82
мемлекеттер арасындағы экономикалық, сая-
си өзара байланыстар ақпараттық-құқықтық
айырбастың көлемін және қарқынын үлкейтіп,
бұрын көрмеген үлгілер мен стандарттардың
әлемнің әр түрлі аймақтарына таралуына
мүмкіндік жасайды. Заңнаманы есепке алу және
мемлекеттер арасындағы ақпараттық-құқықтық
айырбас міндеттерін шешу жүйеленген
заңнама жағдайында жеңіл атқарылады. Осы-
дан келіп ұлттық заңнаманы кодификациялауға
халықаралық стандарттардың ықпалы жиілей
түседі. Бұл халықаралық құқықтың ұлттық
заңнаманың даму тенденциясына сәйкес келеді.
Бүгінгі таңда кодекс халықаралық құқық
жүйесіндегі нормативтік үлгіге айналып, белгілі
стандарттар ретінде әр түрлі мемлекеттердің
ұлттық құқығына әсер етеді. Дүниежүзілік
әлеуметтік жүйедегі жаһандық үрдістердің
ықпалымен құндылықтардың жаңа жүйесі
қалыптасып, соған сәйкес жаңа құндылық-
нормативтік реттегіштер негізделеді. Заңшығару
саласындағы үлгілердің таралуы, әлемдік
жүйеге кіретін мемлекеттерге халықаралық
стандарттарға жақындауға мүмкіндік берді.
Халықаралық кодекстердің ішінде еуропалық
одақ шеңберінде негізделген кодекстер, әр түрлі
халықаралық құрылымдардың кодекстері жата-
ды. Сонымен қатар Біріккен Ұлттар Ұйымының
салықтық бағдарламасы шеңберінде (көптеген
елдердің тәжірибесі ескеріліп) дайындалған
салық кодексінің типтік жобасы бар екендігі
белгілі.
Бүгінде мемлекеттердің әр түрлі салаларда
бірыңғай принциптер мен нормаларды пайдала-
нуына қолдау көрсететін арнайы халықаралық
ұйымдардың рөлі одан әрі өсіп, тәуелсіз
халықаралық ұйымдардың дайындаған нормала-
ры мен стандарттарының салмағы ұлғая бастады.
Құқықшығармашылығы мен құқыққолдануда
әмбебап реттегіштердің қолданылуы туралы
заңгер-ғалымның еңбегінде былай атап өтіледі:
«типовые финансовые правила расчетов, кодек-
сы корпоративного поведения и управления при-
обретают значение «универсальных регулято-
ров» и все шире используются для нормативной
ориентации в процессе правотворчества и право-
применения» [7, 105].
ал шет елдердің тәжірибесінде халықаралық
стандарттарға сәйкес басқару кодекстері енгізіліп,
қоғам дамуы үшін қажетті қызмет атқарады:
«Интересно, что в Германии, например, вводит-
ся Кодекс мягкого управления, разработанный
с целью приведения моделей управления пред-
приятиями в соответствии с международными
стандартами» [8, 96].
Қазіргі күні ұлттық заң жобаларын дайындау-
да халықаралық құқықтың жалпы танылған нор-
малары және халықаралық шарттарды талдау,
қарастырылатын саланың құқықтық реттелуінің
шет елдік тәжірибесін (салыстырмалы-құқықтық
тұрғыда) қарастыру ең басты методологиялық
талаптардың бірі болып табылады. Бұл
бағытта заңдық күші бар кодификацияланған
заңдардың Қазақстан Республикасы тарапынан
ратификацияланған
халықаралық-құқықтық
құжаттарға сәйкестігі тарапынан сараптама жа-
сау қажеттілігі туындайды. Болашақта елімізде
Кеден одағы және Біртұтас экономикалық
кеңістік шеңберінде жаңадан қабылданған
заңдарда мұқият сараптаудан өтуі қажет.
Өйткені заң жобаларын дайындау үрдісінде,
жаңа заңдар немесе кейбір актілерге өзгерістер
енгізгенде, ұлттық заңнаманың халықаралық
конвенцияларға сәйкестігі қарастырылмай
қалатын кейбір сәттер де кездеседі. Мұнда
жағдайда коллизиялық құқықтық дәстүр туындап,
ұлттық заңшығарушылық үрдіс мемлекеттердің
халықаралық міндеттемелерінен тыс дамуы
мүмкін.
шет мемлекеттердің заңнаманы жүйе-
леу және кодификациялау тәжірибесін қарас-
тырғанда, олардың үлгісін тікелей пай-
далану да жақсы нәтижелерін бермейді.
Кодификациялаудың халықаралық тәжірибесін
талдау барысында, әр мемлекеттің өзіне тән
ерекшеліктері
болатындығын
ескеруіміз
қажет. Мысалы, салыстырмалы түрде Франция
мемлекетінің кодификациялауының мазмұны
басқа мемлекеттердің заңнаманы жүйелеу
тәжірибесінен бөлек: «Известно, что во Фран-
ции наряду с традиционно понимаемой коди-
фикацией большое распространение получила
кодификация в широком смысле, так называемая
административная, или методическая кодифика-
ция, результатом которой является, по существу,
создание систематизированного сборника нор-
мативных актов» [9, 359].
Қазіргі заманғы интеграциялық үрдістердің
қарқыны Кеден одағы және Біртұтас эко-
номикалық кеңістік құрылымдарының бола-
шақтағы дамуы бағыттарын қажет етеді. Бүгінгі
күні Кеден одағына мүше-мемлекеттердің күн
тәртібінде біртұтас экономикалық кеңістіктің
қалыптасуына жағдай жасайтын нормативтік
құқықтық базаны жаңа сапалы деңгейде дамыту
мәселесі тұр. Осы мақсатта бұл мәселелер Ке-
ден одағы және Біртұтас экономикалық кеңістік
заңнамасын
кодификациялау,
еуразиялық
экономикалық
қауымдастық
шеңберіндегі
құқықтық қатынастарды реттейтін ережелерді
қосу ауқымында қарастырылады.
Қазіргі күні ғылыми-құқықтық еңбек-
терде Кеден одағы және Біртұтас эконо-
микалық кеңістіктің шарт нысаны ретінде
кодификацияланған бірыңғай құжатын қалып-
тастыру қажеттілігі туралы көзқарастар
негізделе бастады. Сонымен қатар бұл
шарттың экономикалық интеграцияның ұйым-
83
Международное право и сравнительное правоведение
дастырушылық
нысанындағы
еуразиялық
экономикалық одаққа көшудің келесі кезеңінің
құқықтық негізін тездету үшін жасалатындығы
да өзекті мәселе ретінде көтеріліп отыр. Кеден
одағы және Бірыңғай экономикалық кеңістіктің
жалпы құқықтық жүйесі-әлі біршама институци-
оналды белгілері қалыптаспағандығымен сипат-
талатын дамушы үрдіс. Бұл бағыттағы заңнаманы
бірізділендіру әлі де проблемалық аспектілері
нақтыланып, құқыққолдануда бейімделуден
өткен жоқ, ол әлі қалыптасу кезеңінде деп айтуға
болады.
Бүгінгі таңда Кеден одағының толыққанды
қызмет етуі үшін 70-тен аса келісімдерге қол
қойылып, олардың 40-тан астамы өз күшіне енді.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының
Парламенті 300-ге жуық заңдарға өзгерістер мен
толықтырулар енгізді. Сонымен қатар Қазақстан
Республикасының Үкіметінің заң жобалары
жұмысының жоспарына сәйкес, Кеден одағы
шеңберінде жасалған келісімдерге байланысты
заңдардың үлкен жиынтығы Парламент қарауына
ұсынылмақшы. Осы орайда көптеген құқықтық
нормаларды үнемі жөндеп, жаңа қажеттіліктерге
сәйкестендіріп, халықаралық стандарттар-
мен үйлестіру қажеттілігі туындайды. егерде
Бірыңғай экономикалық кеңістік шеңберіндегі
17 келісім 2011 жылдың 1 шілдесіне дейін ра-
тификацияланатын болса, олар 2012 жылдың
1 қаңтарынан бастап өз күшіне енді. Соған
сәйкес олардың құқыққолдану тәжірибесінде
жүзеге асырылуы, олардың нормаларының
жұмыс істеуіне қатысты мемлекетаралық
бірлестіктердің белгілі халықаралық-құқықтық
актілеріне мониторинг жүргізу мәселесі ту-
ындайды. алайда, біз Біртұтас экономикалық
кеңістіктің шеңберінің өзінде 70-тен аса әр түрлі
үкіметаралық және ведомствоаралық құжаттар
қабылданатынын ескеруіміз қажет.
Біртұтас экономикалық кеңістіктің шеңбе-
ріндегі құқықтық базаның қалыптасу үрдісінің
аяқталмағандығын ескере отырып, Қазақстан
Республикасының заңнамасын қол қойылған
халықаралық шарттар шеңберінде кодификация-
лау мәселесі әлі де болса тыңғылықты зерделеуді,
дайындықты қажет етеді.
Біртұтас экономикалық кеңістік тәрізді
құрылымдар толыққанды қызмет атқарып,
белгілі уақыт мерзімін өткен соң ғана,
кейбір нормалардың тиімсіздігі байқалып,
дайындалған нормативтік материалдардың
жетілдірілу қажеттілігі туады. Сонымен қатар
бұл құрылымдарға басқа да мүшелер қосылатын
болса, жаңа қатысушылардың заңнамасымен де
үйлестіру жұмыстары жүргізілуі керек болады.
Осы орайда Қазақстан Республикасы Президенті
былай деп атап көрсетеді: «Бұл-жалпыөңірлік
тұрақтылықтың,
біздің
экономикалардың
бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың маңызды
факторы. Біз тМД-ның басқа мемлекеттерінің
еуразиялық интеграцияға қосылуға ұмтылысын
қолдауға дайынбыз» [1, 2].
ең алдымен Біртұтас экономикалық кеңістік
ауқымында ратификацияланған халықаралық
шарттар нормаларын ұлттық заңнамаға
имплементациялауға сәйкес, олардың үлкен
жиынтығына құқықтық талдау қажет. Біртұтас
экономикалық кеңістікке мүше-мемлекеттер үшін
ұлттық заңнаманы салалық бағыттарға сәйкес
қазіргі халықаралық құжаттармен үйлестіру
іс-қимылына қатысты бағдарламаны дайындау
қажет. ең бастысы қазақстандық заңнаманы
халықаралық құқық және халықаралық шарттар
принциптеріне сәйкестендіру өзекті болып та-
былады.
Біртұтас экономикалық бірлестік шеңберінде
заңнаманы кодификациялау үшін мынадай
бағыттарда құқықтық мониторинг жүргізу
қажет: бірыңғай экономикалық кеңістіктің әр
саласындағы нормативтік құқықтық базаның
дайындалу деңгейі, олардың ұлттық заңнаманың
нормаларымен реттелуі, олардың арасындағы
коллизияларды анықтау және жою, нормативтік-
құқықтық актілердегі жетіспеушілікті айқындау
және жою, құқықтық ұғымдар мен терминология-
ны бірізділендіру. Кодификацияланған құқықтық
базаның халықаралық актілермен сәйкестігіне
талдау жасау қажет. Заңнама алдын-ала «тазалау»
тексеруді қажет ететіндіктен, есеп және жіктеу
жүйесін қалыптастырып, актілерді алдыңғы
уақытта кодификациялау және мәліметтерді
бірыңғай заң жинағы үшін ірілендіру керек. Со-
нымен қатар әр ұйымға өздерінің дайындаған
актілерін тексерістен өткізіп, оларды электрон-
ды және басылым түрінде жариялауды бекіту
қажет.
Біртұтас экономикалық кеңістік ауқы-
мында заңнаманы кодификациялаудың ке-
зекті логикалық мерзімінде, еуразиялық
экономикалық одақты қалыптастыруды ин-
теграциялық кезеңдерге бөліп, Біртұтас
экономикалық кеңістікке мүше-мемлекеттерде
жүзеге асырылуын мұқият талдаудан өткізу ке-
рек. Осы орайда Қазақстандағы ең заманауи
ақпараттық технологиялар арқылы заңнама
саласындағы жаһандық ақпараттың таралуы да
ең басты мәселелердің бірі болып табылады: «ең
бір қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды
пайдалана отырып Қазақстан туралы жаһандық
ақпаратты ілгерілету жөніндегі жұмыстарды
жалғастыру қажет. атап айтқанда, Қазақстаннан
шығыс азия мен мұсылман әлемі елдеріне
географиялық ақпараттар ағынын ұлғайта
түсу керек. БЭК бойынша әріптестерімізбен
және бүтіндей алғанда еуразиялық кеңістіктің
ақпарат кеңістігіндегі тыңғылықты жұмыстар
біздің айрықша міндетіміз болуы тиіс. Біз үшін
Қазақстанды БЭК пен тМД-ға тартымды үлгі
№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
84
ете отырып, елдегі жаңғырту үдерісінің бүкіл
ырғағын әріптес елдер тұрғындарына жеткізу
аса маңызды» [2, 4].
Біртұтас экономикалық кеңістік ауқымында
заңнаманы кодификациялауға қажетті құқық-
тық реттеуде тұрақтылыққа қол жеткізген
нормативтік материалдың жинақталуы әбден
қажет. еуразиялық экономикалық комиссияға
мүше-мемлекеттерінің
қажеттілігіне
орай
бекітілген жаңа мазмұндағы нормативтік
құқықтық актілер алдыңғы уақытта заңнаманы
жүйелеу және тәртіпке келтіруде негізгі бағыт-
бағдары болуы керек. Біртұтас экономикалық
кеңістік шеңберінде заңнаманы кодификацияла-
уды жүргізуде, жүйелеудің басқа да нысандарын
қолдану мүмкіндіктері қарастырылуы қажет.
Жалпы кодификациялаудың тарихи қалып-
тасқан үлгісі бойынша құқықтық материя
пішіміне нормативтік ұғымдар жиынтығы,
реттеудің құқықтық принциптері бітістіріліп,
олар қажетті заңнама бөлігінің негізін
қалыптастырады. Кодификация құқықтық мате-
рия немесе заңнаманың жиынтығы орналасатын
мықты қалыпты құрастырады. Кодификациялауға
қатысты осы концептуалды әдіс жылда бойы
жетілдіріле түседі. Көптеген уақыт бойы
қалыптасқан құқық теориясының жетістігі және
отандық заңшығарушылық тәжірибеден бас тар-
тып, тәжірибелік қажеттіліктерге ғана сәйкес
заңнаманы жетілдіру нысанына көшу орынды
болып табылмайды.
Сонымен қатар құқықтық регламентация-
ны тәртіпке келтіру үшін нақты мақсаттарды
шешуде франциялық кодификациялаудың оң
нәтижелерін пайдалануға болады.
Кодификациялауды дамыту-диалектикалық,
күрделі үрдіске жатады. Оның қолданылуындағы
оң тенденциялар тез байқалмайды, кей
жағдайларда тез таралып та кете қоймайды.
Осы орайда кодификацияланған актілердің
оңтайлы үлгілерін, кодификациялаудың негізгі
нысандарының
тенденцияларын
анықтап,
кодификациялаудың
әлеуметтік
пайдалы,
өміршең нысандарын зерделеуге арналған
ғылыми зерттеулерді жүргізу үлкен рол
атқарады.
Қазіргі кезде негізгі, іргелі кодификацияланған
заңдар негізгі салалардағы жаңартылған
заңнама жүйесінде қабылданған. Заңнаманы
кодификациялаудың міндеттері заңнаманың бір
немесе басқа салаларында жүйе қалыптастырушы
кодификациялық актілерді негіздеумен ғана
шектелмейді, мұндай актілердің шығарылуын
ұлттық заңнаманы кодификациялау дәрежесін
көтерудегі мәселелерді шешудегі ең маңызды
кезең ретінде қарастыруға болады.
Осыған байланысты кодификацияланған
заңдарды жүйелі түрде қарастырып, олар-
ды қабылдағаннан кейінгі әлеуметтік салдар-
ларды талдап, олардың басқа заң актілерімен
сәйкестігін қарастырып, соның нәтижесінде
кодификацияланған
актілердің
қоғамдық
тәжірибеге тиімді ықпалына қатысты ұсыныстар
жасалуы қажет. Мұндай зерттеулер қоғамның
құқықтық реттелуіндегі шынайы қажеттілігін
анықтап, ескірген және тиімділігі аз нормалар-
ды өз уақытында айқындауға көмек береді. Бұл
бағытта үнемі жүргізіліп отыратын құқықтық
мониторинг жүйесі үлкен рөл атқарады.
Құқықтық мониторингті заңнама сапасын
көтеру және қолданылу тәжірибесін артты-
ру шарты ретінде қарастырып, мониторинг
қабылданған заңдардың тиімділігіне қатысты
талдамалық материалдар жинақтау мақсатында
нормашығармашылықтың барлық деңгейінде
жүргізіліп, қызмет атқарып жатқан нормативтік
құқықтық актілердің тиімділігін бағалаушы
көрсеткіштерді бекіту үшін қажет.
Ұлттық заңнаманы жүйелеуде кодифика-
цияланған нормалардың жан-жаққа шашы-
рап, заңнаманың ірі бөліктерінің таралып
кетуіне жол бермеуі керек. Кейбір жағдайларда
негізгі кодификацияланған актілерден арнайы
актілермен реттелетін тұтас құқықтық институт-
тарды алып тастау сәттері де кездеседі.
Негізгі кодификациялық актілерден жеке
құқықтық институттардың бөлініп алы-
нуы, актілердің тым көбейіп кетуіне әкеліп,
заңнама жүйесінің негізін құрайтын басты
кодификациялық актілердің тұтастығына нұқсан
келтіреді.
Заңнаманы кодификациялаудың дәрежесін
арттырудың жалпы тенденциясында, кодифика-
ция үшін арнайы шарттардың болуы қажеттігін
атап өтуіміз керек. Заңнаманың институты не-
месе саласы кодификациялауға дайын болып,
бірыңғай реттеу принциптері, нормативтік
түсіндірмелері бар актінің қалыптасу мүмкіндігі
болуы қажет.
Заңнаманы кодификациялаудың тиімділігі
оны түбегейлі жаңартудан соң, тұрақты
нормативтік материал жинақталған кезде арта-
ды. Болашақта Бірыңғай экономикалық кеңістік
заңнамасы және еуразиялық экономикалық
қауымдастық шеңберінде қабылданатын заңдар
жиынтығынан шатаспас үшін, заңнаманы ко-
дификациялауды және ратификацияланған
халықаралық шарттар нормаларын ұлттық
заңнамаға имплементациялауды белгілі бағытта,
жүйелі түрде жүргізуді қолға алуымыз қажет.
85
Международное право и сравнительное правоведение
пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Назарбаев Н.Ә. Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты
атты халыққа Жолдауы // егемен Қазақстан. – 2012 ж. – 28 қаңтар. - № 41-42(2114).
2. Назарбаев Н.а. Социальная модернизация: 20 шагов к обществу всеобщего труда // Жезказган-
ская правда. – 2012 ж.. – 27 шілде. - №30(326).
3. тихомиров Ю.а. Кодекс среди законов // Право и экономика. - 2002. - № 2.
4. Сорокин в.в. О систематизации переходного законодательства // Журнал российского права.
- 2001. - № 7.
5. Матузов Н.И. актуальные проблемы теории права. - Саратов, 2003.
6. Баранов в.М. Концепция законопроекта. - Н. Новгород, 2003.
7. тихомиров Ю.а. Международно-правовые акты: природа и способы влияния // Журнал рос-
сийского права. - 2002. - № 1.
8. тихомиров Ю.а. Интернационализация национального законодательства // Глобализация и
развитие законодательства. Очерки / Отв. ред. Ю.а. тихомиров, а.С. Пиголкин. - М., 2004.
9. Пилипенко а.Н. Систематизация законодательства в зарубежных государствах // Систематиза-
ция законодательства в Российской Федерации. - М., 2003.
Мақалада Бірыңғай экономикалық кеңістіктің қызмет ету жағдайындағы заңнаманы жүйелеудің
өзекті мәселелері қарастыралады.
Түйін сөздер: халықаралық құқық, заң, БЭК, жүйелеу.
В статье рассматриваются актуальные вопросы систематизации законодательства в усло-
виях функционирования Единого экономического пространства. Автор поднимает актуальные во-
просы консолидации национального законодательства в рамках ЕЭП.
Ключевые слова: международное право, закон, ЕЭП, консолидация.
The article deals with current issues in the legislation systematization in the functioning of the Common
Economic Space. The author raises the actual issues of consolidation of national legislation in the CES.
Keywords: international law, law, Common Economical Space, consolidation.
Жамаладен Ибрагимұлы Ибрагимов,
ҚР Заң шығару институты халықаралық заңнама және салыстырмалы құқықтану бөлімінің
жетекші ғылыми қызметкері, т.ғ.к., доцент
бірыңғай экономикалық кеңістіктің қызмет етуі ауқымында ұлттық заңнаманы жүйелеу
мәселелері
Ибрагимов Жамаладен Ибрагимович,
ведущий научный сотрудник отдела международного законодательства и сравнительного право-
ведения ИЗ РК, к.и.н., доцент
проблемы систематизации национального законодательства в условиях функционирова-
ния Единого экономического пространства
Ibragimov Zhamaladen,
leading research fellow of the Department of International legislation and Comparative Law of the
Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan, c.h.s., docent
Problems of national legislation systematization within a functioning of Common Economis
Space
№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
86
The goal of the article is to examine particular
processes of development and adoption of harmoni-
sation legislation in the European Union (EU). Stud-
ying the experience of harmonisation legislation in
the EU is very important for states that are begin-
ning to integrate within the international unions, for
example the Republic of the Kazakhstan. Nowadays
Kazakhstan must devote considerable energy to re-
placing and changing existing laws, to drafting of
new instruments, modeling of new structures and
operating procedures to harmonisation legislation
in Eurasian Economic Community (EurAsEC) and
Customs Union. The past decade has convincingly
shown the demand for EurAsEC achievements such
as the creation of the Customs Union and the Com-
mon Economic Space. Therefore it is essential to de-
velop a good understanding of the role, methods and
approaches to harmonisation in the EU.
Development and adoption of harmonisation
legislation in the EU
The EU law is a unique legal regime with di-
rect impacts on the law of member-states (MS). It
is different from classical international law because
it reflects an autonomous international legal regime
which is integrated into the law of EU MS. The EU
is not a federal state like the United States of Ameri-
ca. However, it is not a purely intergovernmental or-
ganisation like the United Nations. According to Pe-
terson and Shackleton: “What distinguishes the EU
above all is its institutions: they have no close ana-
logues at either the national or international levels”
1
.
Therefore it is important to know what each of the
EU institutions does and how they work together in
the law-making process.
The three main decision-making institutions that
produce the policies and laws that apply through-
out the EU are: the European Parliament (EP), the
Council of the European Union, and the European
Commission
2
.The European Commission proposes
new legislation, but it is the Council and the Parlia-
ment that adopt the laws. The Commission and the
MS then implement them, and the member states
enforce them.
The main institutions of EU law are directives
and regulations (Art.288 TFEU), further discussed
below. EU law-making has three main procedures:
‘co-decision’(now also known as the ‘ordinary leg-
islative procedure’), ‘consultation’ and ‘assent’.
Every proposal for a new European law must be
based on a specific Treaty article, referred to as the
‘legal basis’ of the proposal) (Art.5 TEU). This de-
termines which legislative procedure must be fol-
lowed.Most important provisions governing harmo-
nisation are founded in Art.114 TFEU which calls
for law-making under the ordinary legislative proce-
dure. The ordinary legislative procedure or Co-de-
cision is the procedure now used for most EU law-
making. Parliament shares legislative power equally
with the Council. The procedure provides for two
successive ‘readings’ in each institution. If an agree-
ment is reached in these readings, the law can be
passed. If not, it will be put before a conciliation
committee, composed of equal numbers of Council
and Parliament representatives. Once this commit-
tee has reached an agreement, the agreed text is sent
again to Parliament and the Council so that they can
finally adopt it as law. However, in over 70% of the
cases, the proposal is agreed on after the first read-
ing. This is called ‘fast-tracking’, and in the past 10
years it has become a very prominent feature of EU
law-making
3
.
There are other law-procedures (consultation and
assent) but they are less relevant in context.
Достарыңызбен бөлісу: |