайлары
Агылшын тілінде сын есімнің үш шырайы бар:
1) жай шырай:
nice, difficult;
2) салыстырмалы шырай:
nice, more difficult;
3) күшейтпелі шырай: (the)
nicest,
(the)
most difficult.
Сын есімнің күшейтпелі шырайы заттың сапасын шектеп,
ерекшелеп, оқшаулап тұрады. Сондықтан да онымен бірге белгілі
артикль келеді.
Агылшын тілінде сын есімнің шырайлары мынадай тәсілдер-
мен жасалады:
а) бір буыннан түратын сын есімдердің салыстырмалы жэне кү-
шейтпелі шьфайлары түбір созге
«-ег»
(салыстырмалы шырай) жэне
«-est»
(күшейтпелі шырай) жүрнактары жалғану арқылы жасалады:
small - smaller - smallest;
big - bigger - biggest;
ә) үш немесе одан да көп буыннан тұратын сын есімдермен
more (салыстырмалы шырай) жэне most (күшейтпелі шьфай)
сөздері тіркесіп келуі арқылы шьфай формалары жасалады.
important - more important - most important;
comfortable - more comfortable - most comfortable;
б) екі буыннан тұратын сын есімдердің шырай формалары
осы екі түрлі жолдың біреуі аркылы жасалады.
«-ful, -ге»
жұрнактарына біткен сын есімнің шырай формалары
«тоге»
(салыстырмалы шырайда),
«most»
(күшейтпелі шырайда)
сөздерінің тіркесіп келуі арқылы жасалады:
35
waterful - more waterful - most waterful
mature - more mature - most mature
(в)
«-er, -y, -Іу»
жұрнақгарына бітетін сын есімдердің де шы-
райлары түбір сөзге салыстырмалы шырайдың
«-er, -est»
жүр-
нақтары жалғану арқылы жасалады.
purer - purer - purerest;
easy — easier — easiest;
dirty — dirtier — dirtiest;
г) кейбір сапалык сын есімдердің шырай формалары түбір
сөздің өзгеруі арқылы жасалады (ондай сын есімдердің салыс
тырмалы, күшейтпелі шырай формаларын есте сақтау кажет).
many — more — most;
much — more — most;
little - less - least;
good - better - best;
bad - worse - worst;
д)
«far, old»
сын есімдерінің салыстырмалы, күшейтпелі шы-
райларының екі түрі бар. Бұл сын есімдердің екінші түрінің ма-
ғынасы басқаша жэне сын есімнің түбірі өзгерген формада келеді.
far - 1) further - fartherest (қашықтыққа жэне уақытқа қатысты
қолданылады).
2) farther - fartherest (тек қана қашықтықты білдіреді).
old - 1) older - oldest (адамға, затқа қатысты қолданылады).
2) elder - eldest (тек адамға қатысты, яғни бір отбасында-
ғы іуыс, ағайындыларға қатысты қолданылады).
«Further (furtherest)»
жэне
«farthest (fartherest)»
алысырақ
(алыстау), ең алые деген мағынада қолданылады. Ал
«'further»
формасы ғана «эрі карай, арғы» деген мағынаны білдіреді.
«el
dest» -
бір отбасы мүшелеріне қатысты «жасы жағынан ең үлкені»
деген мағынада қолданылады.
The eldest
son in the family is twenty (Отбасының ең үлкен
үлы жиырмада).
«elder»
сөзі сөйлемде салыстырмалы шырай функциясында
қолданылмайды, оның орнына
«older»
формасы қолданылады.
His father
is older
than his mother (Оның әкесі шешесінен
үлкен).
Bill
is older
than Kate (Биллдің жасы Кэттен үлкен).
_________ Ираш Аманқызы Баймұратова_________________
36
Агылшын тілінің практикалъщ грамматикасы
Салыстырмалы немесе күшейтпелі шырай формасындағы
сын есімдермен бірге белгілі артикль тіркесіп келгенде, олар зат
есім ретінде қолданылады.
She is
the eldest
o f the Browns (Ол - Браундар отбасының
ең үлкені).
The eldest
was eleven,
the youngest
was six. (Ең үлкені - он
бірде, ең кішісі — алтыда).
е)
күрделі сын есімдердің салыстырмалы жэне күшейтпелі
шырай формалары бірінші элементіне
«-er, -est»
жүрнақтары
жалгану арқылы жасалады.
well - dressed - better-dressed - best-dressed
good — looking - better-looking — best-looking
Көпшілік жағдайда күрделі сын есімдердің шырайлары
«more, most» сөздері тіркесіп келуі арқылы жасалады:
old-aged - more old - aged - most old-aged
far - sighted - more far - sighted - most far - sighted.
Сын есім шырайларының сөйлемдегі орын тәртібі
а)
сапасы бірдей заттарды, (нәрселерді) білдіргенде, болымды
сөйлемде
«as ... as»
конструкциясы қолданылады, ал
«not as ...
as»
немесе
«not so ... as ...»
конструкциясы болымсыз сөйлемде
қолданылады:
This room is
as large as
that one (Ана бөлме қандай үлкен
болса, мына бөлме де сондай үлкен);
This text is not as dificult
as
that one (Мына мәтін ана
мэтін сияқты киын емес);
э)
сапасы бірдей емес заттарды (нәрсені) салыстырғанда сын
есімнің салыстырмалы шырай формасынан кейін
«than»
сөзі келеді.
This book is
thinner
than that one (Мына кітап ана кітапқа
Караганда жүкалау);
This ruler is
longer
than that one (Мына сызгыш ана
сызгышқа Караганда үзынырақ).
Е с к е р т у . 1.
«than, as»
сөздерінен кейін есімдіктер мен етіс-
тіктердің колданылуы. Егер
«than, as»
сөздерінен кейін бірінші немесе
үшінші жактагы жіктеу есімдігі тұрса, етістік олардан кейін тұрады.
We are
older
than they are (Біз оларга Караганда ересектеуміз).
37
He is not
as tall
as his brother is (Ол ағасы сиякты ұзын
(бойшаң)
емес).
.
. . .......................
2. «than, as» сөздерінен кейін жіктеу есімдіп
бірінші, екінші жакта
болса, олардан кейін етістік жазылмай, түсіп
қалады.
She is
as slender as
you (Ол да сіз сиякты сұңгак).
Не is
taller
than I. (Оның маган карағанда
бойы ұзындау).
3. Агылшын тілінің ресми тілінде есімдік
баяндауышка катысты
бастауыш болып есептелетіндіктен, (сөйлемде
баяндауыш болмаса да)
атау септігінде тұрады.
4. Ауызекі тілде есімдік табыс септігіндс келеді.
Tom is
shorter
than them
(Оларга Караганда Томнын бойы
қысқалау).
. .?
They were
faster
than us (Олар бізге Караганда жылдамдау).
Егер
«than»
сөзінен кейін түиык етістік келсе, ол епстіктщ
алдындағы
«to»
шылауы түсіп қалады.
It is pleasant to be in the open air than be indoors (Үйде
болғаннан ашық ауада болтан жайлырак).
б) үш не одан да көп заттың сапасын салыстырғанда сын
есімнің күшейтпелі шырайы
«th e... of»
немесе
«th e ...»
конструк-
циясымен келеді:
Jane is
the most industrious
student in their group (Джейн
топтағы ең еңбекқор студент);
Jim is
the most handsome
of them all (Джим олардың
ішіндегі ең әдемісі).
в) екі заттың сапасы бір-біріне байланысты қатар өсіп отырса,
салыстырмалы шырай
«the»
артиклімен келеді:
The more we learn
the more
we know (Неғұрлым көбірек
үйренсек, соғұрлым көбірек білеміз);
The harder he worked,
the more
money earned (Ол неғұрлым
көбірек еңбек етсе, соғұрлым көбірек ақша табады);
г) эмфатикалық тіркестер
Сын есімнің күшейтпелі жэне салыстырмалы шырайларымен
кейбір үстеулер
(«much, far, by far, still, even»)
немесе сын есімдер
(«possible, imaginable»)
тіркесіп келгенде, сөйлемге эмфатикалык
реңк береді. Салыстырмалы шырай формалары
«much, far, still,
even»
үстеулерінен кейін келеді.
«possible, imaginable»
сын есім-
дері күшейтпелі шьфайдан кейін келеді:
Ираш Аманқызы Боймүрсиповсі_______________
38
Агылшын тілінің практикалъщ грамматикасы
much
higher,
fa r
more important
still
higher,
still
more important
even
higher,
still
more important
by fa r
the higher,
by fa r
the most important
the higher mountain
possible,
the most important
problem
possible.
it was the most important problem
imaginable,
surely
it is by
fa r the most likely
description.
Заттанган сын есімдер
Сын есімнің заттануы конверсияның бір түрі. Сын есім зат-
танғанда өзіне тән ерекшеліктерін толық не жартылай жоғалтып,
зат есімнің белгілерін толық не жартылай қабылдайды. Демек,
ағылшын тілінде сын есімдер жартылай не толық заттанады. То-
лық заттанған сын есімдер зат есімнің белгілерін толық қабыл-
дайды: олар зат есім сияқты көптеледі, тәуелденеді жэне белгілі,
белгісіз артикль дермен келеді.
Мұндай сын есімдерге мыналар жатады:
1) адамдар тобының жалпы атауларын білдіретін сөздер:
a native, a conservative, a red, a cruel, a progressive,
т. 6.
2) адамның ұлтын білдіретін сөздер:
a German, an Italian, a
Kazakh, a Russian,
т.б.
E с к e p
T
у . Осы топқа жататын [z], [s] дыбыстарына бітетін «Chi
nese, Japanese, Portuguese» деген сөздердің көпше жэне жекеше түрі бір
формада (омонимдес) болады.
3) мерзімді басылымды білдіретін сөздер:
daily, weekly, month
ly, annual.
Жартылай заттанган сын есімдер зат есімнің тек артикль ка-
тегориясын қабылдайды, яғни оларда зат есімнің басқа граммати-
калық ерекшеліктері жоқ. Мұндай сын есімдерге мынадай сөздер
жатады:
1)
адамның қасиетін, мінез-кұлкын, жағдайын, көңіл-күйін
білдіретін сөздер:
«the kind/savage, poor/rich, healthy/sick, living/
dead, young/old».
Мұндай сөздер, эдетте көпше түрде келетін-
діктен, олардан кейін келетін баяндауыш көпше түрінде тұрады:
39
Ираш Аманқызы Баймүратова
The rich
transfer much money to Charity Organisation to sup
port
the poor
(Ауқаттылар (байлар) кедейлерге көмектесу
үшін қайырымдылык корына көп акша аударды).
There were many
wounded
among soldiers fighting in the
war (Соғыста шайқаскан жауынгерлердің арасында
жараланғандар көп болды).
The healthy
were sent home and
the sick
were stayed in the
hospital (Саулары үйлеріне кайтарылды, сырқаттары
ауруханада қалдырылды).
Ал егер бұл сөздер жеке адамды білдірсе, онда олармен
есім тіркесіп келеді:
The young
like loud music (Жастар катты музыканы
(әуенді) ұнатады);
(Жас жігіт қатты музыканы
ұнатады).
Мұндай сын есімдер жалпы мағынаны білдіретін
тобына қатысты колданылады.
ултын
дер:
«the Finnish, the French, the English»
т.б. Ал сол ұлтқа жа-
Englishman, a Frenchwoman;
бұл
күрделі сын есім түрінде
кұбылысты білдіретін
«the good, the beautiful
,
unknow
ipossible
achieved (Мүмкін
болды)
The opposite
tried to prove his rightness (Қарсылас өзінікі
дұрыс
unknown
Мұндай
for
at large
т.б.
4) затты, тауарларды білдіретін сөздер:
goods, sweets, valu-
түрінде
|